Αλήθεια, το παστίτσιο (pasticcio) μόνο τρώγεται ή και ακούγεται; Τι είναι αυτό το αξιοπερίεργο είδος που ονομάζεται όπερα-παστίτσιο; Μα μια όπερα που αποτελείται από αποσπάσματα άλλων όπερων!
Η επανεισαγωγή αυτής της βιβλιογραφικής λεπτομέρειας από τον Μάρκελλο Χρυσικόπουλο –ο οποίος διεύθυνε την Παρασκευή τη Venice Baroque Orchestra– τον Τζούλιαν Φάιφερ (παραγωγός) και τον Αντρέα Μαρκόν (ιδρυτής της Venice Baroque Orchestra), άνοιξε στη σύγχρονη δημιουργία την πιθανότητα(;) σύνθεσης ενός έργου που θα είχε την αίσθηση της συλλογικότητας, πράγμα που στη λογοτεχνία είναι πιο σύνηθες: από τον μεσαιωνικό Κέντρωνα, που συνέθεταν οι Βυζαντινοί μοναχοί χρησιμοποιώντας κομμάτια από πολλά και διαφορετικά ποιήματα, έως το πιο σύγχρονο Μυθιστόρημα των Τεσσάρων (Καραγάτση, Βενέζη, Τερζάκη, Μυριβήλη), η έννοια του πατσίτσιου –ενός «πρόχειρου»(;) φαγητού σχηματιζόμενου από τα απομεινάρια ή τα εκλεκτά κομμάτια πολλών άλλων– είναι έως και κοινός τόπος. Το pasticcio, λοιπόν, δεν είναι μόνο ένας συνδυασμός κρέατος και ζυμαρικών, αλλά και η σύζευξη αποσπασμάτων όπερας διαφορετικών συνθετών, γνωστών ή κυρίως ανώνυμων, ώστε να συγκροτηθεί μια νέα όπερα με κάποιου είδους ενότητα. Ως μουσικός όρος είναι γνωστός ήδη από τον 16ο αιώνα.
Βάση της συναυλίας της Παρασκευής στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών -η οποία σχετίστηκε και με την πανευρωπαϊκή προβολή του αντίστοιχου διπλού CD L' Olympiade: The Opera Of The Olympics, που ξεκίνησε από το Λονδίνο και το Queen Elizabeth Hall στις 28 Μαΐου 2012 και θα τελειώσει στη Ρώμη τον Οκτώβριο- αποτέλεσε το εμβληματικό λιμπρέτο του Pietro Metastasio Η Ολυμπιάδα, το πιο ευπώλητο κείμενο για όπερα, με αναρίθμητες χρήσεις από τους συνθέτες. Συγκεκριμένα, ακούσαμε αποσπάσματα από 16 συνθέτες, από το μπαρόκ έως τον πρώιμο κλασικισμό (Λεονάρντο Λέο, Γιόχαν Άντολφ Χάσε, Μπαλντάσαρε Γκαλούπι, Τζουζέπε Σάρτι, Γιόζεφ Μισλιβέτσεκ, Τζοβάνι Παιζιέλο, Αντόνιο Καλντάρα, Τομάζο Τραέτα, Ντομένικο Τσιμαρόζα, Ντάβιντε Πέρεζ, Νικολό Τζομέλι, Νικολό Πιτσίνι, Τζοβάνι Μπατίστα Περγκολέζι, Λουίτζι Κερουμπίνι, Φλόριαν Λέοπολντ Γκάσμαν, Αντόνιο Βιβάλντι), των οποίων η συρραφή συνετέλεσε σε μια κάποια –κατά το δυνατόν– γραμμική αφήγηση της υπόθεσης.
Παρότι υπήρξαν κομμάτια εξαιρετικά ενδιαφέροντα σε ζωντανή ερμηνεία –όπως, για παράδειγμα, η άρια του Johann Adolf Hasse “Siam Navi All’ Onde Algenti”– έχω την εντύπωση ότι η πολύωρη παράθεση αποσπασμάτων κούρασε. Επίσης, θα ήταν πολύ ενδιαφέρον, εφόσον μιλάμε για μια όπερα που προκύπτει από πολλές άλλες, να παριστανόταν ως μια τέτοια και όχι μόνο concertante. Γιατί, κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο ακροατής δεν μπορούσε να ακολουθήσει το νήμα της ιστορίας. Για να μείνει κάποιος προσηλωμένος σε μια αφήγηση χρειάζεται και δράση επί σκηνής, δεν φτάνει η ανάγνωση των υπέρτιτλων.
Η Venice Baroque Orchestra υπό τη διεύθυνση του Χρυσικόπουλου ήταν ένα σύνολο πολύ καλό. Ο αεικίνητος Χρυσικόπουλος οδηγούσε –και παιχνιωδώς– ένα εξειδικευμένο μπαρόκ σύνολο, που προκάλεσε τον ενθουσιασμό του κοινού. Όμως οι τραγουδιστές δεν στάθηκαν, κατά την ταπεινή μου εκτίμηση, στο ίδιο επίπεδο. Ξεχώρισε η Romina Basso, με την αξιέπαινη αφοσίωσή της στον στυλισμό (κάποιες στιγμές με άφησε άφωνο), η Luanda Siqueira, η οποία απέδειξε ότι έχει ξεχωριστό φωνητικό άστρο (ας ελπίσουμε σε παρόμοια εξέλιξη), και ο κόντρα τενόρος Νίκος Σπανός που, όντας ερμηνευτής μεγάλης κλάσης, έλαμψε και με τη φωνητική του και τη σκηνική του παρουσία. Κατά την ταπεινή μου άποψη, οι υπόλοιποι τραγουδιστές δεν κινήθηκαν σε υψηλά επίπεδα ερμηνείας, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια κάποια ανισομέρεια. Τέλος, η Φιλαρέτη Κομνηνού, η οποία είχε αναλάβει την αφήγηση ανάμεσα στα μέρη, μάλλον αποδείχθηκε άοσμη και απροετοίμαστη για κάτι τέτοιο.
Σε γενικές γραμμές, η βραδιά ήταν ενδιαφέρουσα, το εγχείρημα δύσκολο και η συνολική αποτίμηση θετική. Πέρα από τις επιμέρους διαφωνίες μου, τέτοιου είδους προσπάθειες διαχειρίζονται εν τοις πράγμασι το πολιτιστικό απόθεμα της Ευρώπης εκ νέου. Της νότιας Ευρώπης εν προκειμένω, στην οποία ξεκίνησε η ανασύσταση ενός ενιαίου ευρωπαϊκού πνεύματος στη βάση του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού.
Υ.Γ. Η παράθεση στους υπέρτιτλους αποσπασμάτων από τη μετάφραση του Ρήγα Φερραίου στο έργο του Metastasio, ήταν κάτι που το χάρηκα πολύ.
{youtube}zf3hvyXSTU8{/youtube}
