Το 1994 ήταν ίσως η καλύτερη χρονιά για το black metal, από καταβολής είδους. Ανάμεσα όμως στα μεγαθήρια που κυκλοφόρησαν τότε (διαμετρήματος De Mysteriis Dom Sathanas και Transilvanian Hunger) υπήρξαν και κάποια περιφερειακά άλμπουμ με ιδιαίτερη σημασία. Ένα από αυτά ήταν και το ντεμπούτο των Μεξικανών Xibalba (που αργότερα προσέθεσαν το Itzaes στο όνομα για να μην υπάρχει σύγχυση με τους Αμερικανούς χαρντκοράδες Xibalba).
Υπό τον τίτλο Ah Dzam Poop Ek, ο δίσκος εκείνος αποδείχθηκε μια πολύ καλή μίξη των πρώιμων Ancient και Darkthrone, με ποικίλες άλλες πινελιές από τη νορβηγική σκηνή. Η σημασία του δεν έχει να κάνει τόσο με τη μουσική πρωτοπορία (αν και συνθετικά ήταν πολύ καλός), όσο με το ότι έβαλε στον μαυρομεταλλικό χάρτη μια χώρα-αουτσάιντερ όπως το Μεξικό, ενσωματώνοντας και ψήγματα παραδοσιακής τοπικής μουσικής στο σύνολο. Στάθηκε έτσι ως ενδεικτικό παράδειγμα μιας εποχής όπου το black metal ήταν αρκετά πιο ανοιχτόμυαλο, δεκτικό σε επιρροές και λιγότερο ευρωκεντρικό. Μην ξεχνάμε άλλωστε πως ο πρώτος δίσκος που κυκλοφόρησε από τη Deathlike Silence του Euronymous ήταν το ντεμπούτο των Ιαπώνων Sigh.
Μετά το ντεμπούτο η μπάντα συμμετείχε σε ένα split με τους Avzhia (1996) κι έπειτα τα ίχνη της χάθηκαν, έως τα τέλη των '00s, όταν έγινε μια ήρεμη επανασύνδεση. Υπό την αιγίδα της σημαντικής Nuclear War Now! Productions το συγκρότημα παρουσίασε μικρά δείγματα νέου υλικού, τα οποία έδειχναν πως κάτι ετοιμάζεται.
Εν έτει 2018 έχουμε λοιπόν επιτέλους τον 2ο δίσκο Ah Tza Xibalba Itzaes, 24 χρόνια μετά τον πρώτο. Στο μεσοδιάστημα η κατάσταση της σκηνής έχει αλλάξει ριζικά. Ο μεσοαμερικάνικος ήχος που φαντασιώθηκαν οι Xibalba Itzaes έχει αποκτήσει υπόσταση στις εξαιρετικές κινήσεις της κολεκτίβας Crepusculo Negro. Και είναι από εκεί που αντλούν κατά ένα μέρος έμπνευση οι Μεξικάνοι βετεράνοι. Η άλλη πηγή είναι το πρωτόλειο black/death/thrash της νοτιοαμερικάνικης κτηνώδους σχολής των Sarcofago, καθώς και οι Beherit των αρχικών βημάτων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα έναν ριζικό ανασχηματισμό του ήχου τους, μακριά από το νορβηγοπρεπές ύφος του Ah Dzam Poop Ek.
Οι διάρκειες έχουν πέσει αισθητά: τα 12 κομμάτια του δίσκου απλώνονται σε 32 λεπτά, κάτι που μεταφράζεται σε δίλεπτες και τρίλεπτες ενότητες. Ο ήχος έχει γίνει ελαφρώς πιο θορυβώδης, αλλά και πλούσιος, με εύληπτο μπάσο. Συνθετικά τα κομμάτια αποτυπώνονται μονοριφικά, με επανάληψη ενός βασικού θέματος επί του οποίου καβαλάνε φωνή και rhythm section –το riff φαντάζει δηλαδή σαν κύμα πλοήγησης. Πλανάται γενικά η αίσθηση του αυτοσχεδιασμού, προσδίδοντας στο όλον μια προβάδικη υφή ζωντάνιας, στα πλαίσια της οποίας τα ένα-δύο σόλο του δίσκου μοιάζουν σα να ξεπήδησαν πηγαία κατά την ηχογράφηση, υπό την επήρεια εφηβικών, καθαρόαιμων heavy metal ακουσμάτων.
Όσον αφορά τα κεντρικά κιθαριστικά θέματα, φαίνονται ξεκάθαρα οι επιρροές από τη μονότονα λεπτοφυή υπερβατικότητα της Crepusculo Negro, που τόσο έχει συνδεθεί με τη μεσοαμερικάνικη μυθολογία και τελετουργία. Εδώ όμως η ανάπτυξη δεν ξεδιπλώνεται στην έκταση που συνηθίζουν οι καλλιτέχνες της αμερικανικής εταιρίας. Εν αντιθέσει, κυριαρχεί η ωμή και συνάμα κομψή απλότητα των πάλαι ποτέ Beherit. Δεν λείπουν βέβαια και τα ιντερλούδια, τα οποία αποτυπώνουν τροπικά στιγμιότυπα. Στη διαμόρφωση πάντως του χαρακτήρα του τελικού αποτελέσματος δεν πρέπει να αγνοηθεί και το στίγμα της Nuclear War Now, το πνεύμα της οποίας είναι αναγνωρίσιμο στη σύμπτυξη των ιδεών και στη χαλαρή, ανάλαφρη διάθεση της συνθετικής διαδικασίας.
Λείπουν, αναλογικά, οι μη ευρωπαϊκές φωνές στο black metal του σήμερα. Όχι όσον αφορά την αυστηρή γεωγραφική προέλευση (black metal μπάντες υπάρχουν σε όλες σχεδόν τις χώρες), όσο τη διαφορετική πολιτισμική αφετηρία. Για αυτό και συγκροτήματα σαν τους Xibalba Itzaes είναι σημαντικά για τη σκηνή, ως φορείς μιας εναλλακτικής ανάσας. Μπορεί τα 4 από τα 12 κομμάτια του Ah Tza Xibalba Itzaes να είναι ήδη γνωστά από τις αποσπασματικές κυκλοφορίες που προηγήθηκαν την τρέχουσα δεκαετία, αλλά κάτι τέτοιο δεν μειώνει τον ενθουσιασμό για την ολοκληρωτική επάνοδο του συγκροτήματος, ένα τέταρτο του αιώνα μετά το σημαντικό πρώτο τους βήμα.
{youtube}T4AB48L7YSw{/youtube}
