Η λαϊκή μουσική παράδοση της Ρωσίας, παρά τον πλούτο της, παραμένει με κάποιο τρόπο αινιγματική για τον αμύητο ακροατή, πολύ περισσότερο τον αλλοδαπό. Οι Σοβιετικές κυβερνήσεις πέτυχαν να εμπεδώσουν σε όλο τον κόσμο την αίσθηση ότι οι κρατικοδίαιτες «λαϊκές» ορχήστρες και χορωδίες και το συμφωνικο-λαϊκό αμαλγαματικό –ενίοτε και συνονθυλευματικό– ρεπερτόριο που τις χαρακτήριζε αποτελούσαν την πραγματική λαϊκή παράδοση της Ρωσίας. Μόνο μετά το 1960 άρχισαν δειλά-δειλά να εμφανίζονται δισκογραφικές κυκλοφορίες με πραγματικές επιτόπιες ηχογραφήσεις της παράδοσης η οποία ακόμη επιζούσε στα πιο απομονωμένα χωριά, κι αυτές σε εξαιρετικά περιορισμένες ποσότητες. Και μόνο μετά από ακόμα μία δεκαετία (περίπου) τα αυτοσχέδια συγκροτήματα των χωριών άρχισαν να υποστηρίζονται με κάποιο τρόπο από το επίσημο κράτος, κυρίως μέσω μουσικολόγων ερευνητών, οι οποίοι με τη σειρά τους ώθησαν την έρευνα στο χώρο που οι ίδιοι έκριναν ως σημαντικότερο: τις αρχαϊκότερες δηλαδή μορφές του πολυφωνικού τραγουδιού.
Έτσι, η ενόργανη παράδοση έμεινε γενικά παραγκωνισμένη. Η αντίληψη που σταδιακά διαμορφώθηκε στην εθνομουσικολογία της Δύσης, με όλο και περισσότερες αποχρώσεις κοινωνικής ανθρωπολογίας, είναι για τη Ρωσία ένα είδος που τώρα κάνει τα πρώτα του βήματα. Ακόμη και το τεράστιο αρχειακό υλικό, κυρίως στο φιλολογικό «Σπίτι του Πούσκιν» της Πετρούπολης –με ηχογραφήσεις ήδη από το 1890– παραμένει ουσιαστικά εν υπνώσει. Οι χρηματοδοτήσεις για εκδόσεις απουσιάζουν, καθώς λείπει η σχετική αντίληψη. Οι δε ελλείψεις στην τεχνογνωσία (κυρίως την τυπογραφική-εκδοτική) περιπλέκουν τα πράγματα ακόμη περισσότερο.
Με δεδομένο το όλο πλαίσιο, το βιβλίο & δίσκος ακτίνας του ζεύγους Γιεβγκένι και Νατάλια Μιχάιλοφ από το Πετροζαβόντσκ της Καρέλια αποτελεί μια πολύ ευχάριστη έκπληξη (ο τίτλος προφέρεται Μούζυκα Σέβερνοϊ Ντερέβνι και μεταφράζεται ως Η μουσική Των Χωριών Του Βορρά). Καταρχήν διότι επικεντρώνεται στην ελάχιστα μελετημένη παράδοση των μουσικών οργάνων της περιοχής –συμπεριλαμβάνοντας από τα πρωτόγονα ηχητικά αντικείμενα (ποιμενικά κόρνα, ροκάνες, κρόταλα, κουδούνες, σήμαντρα κλπ.) μέχρι και τις πιο «λόγιες» εκδοχές του κάντελε, της μπαλαλάικας του ακορντεόν. Ύστερα, διότι σαρώνει ένα ευρύ χρονολογικό φάσμα, από αρχειακό ηχητικό υλικό της δεκαετίας του 1950 μέχρι τις επί τούτου καμωμένες ηχογραφήσεις των αρχών της τελευταίας δεκαετίας? στις φωτογραφίες μάλιστα το φάσμα είναι ακόμη μεγαλύτερο, πηγαίνοντας πίσω ως τις αρχές του 20ου αιώνα. Επιπλέον, διότι οι Μιχάιλοβυ, τριαντάρηδες μουσικολόγοι, είναι ντόπιοι –Καρέλιοι– με σαφή αίσθηση των διαφορών αυτής της ευαίσθητης περιοχής των Φιννορωσικών συνόρων από τη ρωσική ενδοχώρα. Και τέλος, σαν επιστέγασμα όλων των παραπάνω, πρόκειται για ένα βιβλίο καλοφτιαγμένο, καλοτυπωμένο και ελκυστικό. Πράγμα ασυνήθιστο στην επαρχιακή Ρωσία, ως και σήμερα.
Είναι άσκοπο ίσως να μπει κανείς σε περαιτέρω λεπτομέρειες. Όπως και στο σύνολο της εθνομουσικολογικής δισκογραφίας, το ερώτημα δεν είναι τόσο μια έκδοση ευχάριστη, αλλά μια έκδοση αντικειμενική και ακριβής, όσο τουλάχιστον οι περιορισμοί του μυαλού μας και της εποχής μας επιτρέπουν κάτι τέτοιο. Εδώ έχουμε λοιπόν μια καλή εκδοχή αυτής της προσέγγισης, κάτι που σημαίνει ότι ο προκείμενος δίσκος δεν χαϊδεύει τα αυτιά μας –πρόκειται για 45 ηχογραφήματα μικρής γενικά διάρκειας, αρκετά από τα οποία αποτελούν ηχητικά ενσταντανέ οργάνων και ηχητικών αντικειμένων (μεταξύ μας, πάντως, πολλοί από τους σκοπούς και τα τραγούδια που κλείνουν το δίσκο είναι πανέμορφοι).
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει επίσης η ανάδειξη των συγγενειών της περιοχής με τη γειτονική Φινλανδία (οι Καρέλιοι, ας σημειωθεί, είναι λαός της Φιννοουγγρικής οικογένειας) όπως και η παράθεση στοιχείων από την παλαιότερη ρωσική αλλά και φινλανδική έρευνα. Και…φτάνοντας στα δύσκολα: το βιβλίο είναι στα ρωσικά (με περίληψη όμως στα αγγλικά και αγγλικές λεζάντες σε όλες τις εικόνες). Μπορείτε να το αναζητήσετε στο μουσείο του Κιζί (http://kizhi.karelia.ru), αλλά δεν μπορώ να σας βεβαιώσω ότι το μουσείο στέλνει πράγματα στο εξωτερικό. Ίσως βέβαια θα μπορούσατε να σκεφτείτε και για μια εκδρομή ως την Καρέλια και την πανέμορφη λίμνη Λάντογκα, ειδικά τώρα που έρχεται και η εποχή για τον χειμερινό τουρισμό. Άσε που στο Κιζί εκτίθενται και πολλά από τα όργανα τα οποία παρουσιάζονται εδώ.
