Είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για τον Σίμωνα Καρά και να μην καταλήξει σε έναν πανηγυρικό. Όσες αντιρρήσεις κι αν υπάρχουν (και πολλές βάσιμες), ο Καράς είναι ο άνθρωπος που κατά τη δεκαετία του 1970 έφερε στη δισκογραφία τον μουσικό κόσμο της ελληνικής υπαίθρου. Συστηματικά και με ένα καλό κριτήριο, ήξερε να αναδεικνύει τα ιδιαίτερα χρώματα των τοπικών παραδόσεων, να ανακαλύπτει τους μουσικούς που είχαν αρνηθεί τα κελεύσματα της μόδας, να βρίσκει άγνωστες εκδοχές από συχνά πασίγνωστες μελωδίες. Και το κυριότερο, κατάφερνε να δημιουργεί έναν ενθουσιασμό.
Με διαφορά λίγων μόλις χρόνων ακολούθησαν τα βήματά του το Λύκειο των Ελληνίδων και το παλαιότερο αλλά ανέκδοτο Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο (με τις ηχογραφήσεις της Μέλπως Μερλιέ). Αφήνω στην άκρη τη διάσωση παλαιότερων εκδοχών των παραδόσεων που βρίσκονταν, τότε, σε στάδιο κατακλυσμιαίων αλλαγών. Πιο σημαντικό τελικά αποδεικνύεται το γεγονός πως ο Καράς κατάφερε να τις νοηματοδοτήσει εκ νέου και να τις μεταλαμπαδεύσει σε ένα καινούργιο, δυναμικό ακροατήριο. Είναι πολλοί οι νεότεροι (και δεν εξαιρώ τον εαυτό μου από αυτόν τον αφορισμό) οι οποίοι ανακάλυψαν και αγάπησαν τις παλαιές ελληνικές παραδόσεις μέσα από τους δίσκους του Σίμωνα Καρά και του Συλλόγου Διάδοσης της «Εθνικής» Μουσικής. Εντάξει, την έννοια του έθνους αφήστε να την κουβεντιάσουμε άλλη φορά...
Στις κυκλοφορίες που παρουσιάζουμε εδώ, δώδεκα χρόνια πια από τον θάνατο του Καρά, ο Σύλλογος Διάδοσης της Εθνικής Μουσικής έχει αντικατασταθεί από το Κέντρο Έρευνας και Προβολής της Εθνικής Μουσικής –με πρωτοβουλία της χήρας και φυσικής κληρονόμου του δασκάλου, Αγγελικής Καρά. Η μετάβαση στο νέο σχήμα ήταν οτιδήποτε εκτός από ανώδυνη, δεν είναι όμως του παρόντος να μπούμε σε αναλύσεις για τα δίκαια και τα άδικα της κάθε πλευράς. Στις δυο νέες κυκλοφορίες η κυρία Αγγελική δείχνει να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες παρά την προχωρημένη ηλικία της, κάνοντας τομές· αν αδικεί κάποιους (και ποιους αδικεί) ή αν αποδίδει τα του καίσαρος τω καίσαρι, αυτό θα το κρίνει ο καιρός.
Πώς σχολιάζει κανείς τις προκείμενες εκδόσεις; Το αρχείο Καρά είναι τεράστιας (υπογραμμίστε, τεράστιας) σπουδαιότητας. Τελεία. Είναι ευχής έργον ότι επιτέλους εκδίδεται. Τρεις και βάλε δεκαετίες από τότε που τα βινύλια άνοιξαν τον δρόμο, εδώ είναι η πρώτη φορά που έχουμε μια εκδοτική πρόταση η οποία κάπως απομακρύνεται από τα καθιερωμένα του μακαρίτη. Γοητευτικό και τελικά εξίσου σημαντικό, είναι και το υλικό από τα ημερολόγια της κυρίας Αγγελικής, με τις λεπτομέρειες λ.χ. για τον παλιό Καλύμνιο τσαμπουνιέρη που «με ένα ματάκι, κάνει τον καφετζή για να βγάλει το καθημερινό του. Φέρνει το δίσκο και χύνει τα μισά […]» και τον Θρακιώτη λυράρη που δεν ήθελε κρεβάτι, θα ξάπλωνε «στο πάτωμα σα γελαδοπέτσι» και τ’ άλλα και τ’ άλλα, όσα φανερώνουν πόσο δύσκολη ήταν η ζωή των μουσικών (αλλά και η δουλειά των μουσικών λαογράφων) σ’ εκείνες τις δεκαετίες. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον, αλλά κάπως περιορισμένο, αποδεικνύεται και το φωτογραφικό υλικό, ενώ τα εκτενή σημειώματα τα οποία συνοδεύουν τους δίσκους (160 σελίδες στον καθένα) περιλαμβάνουν εξαιρετικά κομμάτια χωρίς ωστόσο να αποφεύγουν και τις κοινοτοπίες (οι οποίες μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις επαναλαμβάνονται δις). Πάντως καλαίσθητες, όμορφες οι εκδόσεις, ούτε λόγος.
Φτάνοντας τέλος στο μουσικό υλικό …αχ, μένω λίγο μουδιασμένος. Μακριά από μένα κάθε διάθεση να γράψω πως δεν είναι καλό· θα ’ταν ψέμα, άλλωστε. Παρά τις δυσκολίες της εποχής (επιτόπιες ηχογραφήσεις, μην ξεχνάμε, πριν 50 χρόνια περίπου) η ηχητική ποιότητα είναι εξαιρετική. Εξαιρετική είναι δε και η ποιότητα των μουσικών, παρά τις παρωχημένες ηλικίες και τα σχετικά. Με κάποιον τρόπο, όμως, λείπει εκείνη η σπίθα του πρωτόγνωρου που υπήρχε στις παλιές κυκλοφορίες του Καρά. Ίσως διότι άλλαξαν οι εποχές; Ίσως απλά είναι λίγο άτυχες οι θεματικές επιλογές, καθώς τόσο η Κάλυμνος όσο και το Σαμμακόβι έχουν ήδη παρουσία στη δισκογραφία, από το Λύκειο των Ελληνίδων (Κάλυμνος: Πολύστιχα Τραγούδια-Χοροί-Δίστιχα, 1982/2001, με πρωταγωνιστές κι εδώ τους αδελφούς Τσουνιά) και το Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο (Σκοποί Και Τραγούδια Από Το Σαμμακόβι Θράκης Με Τον Δημήτρη Φτουχίδη: Ηχογραφήσεις Του 1930, 2009). Από την άλλη πάλι πλευρά, είναι οι ίδιοι οι παλαιοί δίσκοι του Καρά που θέτουν τον πήχη τόσο ψηλά. Αν τα προκείμενα πονήματα προέρχονταν από κάποια λιγότερο μυθική πηγή, θα βγάζαμε απλά τα καπέλα μας και θα χαιρετούσαμε τις νέες κυκλοφορίες με έξαλλο ενθουσιασμό.
Καταλήγοντας, όσο κι αν λείπει το στοιχείο της έκπληξης, πρόκειται για σημαντικούς δίσκους. Και με ενθουσιασμό περιμένουμε ό,τι άλλο είναι να κυκλοφορήσει από το αρχείο Καρά. Ο χρόνος θα δείξει αν το νεοσύστατο Κ.Ε.Π.Ε.Μ. είναι άξιος κληρονόμος και συνεχιστής του έργου του δασκάλου. Δεν είναι εύκολο έργο, γιατί η κληρονομιά που έλαβε, ό,τι κι αν πούμε, είναι πολύ βαριά.
