Το In/Out κατέχει μια ιδιόρρυθμη θέση: είναι το πρώτο άλμπουμ ενός μη πρωτοεμφανιζόμενου καλλιτέχνη. Διότι ο Dine Doneff είναι, φυσικά, ο Κώστας Θεοδώρου, και ως τέτοιος υπάρχει στα μουσικά πράγματα εδώ και τρεις περίπου δεκαετίες. Γνωστός τόσο από το γκρουπ της Σαβίνας Γιαννάτου –τους Primavera Εn Salonico– όσο και από πολύ προσωπικά πρότζεκτ, όπως το έργο Rousilvo, εκείνο το «ηχόδραμα σαν ιστορία» (όπως αυτοχαρακτηρίστηκε όταν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Αθήνα το 2016): ένα ρέκβιεμ του/των Doneff/Θεοδώρου για τον τόπο καταγωγής, το πρώην σλαβόφωνο και νυν άφωνο (δηλαδή ερειπωμένο) χωριό Rousilvo/Ξανθόγεια του νομού Πέλλας (μια αποτίμηση εκείνης της παρουσίασης μπορείτε να διαβάσετε εδώ).
Ο δίσκος Rousilvo είχε κυκλοφορήσει για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη το 2010 σε περιορισμένα αντίτυπα, ως αυτοέκδοση του Κώστα Θεοδώρου. Επανεκδόθηκε όμως πέρσι από το νεοσύστατο label του τελευταίου (neRED), αποκτώντας παγκόσμια διανομή μέσω ECM και φέροντας μία ακόμα ιδιαιτερότητα: το copyright της μουσικής αποδίδεται πλέον στον Dine Doneff (ο οποίος απουσίαζε από την πρώτη έκδοση)· και παρότι ο Κώστας Θεοδώρου αναγράφεται κι εκείνος στο εξώφυλλο, κρατά μόνο το credit της φωτογραφίας του ερειπωμένου σπιτιού της οικογενείας στο χωριό. Με αυτό το σημειολογικό τρικ, ο Doneff αυτονομείται από τον Θεοδώρου και, με μια έννοια, ανακαταλαμβάνει την ιστορία.
Έτσι, το In/Out είναι το πρώτο άλμπουμ του Dine Doneff, ο οποίος ωστόσο (σε μια κίνηση που είμαι σίγουρος ότι θα λάτρευε ο Fernando Pessoa) μας συστήνει να το συσχετίσουμε με το Rousilvo, επισημαίνοντας στο δελτίο Τύπου ότι το μεν ξεκινά εκεί που τελειώνει το δε. Θα κάνουμε λοιπόν ακριβώς αυτό: θα τα συσχετίσουμε, αντιστεκόμενοι για λίγο ακόμα στη φαινομενολογία των μουσικών πραγμάτων.
Τα ρέκβιεμ, ως γνωστόν, σηματοδοτούν ένα τέλος. Ο Θεοδώρου-που-(ξανα)γίνεται-Doneff σηματοδοτεί κι αυτός ένα δικό του τέλος, καθώς ο εθνικός Άλλος ανακτά την ταυτότητα που του απαγόρευε να έχει ο εθνικός Εαυτός. Ανακτώ σημαίνει ότι αναιρώ την κατάσταση της μη κτήσης, κάτι που στην περίπτωσή μας σημαίνει άρση (έστω και συμβολική) της απαγόρευσης και της επιβολής. Θα πρέπει ωστόσο να σημειώσουμε ότι η εν λόγω ανάκτηση συμβαίνει όταν ο Άλλος γίνεται πλέον μετανάστης, εμιγκρές στην Εσπερία, όταν δηλαδή καταλαμβάνει τη φιγούρα που είναι παντού μια κάποιας μορφής ετερότητα: μετονομασθείς και ομιλών την «απαγορευμένη γλώσσα» στον τόπο καταγωγής, μέλος μιας διασποράς στον τόπο υποδοχής, περαστικός ή ταξιδιώτης στα ενδιάμεσα.
Αυτή η ιστορικότητα έχει μια αξία, καταρχάς γιατί ο Doneff διαθέτει ιδιαίτερη κλίση στην κρυπτογραφία –δεξιότητα που πιθανώς απέκτησε γράφοντας, σβήνοντας και ξαναγράφοντας το Rousilvo και καταφέρνοντας τελικά να αποδώσει μέσα σε 52 λεπτά σύγχρονης μουσικής την πρόσφατη ιστορία μιας ολόκληρης κοινότητας ανθρώπων. Το In/Out δεν μένει ανεπηρέαστο από την κλίση του δημιουργού του: η επισήμανση ότι «ξεκινά εκεί που τελειώνει το έργο Rousilvo», είναι κυριολεκτική.
Αν πράγματι κάνουμε τον κόπο να ακούσουμε τα δύο άλμπουμ διαδοχικά, θα σημειώσουμε μια ενδιαφέρουσα συμμετρία. Αφού έχει προηγηθεί η όλη εξιστόρηση στο Rousilvo, το τελευταίο του κομμάτι (“As Α Story”) μας δίνει αφηγήσεις των ντόπιων και το μοναχικό τραγούδι μιας γυναίκας που χάνεται μέσα στη συχνοτική ομίχλη, πριν καταλήξει λίγο αργότερα σε μια σιωπή πέντε δευτερολέπτων· το πρώτο πάλι κομμάτι του In/Out (“Common Ground”) ξεκινάει με μια σιωπή πέντε δευτερολέπτων, προτού ηχήσει τις πρώτες του νότες: μια συγχορδία στις χαμηλές νότες του πιάνου, στην οποία αφήνεται ο χώρος και ο χρόνος να σβήσει με την άνεσή της –θαρρείς για να μπορέσει να χωνέψει μέσα της την εναλλαγή στα διάφορα τοπία της ετερότητας. Αυτή η συγχορδία είναι ο μισός δίσκος, κατ’ αναλογία με την αρχή που είναι το ήμισυ του παντός. Μόνο που εδώ η αρχή είναι ένα τέλος που έγινε αρχή, άρα ένα σημείο που φέρει ειδικό ιστορικό βάρος.
Όταν η συγχορδία τελικά σβήνει, η περιήγηση ξεκινά. Το πιάνο ψαχουλεύεται στα ενδότερά του, οι χορδές που πάλλονται συνομιλούν με το κουδουνάκι του τραμ, ενώ αργότερα μια μελόντικα θα τραγουδήσει το σύντομο, νομαδικό της τραγούδι απέναντι σε ένα κοντραμπάσο, το οποίο με τη σειρά του προσφέρει την απαραίτητη γείωση ώστε η περιήγηση να μην εξοκείλει στην αφελή περιπλάνηση του τουρίστα. Διότι μπορεί η αφήγηση να φαίνεται ότι επικεντρώνεται σ’ εκείνα τα ενδιάμεσα, καθώς τα field recordings που χρησιμοποιούνται είναι ηχογραφημένα στη Λισαβόνα, στην Ιστάνμπουλ, στην Τιμισοάρα, στην Κρακοβία ή στη Ζυρίχη, οι τίτλοι όμως των συνθέσεων επισημαίνουν ή υπενθυμίζουν τη σχέση με τους δύο τόπους, προέλευσης και κατοικίας: ξεκινάμε από το “Common Ground” για να φτάσουμε στο “Exile”, έχοντας ενδιαμέσως βρεθεί στις θέσεις “Division Within”, “Contradiction”, “Homecoming”, “Unbelonging” και “Disquiet”. Ενδιαφέρον έχει και η περίσταση στην οποία ηχογραφήθηκε ο παρών δίσκος, το σόλο λάιβ του Doneff στα πλαίσια της έκθεσης «In Search of a Common Ground #2: A Group Exhibition by Eleven Macedonian Artists», η οποία έλαβε χώρα το 2016 στο Μόναχο.
Η μεθοδολογία του Doneff συνηγορεί προς αυτή την προοπτική και αφήνει πάντοτε τη μουσική να αιωρείται μέσα στη διαλογικότητα τόπων, τοπίων και μικροαφηγήσεων. Βασίζεται δε στον αυτοσχεδιασμό του κοντραμπάσου πάνω στη δεδομένη ροή ενός προηχογραφημένου υλικού, το οποίο, εκτός από τους ήχους του τραμ, την οχλαγωγία των ανθρώπων ή τις ανακοινώσεις του αεροδρομίου, περιλαμβάνει και θέματα που ο Doneff έχει γράψει σε κιθάρα, κρουστά, φλάουτο ή πιάνο. Ένα κοντραμπάσο, λοιπόν, που συνομιλεί με ένα ολόκληρο κολάζ ήχων και μουσικών εικόνων, παίζοντας διαρκώς μεταξύ ταύτισης και αποταύτισης, μεταξύ σύμπλευσης και απόκλισης ή μεταξύ της περιπετειώδους διάθεσης του περιηγητή και της επίμονης μνήμης του εξόριστου.
Περισσότερο όμως από τη συνέχιση του θρήνου, το In/Out είναι ένα παιχνίδι μεταξύ των διαφορετικών αυτών διαθέσεων, θέσεων και ταυτοτήτων. Εδώ έγκειται η επιτυχία του. Αφενός στην έμφαση που δίνει ο Doneff στη διαλεκτική κίνηση της μουσικής του, αφετέρου στο ότι καταφέρνει να μεταφέρει επιτυχώς τη ρευστότητα που εξ ορισμού έχουν τα παραπάνω ουσιαστικά (διαθέσεις, θέσεις, ταυτότητες) μέσα σε ένα διαλεκτικό περιβάλλον. Έτσι, παρότι η διάρκειά του δίσκου μετά βίας αγγίζει τα 21 λεπτά, το In/Out είναι ένα πλήρες και πλούσιο ακρόαμα ή, καλύτερα, ένα πετυχημένο σημείο της εξελισσόμενης διαδρομής του δημιουργού του.
ακούστε το άλμπουμ μέσω Bandcamp, εδώ
