Εγκαίνια για το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, με ένα τετραήμερο εκδηλώσεων, μεταξύ των οποίων δέσποζε εννοείται η εμφάνιση της Laurie Anderson (η οποία, συν τοις άλλοις, είχε αναλάβει και την καλλιτεχνική διεύθυνση του Metamorphosis). Με είσοδο μάλιστα δωρεάν, ώστε το κοινό της πρωτεύουσας να κατέβει μαζικά στο Φάληρο για να γνωρίσει το νέο «πάρκο πολιτισμού». Και, όντως, η προσέλευση υπήρξε μεγάλη: περίπου 40.000 άνθρωποι όλων των ηλικιών το είχαν επισκεφτεί ως το Σάββατο το βράδυ στις 9, όταν και έκανε από σκηνής τη σχετική ανακοίνωση ένας από τους υπευθύνους του Ιδρύματος.
Μια τεράστια έκταση στο φαληρικό δέλτα (πάνω από 200.000 τ.μ.), λοιπόν, κι ένα πραγματικά εντυπωσιακό και υποβλητικό κτήριο του φημισμένου αρχιτέκτονα Renzo Piano –γνωστού, μεταξύ άλλων, και για τη συμβολή του στην κατασκευή του Centre Georges Pompidou στο Παρίσι– το οποίο πρόκειται να φιλοξενήσει την Εθνική Βιβλιοθήκη και την Εθνική Λυρική Σκηνή· επίσης, φροντισμένοι κήποι και περιβάλλοντες χώροι (παιδικές χαρές, κολυμβητήρια κ.ά.). Όλα στην πένα και απαστράπτοντα.
Για την ιστορία, μετά τα εγκαίνια, το Ίδρυμα Νιάρχου πρόκειται να εκχωρήσει την ιδιοκτησία και τη διαχείριση στο ελληνικό δημόσιο, πραγματοποιώντας «τη μεγαλύτερη μεμονωμένη δωρεά» που έχει γίνει ποτέ. Αναρωτιέται βέβαια κανείς πώς διάολο ένα χρεοκοπημένο κράτος θα μπορέσει να συντηρήσει αυτό το φαραωνικών διαστάσεων έργο ή γιατί (το ίδιο χρεοκοπημένο κράτος) να χρειάζεται μια τόσο πολυδάπανη κατασκευή, τη στιγμή που όλα τριγύρω του μοιάζουν να καταρρέουν· φαντάζομαι δεν είμαι ο μόνος που σκέφτεται ότι, στις παρούσες περιστάσεις, θα μπορούσαμε να ζήσουμε χωρίς να έχουμε την «τελειότερη όπερα στον κόσμο». Ειρήσθω εν παρόδω, στην όλη διαδικασία παραχώρησης το Ίδρυμα Νιάρχου έχει βάλει ορισμένες ενδιαφέρουσες ρήτρες, βάσει των οποίων θα αποζημιωθεί –μερικώς ή ολικώς– εάν το ελληνικό δημόσιο δεν καταφέρει να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του: συντήρηση, διαχείριση κλπ. (1).
Εν πάση περιπτώσει, μετά από μια περιήγηση στον χώρο, αφήσαμε το κτήριο πίσω μας (κυριολεκτικά), καθίσαμε στο παχύ γρασίδι μπροστά από τη σκηνή και περιμέναμε τη μεγάλη Laurie Anderson για μια «βιωματική performance», όπως παρουσιαζόταν στο δελτίο τύπου, «με αφετηρία το αντίθετο της βεβαιότητας: τη μόνιμη διερώτηση». Προηγουμένως, υπήρχε σε άλλον χώρο μια πολύ ενδιαφέρουσα συναυλία (την οποία δυστυχώς χάσαμε λόγω κακού δικού μας προγραμματισμού), με τη Σχολή Παραδοσιακής Μουσικής του Ωδείου Αθηνών να παρουσιάζει το έργο In C του Terry Riley –ένα, ομολογουμένως, τολμηρό εγχείρημα.
Ως πρόλογος στην εμφάνιση της Laurie Anderson προβλήθηκε το εξαιρετικό φιλμ Techniques of the Body, αποτέλεσμα της συνεργασίας του σκηνοθέτη Κωνσταντίνου Γιάνναρη και του ιστορικού Mark Mazower. Η θεματική ήταν η μετανάστευση, με εικόνα και αφήγηση να εναλλάσσονται μεταξύ των προσφύγων από τη Μικρασία και την Ανατολική Θράκη το 1922 και των συγκαιρινών μας από τη Μέση Ανατολή, την Αφρική ή αλλού. Τα ζητήματα βέβαια που έθιγε η ταινία ήταν ακόμα ευρύτερα, διερωτώμενη μεταξύ άλλων για το πώς οι κοινωνίες μας αντιμετωπίζουν τον ξένο, τον Άλλο (π.χ. ως απειλή ή απλώς ως αντικείμενο της φιλοξενίας μας;) ή το ποιος πραγματικά μεταφέρει τις ιστορίες της μετανάστευσης και της προσφυγιάς, οι ίδιοι οι μετανάστες/πρόσφυγες ή μάλλον κάποιοι που (καλοπροαίρετα ή μη) μιλούν εξ ονόματός τους («to speak or be spoken about», όπως χαρακτηριστικά ολοκληρωνόταν μια σχετική φράση του κοινωνιολόγου Marcel Mauss). Καίρια ερωτήματα, μέσα σ' ένα διεισδυτικό και εύστοχο φιλμ, τόσο από την άποψη της αφήγησης του Mazower, όσο και από την εικονογράφηση του Γιάνναρη.
Λίγα λεπτά μετά τις 9.30, η ώρα είχε επιτέλους φθάσει. Η Laurie Anderson βρισκόταν στη σκηνή αναλαμβάνοντας το ηλεκτρικό βιολί, το συνθεσάιζερ, τη φωνή και λίγα ηλεκτρονικά, ενώ στο πλάι της βρισκόταν ο Rubin Kodheli στο τσέλο. Δεν ξέρω αν ό,τι παρακολουθήσαμε ήταν όντως μια «βιωματική performance», πάντως σίγουρα η Anderson υπήρξε αφοπλιστική, τόσο στις συνέργειές της με τον Kodheli, όσο και στις ιστορίες που μας αφηγήθηκε.
Η μουσική στηριζόταν σε αυτοσχεδιασμούς του ντούο πάνω σε συγκεκριμένα θέματα της Anderson, ενώ όταν η τελευταία αφηγούνταν τις ιστορίες της, ο Kodheli τη συνόδευε διακριτικά (μα απολύτως ουσιαστικά), ακολουθώντας ή συμπληρώνοντας την αφήγηση. Οι διαδράσεις των δύο ήταν εξαιρετικές: άλλοτε θυελλώδεις, γεμάτες οξείς αντιπαραθέσεις, και άλλοτε κάπως πιο μειλίχιες και εξημερωμένες. Υπήρχε γενικώς μια διεξοδική διαχείριση των εντάσεων, με μπόλικες αυξομειώσεις και αρκετές θέσεις μεταξύ του ήρεμου και του δυνατού, καθώς και μια αξιοπρόσεκτη ροή στις ιδέες των δύο μουσικών. Υπήρχε επίσης και ένας κάποιος λυρισμός, ο οποίος όμως ποτέ δεν είχε βλέψεις μεγαλείου, αλλά περισσότερο χρωμάτιζε τη μουσική μ' έναν ευπρόσδεκτο ρομαντισμό.
Σημαντικός, βέβαια, ήταν και ο ρόλος της Anderson ως αφηγήτριας, αφενός γιατί οι ιστορίες της τροφοδοτούσαν τον μεταξύ τους αυτοσχεδιασμό με νοήματα και διαθέσεις, αφετέρου γιατί ήταν και οι ίδιες μεστές, με θαυμαστή απλότητα και έξυπνο χιούμορ. Όπως ας πούμε η πρώτη, η οποία ξεκίνησε με το χαρακτηριστικό: «I will tell you a story about a story» και αφορούσε σ’ ένα πρώτο επίπεδο την περιπέτεια της 12χρονης Laurie Anderson σ’ ένα νοσοκομείο και σ’ ένα δεύτερο τον τρόπο με τον οποίον διαμορφώνονται οι αναμνήσεις μας: όχι μονάχα ως μια εξωραϊσμένη εκδοχή του παρελθόντος, μα και τείνοντας να διατηρούν τους άλλους περίπου ως μέρος του σκηνικού, αντί για ενεργά υποκείμενα.
Εξίσου διεισδυτική ήταν και η εμπειρία που μας αφηγήθηκε από τα χρόνια της Ολυμπιάδας του 2004, όταν είχε προσκληθεί στη χώρα μας για να συμμετάσχει στα τότε καλλιτεχνικά δρώμενα –ιστορία η οποία κατέληξε σε μια συζήτηση μ’ έναν αρχαιολόγο της Ακρόπολης και σ’ ένα συμπέρασμα, ότι οι άνθρωποι φαίνεται να έχουμε περισσότερη ανάγκη να πιστέψουμε σε κάτι, παρά να διερωτηθούμε κριτικά πάνω σ’ αυτό. Τέλος, απολαυστικός ήταν και ο παραλληλισμός που έκανε με το τείχος το οποίο θέλει να χτίσει ο ανεκδιήγητος Donald Trump στα σύνορα των Η.Π.Α. με το Μεξικό και τις Όρνιθες του Αριστοφάνη και το εναέριο τείχος που είχανε χτίσει τα πουλιά μεταξύ θεών και ανθρώπων.
Κατά τη διάρκεια της παράστασης, μου δημιουργήθηκε η αίσθηση μιας σύνδεσης με κάτι ουσιαστικά ανθρώπινο· ότι η Anderson κατάφερνε να ευθυγραμμίζεται (και να μας ευθυγραμμίζει) με βαθύτερα νοήματα, χωρίς ποτέ να γίνεται πραγματικά δύσβατη ή δυσνόητη. Ίσως γι' αυτό κέρδισε και την προσοχή ενός πολύ ετερόκλητου ακροατηρίου, το οποίο νομίζω πως τελικά έδωσε βάση ή εν πάση περιπτώσει φρόντισε να περιορίσει τις δυνατές ομιλίες και τα ενοχλητικά σούρτα-φέρτα της αρχής (νομίζω πως δεν χρειάζεται ιδιαίτερη παιδεία, μουσική ή άλλη, για να καταλάβει κανείς ότι όταν στέκεται όρθιος μπροστά από καθήμενους, αποτελεί απλώς μια όρθια ενόχληση). Παρεμπιπτόντως, οι φωνές των παιδιών που ακούγονταν από τριγύρω όταν τα ντεσιμπέλ από σκηνής ήταν χαμηλά, συνομιλούσαν μ’ έναν τρόπο με την performance, δημιουργώντας ένα χαμηλόφωνο –και, θα έλεγα, σχετικά ευχάριστο– ambience.
Νομίζω η Laurie Anderson ικανοποίησε την πλειονότητα του ακροατηρίου, είτε μιλάμε για ανθρώπους που ήξεραν την πορεία της, είτε για άλλους που άκουγαν το όνομά της για πρώτη φορά. Και δεν είναι εύκολο κάτι τέτοιο, αν σκεφτεί κανείς πως, πέρα από τις ιστορίες, είχαμε να κάνουμε με τον αυτοσχεδιασμό δύο εγχόρδων, που, όπως και να το κάνουμε, δεν αποτελεί και τον ορισμό της εύπεπτης μουσικής. Αξίζει τέλος να αναφερθεί ότι δεν έλειψε και η συγκίνηση, όταν γύρω στη μέση του σετ, ακούστηκε η φωνή του Lou Reed (συντρόφου της Anderson, προσφάτως εκλιπόντα), να τραγουδά μια πιο συναισθηματική εκδοχή του “Junior Dad”.
{youtube}EgZfuRuLe78{/youtube}
Αργότερα, τα πράγματα θα άλλαζαν αρκετά. Σειρά στο Ξέφωτο (όπως ονομάζεται η κεντρική σκηνή) είχε βλέπετε ο Omar Souleyman και, όπως και να το δούμε, τα παραπάνω διαφέρουν αρκετά από μια μουσική κατευθείαν από τα βάθη της νοτιοανατολικής Συρίας. Θυμίζω ότι ο τραγουδιστής ήταν να έρθει προ διετίας στο Gagarin, εμφάνιση που τελικά είχε ακυρωθεί, αν θυμάμαι καλά εξαιτίας της παράλυσης της Αθήνας στα πλαίσια της υποδοχής της καγκελαρίου Μέρκελ.
Τώρα, το πώς ο Souleyman έχει καταφέρει και έχει κατακτήσει ένα μικρό ακροατήριο στη Δύση, ομολογώ πως με αφήνει με μια κάποια απορία. Δηλαδή, ΟΚ, μπορώ να καταλάβω τους λόγους περί εξωτισμού ή cult, πώς όμως δικαιολογεί κάτι τέτοιο μια συνεργασία με έναν Four Tet ή μία Björk; Και πώς μπορεί κανείς να δοθεί στ’ αλήθεια σ’ έναν κώδικα που του είναι λίγο ή πολύ ακατάληπτος, χωρίς μάλιστα να φροντίζει ιδιαίτερα να τον καταλάβει περισσότερο; Ίσως τελικά ο Souleyman καταφέρνει να αγγίξει ορισμένες χορδές που εντός μου παραμένουν πεισματικά αδρανείς.
Εδώ που τα λέμε, ούτε η μουσική του Souleyman βοηθάει ιδιαίτερα, καθώς θα χαρακτήριζα την αισθητική της αξία το λιγότερο αμφιλεγόμενη. Πίσω από τον ίδιο, η ορχήστρα ήταν συμπυκνωμένη σε δύο συνθεσάιζερ, τα οποία χειριζόταν (αρκετά επιδέξια, είναι αλήθεια) ένας μουσικός, με το όλο πράγμα να διαθέτει μεν ένα απολύτως ανεβαστικό μπιτ, να έχει όμως επίσης και ιδιαίτερα έντονη την υφή του πλαστικού.
Αναφέρθηκα πριν στη Δύση, αλλά νομίζω ότι εδώ, στο νότιο άκρο των Βαλκανίων, τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Ότι δηλαδή ο τραγουδιστής που έγινε γνωστός στη Δύση ως «Syrian wedding singer» και τα τερτίπια του (ηχητικά ή άλλα) δεν μας είναι εντελώς άγνωστα, για να μην πω ότι ομοιάζουν αρκετά με οικεία ακούσματα (επιθυμητά για κάποιους, ανεπιθύμητα για άλλους, πάντως υπαρκτά), π.χ. τον ήχο του «παρακμιακού» σκυλάδικου των δεκαετιών του 1980 ή 1990. Έτσι μου κάθισε κάπως πιο φυσιολογικό που ο Souleyman κατάφερε και έφερε έναν κάποιο ενθουσιασμό στο ακροατήριο, παρόλο που οφείλω να ομολογήσω ότι δεν άντεξα για παραπάνω από 45 λεπτά και ενέδωσα σε μία ακόμη βόλτα στα πέριξ.
{youtube}DdnB8iDenVE{/youtube}
Σημειώσεις:
(1) Τα παραθέματα και οι πληροφορίες αντλήθηκαν κυρίως από τη συνέντευξη που παραχώρησε στις 18 Ιουνίου στο Βήμα ο Γιώργος Αγουρίδης, πρόεδρος του ΔΣ του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Βλέπε εδώ: http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=808365 (προσπελάστηκε στις 26/6/16).
