Ο Erich Maria Remarque, στην εισαγωγή του διαχρονικού αντιπολεμικού αριστουργήματός του All Quiet on the Western Front του 1927, αναφέρει ότι τo εν λόγω βιβλίο: «δεν πρόκειται για κατηγόρια, ούτε για εξομολόγηση, και πολύ λιγότερο για περιπέτεια. Γιατί ο θάνατος δεν είναι περιπέτεια γι' αυτούς που στέκονται πρόσωπο με πρόσωπο απέναντί του». Αρκετές δεκαετίες αργότερα, ο Francis Ford Coppola μιλώντας για το Apocalypse Now και τη φύση της ταινίας του, θα υπογραμμίσει ότι «μια αντί-πολεμική ταινία θα έπρεπε να είναι γεμάτη ειρήνη και ηρεμία και χαρά, όχι να περιλαμβάνει σκηνές βίες που οδηγούν σε πόθο για βία», καταλήγοντας στην αναγκαιότητα της κινηματογραφικής γλώσσας να μην υποκύπτει στον εκθειασμό του πολέμου και των μαχών.
Από τη μία πλευρά, οι πολεμικές ταινίες υπήρξαν ένα φυσικό πολιτισμικό κινηματογραφικό επακόλουθο των δύο μεγάλων πολέμων των αρχών του 20ου αιώνα. Οι Α’ και Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, με την συγκινησιακή τους δύναμη, τον καθοριστικό τους ρόλο στη μετέπειτα διαμόρφωση ανθρωπίνων κοινωνιών και συνειδήσεων, όπως και στην διανομή «ρόλων» σε συγκεκριμένα κράτη στον νέο-διαμορφωμένο παγκόσμιο πολιτικό χάρτη, έδωσαν και το απαραίτητο υλικό σε σκηνοθέτες και studios της σχετικά νεοσύστατης, μα άκρως εξελισσόμενης κινηματογραφικής βιομηχανίας, ώστε να μεταφέρουν την εμπειρία τους στην μεγάλη οθόνη. Από τις ταινίες με πρωταγωνιστές τους ήρωες των χαρακωμάτων, των οποίων η ανδρεία ξεπερνούσε τα στενά ανθρώπινα όρια -που ως μέσο προπαγάνδας, εξυμνούσε συγκεκριμένες πολιτικές ιδεολογίες και πρακτικές μεταξύ άλλων- ο θεατής μεταφέρθηκε σταδιακά σε ένα περιβάλλον, όπου η βία και η υπέρ-απλούστευση των αντιμαχόμενων στρατοπέδων πήραν τον πρώτο λόγο, με τον σαφή διαχωρισμό μεταξύ «καλών» και «κακών», τη «νομοτελειακή αναγκαιότητα» του πολέμου ως μέτρο υπεράσπισης της ειρήνης, καθώς και την αναγωγή της πραγματικής κόλασης του πεδίου μάχης σε ένα υπέρ-θέαμα εκρήξεων, διαμελισμών και αίματος.
Από την άλλη πλευρά, οι αντιπολεμικές ταινίες διαχώρισαν αισθητά τη θέση τους -και όχι απαραίτητα αισθητικά- λόγω της πασιφιστικής τους διάθεσης. Εδώ τα στρατόπεδα συνήθως δεν έχουν χρώμα, τονίζοντας τη μοιραία και για τις δύο πλευρές κατάληξη των διαφόρων πολεμικών συρράξεων. Ο πόλεμος προέρχεται από τις αποφάσεις των ανωτέρων -οι οποίοι υπακούν σε διαφορετικούς κανόνες και ένστικτα, από αυτά που ορίζει ο ουμανισμός και η αλληλεγγύη των λαών. Η βία ή η σκληρή και ωμή πραγματικότητα των εκρήξεων δεν λειτουργούσαν προς τέρψη των πρωτόγονων ενστίκτων του θεατή για περισσότερο αίμα ή ακατάσχετη δράση. Οι «ήρωες» δεν επιδίδονταν σε αρχετυπικές πράξεις ηρωισμού και ανδρείας, αντιθέτως είναι ευάλωτοι στην πραγματικότητα του πολέμου, ζωντανές ανοικτές πληγές σε έναν κόσμο μη-ανθρώπινο, παραδομένο σε πρωτόλεια βίαια ένστικτα και ανήθικες συμπεριφορές.
Ο κινηματογράφος, όμως, είναι μια τεχνητή επινόηση, θεμελιωμένη στην εμπειρική γνώση. Το All Quiet on the Western Front, του οποίου το εξαιρετικό πρόσφατο remake ενέπνευσε αυτή τη λίστα, δεν καθορίζεται από το τελικό του «απόφθεγμα» ή ένα απλοϊκό punchline που θα προσπαθήσει να εντυπώσει στην συνείδηση του θεατή ότι «ο πόλεμος είναι ένα φρικτό γεγονός». Αντιθέτως, ανοίγει απευθείας γραμμή επικοινωνίας με τον ψυχισμό του θεατή, τις αισθήσεις και την αντίληψή του, με σκοπό να του μεταδώσει την εμπειρία πίσω από την επιφανειακή ανάγνωση του γεγονότος. Τον βάζει στην δυσάρεστη θέση να βιώσει τον τρόμο και την αγωνία, την τρέλα και τη φρίκη πράξεων που θα εισχωρήσουν και θα φωλιάσουν στο ασυνείδητο της σκέψης του – ψάχνοντας και αυτός με τη σειρά του την ηθική πίσω από όλα αυτά μέσω της μνήμης και της κρίσης, βασικών αρχών της ανθρώπινης νόησης.
Οι «αντιπολεμικές» ταινίες αδικούνται σε ένα μεγάλο βαθμό, κατά την κατηγοριοποίησή τους στον παγκόσμιο κινηματογραφικό χάρτη με αυτή την ονομασία, ακριβώς επειδή ο σκοπός τους υπερβαίνει το στείρο και πεζό τελικό «μήνυμα». Όταν δημιουργούνται με πλήρη συναίσθηση του έργου που επιτελούν, μπορούν να παραδώσουν διαχρονικά αριστουργήματα σαν τα 10 παρακάτω αγαπημένα αντιπολεμικά έργα:
1) Apocalypse Now (Αποκάλυψη Τώρα) (1979)
Ο Francis Ford Coppola διασκευάζει το βιβλίο του Josef Konrad "Heart of Darkness" και μας μεταφέρει στον πόλεμο του Βιετνάμ, ακολουθώντας την καταραμένη αποστολή του λοχαγού Willard, ο οποίος διατάζεται από τους ανωτέρους του να διεισδύει με μια άκατο και μια μικρή ομάδα ανδρών στα ενδότερα της ζούγκλας. Εκεί πρέπει να εντοπίσει και να «τερματίσει» την εξουσία ενός χαρισματικού συνταγματάρχη, ο οποίος έχει αυτομολήσει, ιδρύοντας μια μικρή ουτοπία στην Cambodia, παρέα με τους ιθαγενείς και τους άνδρες που του έμειναν πιστοί. Όμως, η ανάβαση του ποταμού που οδηγεί στον συνταγματάρχη Kurtz, θα είναι και μια κατάβαση προς την κόλαση, μια σουρεαλιστική απογύμνωση και αποδόμηση της ανθρώπινης ψυχής, ένας εφιαλτικός στοχασμός των ορίων του νου μπροστά στον υπερβατικό και σχεδόν κοσμικό τρόμο ενός πολέμου, σαν αυτόν του Βιετνάμ. Με σπουδαίες ερμηνείες από το σύνολο του cast, ένα τριπαρισμένο τελευταίο μέρος που δύσκολα ξεχνιέται, αλλά και μια παραγωγή, της οποίας οι δυσκολίες πραγματοποίησης αγγίζουν τα όρια του μύθου, το «Apocalypse Now» είναι μια ταινία-εμπειρία, προερχόμενη από έναν μεγάλο δημιουργό σε μια χρυσή εποχή για το σύγχρονο Αμερικανικό σινεμά.
2) Johnny Got His Gun (Ο Τζόνυ πήρε το όπλο του) (1971)
Ο Johnny πήρε το όπλο του για να πολεμήσει στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όμως μια χειροβομβίδα τον άφησε φυτό σε μια σκοτεινή γωνιά ενός νοσοκομείου, ανήμπορο να κινηθεί, να μιλήσει, να δει ή να ακούσει, παρά μόνο να σκεφτεί. Το μόνο που του μένει είναι η προσπάθεια ευρέσεως τρόπου επικοινωνίας με το περιβάλλον, το να αναλογίζεται τη ζωή και το παρελθόν του, καθώς και ο διάλογος με τον ίδιο του τον εαυτό, ενώ παράλληλα οι γιατροί τον αντιμετωπίζουν σαν πειραματόζωο. Η μοναδική σκηνοθετική δουλειά του κυνηγημένου ως κομμουνιστή Donald Trumbo, βασισμένη στην επίσης δική του νουβέλα του 1938, είναι ένα ωμό, δυσάρεστο και σπαρακτικό θέαμα, που βάζει τον θεατή στην δυσκολότερη θέση που θα μπορούσε να φανταστεί -στο πετσί ενός ζωντανού-νεκρού που οι φιλοδοξίες και τα όνειρά του στερήθηκαν βίαια, αναγκάζοντάς τον να βιώνει καθημερινά έναν εφιάλτη χωρίς σταματημό. Μια ταινία-γροθιά στο στομάχι, για γερά νεύρα και δυστυχώς διαχρονικά επίκαιρη.
3) Come and See (Έλα να δεις) (1985)
Ο μικρός 12χρονος Λευκορώσος Florya, βρίσκει ένα όπλο και μπαίνει στις αντάρτικες Σοβιετικές δυνάμεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Συναντά την νεαρή Glosha, έρχεται αντιμέτωπος με τον απόηχο της γενοκτονίας του χωριού του από τους Ναζί και ξεκινάει μια περιπλάνηση εύρεσης βοήθειας για τους κατοίκους ενός γειτονικού χωριού -ενώ ταυτόχρονα τα μαλλιά του ασπρίζουν και οι πρώτες ρυτίδες κάνουν την εμφάνισή τους. O τίτλος της ταινίας προέρχεται από το 6ο Κεφάλαιο της Αποκάλυψης, ένα κάλεσμα μαρτυρίας των πράξεων των Τεσσάρων Καβαλάρηδων – προάγγελων της Τελικής Κρίσης. Το αριστουργηματικό έργο του Elem Klimov μπορεί να ιδωθεί ως μια σκληρή αντιπολεμική ταινία, ένα δράμα βίαιης ενηλικίωσης ή ένα εφιαλτικό ψυχολογικό θρίλερ. Όπως όμως και αν το αντιμετωπίσει κανείς, η τραγωδία του Florya, σκηνοθετημένη με περίσσιο σκληρό ρεαλισμό, αλλά εμποτισμένη με γνήσιες πινελιές σουρεαλισμού και διάσπαρτες παραισθητικές εικόνες, είναι ένα σύγχρονο κινηματογραφικό επίτευγμα, το οποίο δεν χρειάζεται στάλα αίματος για να αποτυπώσει την φρικαλεότητα των πράξεων των Γερμανικών δυνάμεων κατοχής, κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένα άχρονο διαμάντι του σύγχρονου Σοβιετικού κινηματογράφου και μια σκληρή καταδίκη των βάναυσων θηριωδιών του Άξονα, εις μνήμην των άνω των 600 χωριών της Λευκορωσίας που αφανίστηκαν από τους Ναζί.
4)Thin Red Line (Λεπτή Κόκκινη Γραμμή) (1998)
Είκοσι χρόνια περίμενε το παγκόσμιο σινεμά την επιστροφή του σπουδαίου Terrence Malick στα κινηματογραφικά δρώμενα και αυτός επέστρεψε με την, πιθανότατα, καλύτερη ταινία της καριέρας του. Το Thin Red Line ακολουθεί ένα ensemble cast μερικών εκ των μεγαλύτερων ηθοποιών της εποχής (Sean Penn, Adrien Brody, Jim Caviezel, Ben Chaplin, George Clooney, John Cusack, Woody Harrelson, Elias Koteas, Nick Nolte, John C. Reilly και John Travolta μεταξύ πολλών άλλων) και αναζητά αυτή τη «λεπτή κόκκινη γραμμή» που χωρίζει τον άνθρωπο από το κτήνος, τοποθετώντας την δράση σε έναν επίγειο παράδεισο, ολοκληρωτικά αμόλυντο από τον άνθρωπο -το τροπικό νησί Guadalcanal των Νήσων του Σολομώντα. Εξετάζει κοσμογονικά ερωτήματα από μια σχεδόν θεολογική σκοπιά, με πολλές βιβλικές αναφορές και ποιητικά ερείσματα από τον «Χαμένο Παράδεισο» του John Milton. Με την αντιμετώπιση των στρατιωτών ως ένα ενιαίο σύνολο, με πολλούς μικρούς πυρήνες διαφορετικών σκέψεων, αλλά κοινής συλλογικής συνείδησης, ο Malick ανοίγει άμεσο διάλογο φύσης με άνθρωπο και στοχάζεται για τη Δημιουργία και το μυστήριο της ζωής, καθώς η πραγματικότητα του θανάτου πλανάται και επικρατεί στα μυαλά των στρατιωτών. Η σκηνοθεσία είναι ονειρική, με εικόνες απείρου κάλους και ασύγκριτης ομορφιάς, καθιστώντας εν τέλει το «The Thin Red Line» ένα φιλοσοφικό κινηματογραφικό δοκίμιο που όμοιό του δύσκολα μπορεί κανείς να συναντήσει στο παγκόσμιο σινεμά.
5) Gallipoli (Καλλίπολη) (1981)
Το 1915 δύο φίλοι -ένας τυχοδιώκτης που απλά θέλει να φύγει από την πατρίδα του και ένας δρομέας που θεωρεί χρέος του να πολεμήσει για αυτήν- θα διασχίσουν την Αυστραλιανή έρημο με σκοπό να καταταγούν στον στρατό και να πολεμήσουν στην Καλλίπολη. Ο Αυστραλός Peter Weir έχει μια αξιοθαύμαστη φιλμογραφία και το "Gallipoli" του 1981 δεν είναι παρά μια επίσης εξαιρετική προσθήκη σε αυτή, συνεχίζοντας ένα σερί που λίγοι σκηνοθέτες σήμερα μπορούν να υπερηφανευτούν ότι κατάφεραν. Με την ειρωνεία σύμμαχό του, ένα εξαιρετικό ρυθμό αφήγησης, τον λυρισμό των εικόνων και τους αναχρονιστικoύς synth ήχους του "Oxygène" από τον Jean-Michel Jarre να χτυπούν ασταμάτητα τις αισθήσεις, ο Weir καταδεικνύει τον παραλογισμό του πολέμου δίνοντάς του και μια τραγική διάσταση, όταν οι δύο πρωταγωνιστές (με έναν φρέσκο μετά το πρώτο Mad Max Mel Gibson στα πρώτα του βήματα προς την διεθνή αναγνώριση) προσγειωθούν απότομα από την εκπαίδευση και την κοσμοπολίτικη Αίγυπτο, στα ματωμένα χαρακώματα μιας μάχης που υπήρξε το μεγαλύτερο Βατερλό του Αυστραλιανού στρατού στα χρονικά.
6) Paths of Glory (Σταυροί στο Μέτωπο) (1967)
Τρείς φαντάροι καταδικάζονται σε θάνατο κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς αρνήθηκαν να εκτελέσουν τις εντολές των ανωτέρων στρατηγών τους, οι οποίοι τους έστελναν σε μια αποστολή αυτοκτονίας σαν πρόβατα στη σφαγή. Στην δίκη-παρωδία που θα ακολουθήσει, ο συνταγματάρχης Dax (ένας έξοχος Kirk Douglas) θα τους υπερασπιστεί μέχρι τέλους, σε μια βαθιά ειρωνική ταινία απέναντι στον αστικό πατριωτισμό, όσο και στην παράλογη ματαιότητα των πολέμων που επιβάλλουν στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις να αλληλοσκοτώνονται για τη ψευδαίσθηση ανωτερότητας των ολιγαρχιών. H περίφημη σκηνή όπου ο Kirk Douglas ξεστομίζει το αμίμητο «o πατριωτισμός είναι το τελευταίο καταφύγιο των καθαρμάτων» έγινε η αφορμή να απαγορευτεί η ταινία για δεκαετίες, σε χώρες όπως η Γερμανία ή η Γαλλία – «προπύργια» του σύγχρονου φιλελευθερισμού στην Ευρώπη. Ο Stanley Kubrick συστήνεται εμφατικά και με περίσσιο θράσος στο Hollywood για πρώτη φορά, αφήνοντας το στίγμα του με μια από τις πιο τολμηρές αντιπολεμικές ταινίες όλων των εποχών.
7) Das Boot ( Υποβρύχιο U-96: Επιστροφή στην Κόλαση) (1981)
Το Γερμανικό Das Boot λειτουργεί σε δύο παραμέτρους, που πολλές ταινίες πολεμικού περιεχομένου δυσκολεύονται πολύ να πετύχουν: σαν μια υποδειγματική αντιπολεμική ταινία από τη μια, αλλά και σαν μια αφάνταστα καλοστημένη περιπέτεια αγωνίας από την άλλη, χωρίς καμία από αυτές τις δύο ιδιότητές της να επισκιάζει την άλλη. Δημιουργός της μαεστρικής ένωσης θεάματος και ουσίας είναι ο Γερμανός Wolfgang Petersen, στην καλύτερη στιγμή της καριέρας του. Ακολουθεί το πλήρωμα ενός γερμανικού υποβρυχίου σε μια σχεδόν ακατόρθωτη αποστολή, κατά τη διάρκεια της περίφημης Μάχης του Ατλαντικού του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αν κάτι ξεχωρίζει σε πρώτη θέαση από το Das Boot, αυτό είναι η κλειστοφοβική του ατμόσφαιρα και η επίδραση που έχει αυτή στο μυαλό των πρωταγωνιστών. Όσο το υποβρύχιο βυθίζεται και η πίεση διαστέλλει τις λαμαρίνες, τόσο η ένταση κορυφώνεται τρυπώνοντας σε κάθε αμυχή του μυαλού τους. Το πλήρωμα βυθίζεται στον φόβο και την αγωνία, και στη συνέχεια στις αμφιβολίες για τη φύση της αποστολής του, το νόημα του πολέμου και την έννοια του πατριωτικού του καθήκοντος, καθώς παράλληλα ο κλοιός τριγύρω σφίγγει και ο ωκεανός απειλεί να γίνει ο υγρός του τάφος. Η σκηνοθεσία, η σκηνογραφία και τα τεχνικά χαρακτηριστικά της ταινίας, όπως ο ήχος ή τα ειδικά εφέ, αποτελούν έναν κινηματογραφικό θρίαμβο και μια εμπειρία σχεδόν πρωτόγνωρη, ακόμα και για τους σημερινούς θεατές της ψηφιακής εποχής. Το βαθιά αντιηρωικό και ειρωνικό φινάλε, δίνει τον καλύτερο επίλογο σε αυτό το εντυπωσιακό έργο, το οποίο γνώρισε αρκετές εκδόσεις και cuts, με σαφέστατα προτεινόμενα αυτά του Director’s Cut των 208 λεπτών ή το Original Uncut Version των 293 λεπτών -το οποίο προβλήθηκε και σαν mini series στο BBC το 1984.
8) Shoah (1985)
Ο Claude Lanzmann το 1985, μετά από 11 χρόνια προετοιμασίας, έρευνας και γυρισμάτων, κυκλοφόρησε μια μαρτυρία θανάτου 9 ½ ωρών, στην οποία καταγράφει βήμα προς βήμα τον μηχανισμό εξόντωσης των Εβραίων από τους Ναζί, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σε αυτό το μνημειώδες έργο που υπερβαίνει τα στενά πλαίσια της κινηματογραφικής εμπειρίας και αποθεώνει την κουλτούρα της μνήμης, δεν υπάρχει ίχνος αρχειακού υλικού ή πλάνα του παρελθόντος. Εστιάζει στο παρόν και περιλαμβάνει μονάχα μαρτυρίες επιζώντων του Ολοκαυτώματος, μαζί με συνεντεύξεις πρώην Ναζί αξιωματικών των SS και άμεσα εμπλεκόμενων προσώπων με την «Τελική Λύση» (με τους περισσότερους να βρίσκονται σε πλήρη άγνοια, καθώς καταγράφονται από τις κάμερες και τα κασετόφωνα του Lanzmann). Οι ταυτόχρονες επισκέψεις στους τόπους όπου συντελέστηκε ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα του 20ου αιώνα, συμπληρώνουν μια συγκλονιστική εμπειρία και ένα μοναδικό κινηματογραφικό επίτευγμα – παρακαταθήκη, την οποία οφείλει κάθε άνθρωπος να βιώσει στη ζωή του.
9) Grand Illusion (Η μεγάλη χίμαιρα) (1937)
Το αριστούργημα του Jean Renoir δεν χρειάζεται πυροβολισμούς και οι σκληρές σκηνές μαχών για να δικαιολογήσει την αντιπολεμική του φύση. Η ουμανιστική διάθεση και ο βαθιά ανθρώπινος χαρακτήρας της ταινίας αντηχούν όχι σε κάποιο πολεμικό πεδίο, αλλά στα βαθύτερα κοινωνικά και ταξικά ερωτήματα που θέτει: μπορεί εν μέσω ακραίων συνθηκών, όπως εκείνες του πολέμου ή της φυλάκισης, η ταξική ταυτότητα να δώσει την θέση της στην αλληλεγγύη και την ισότητα, γκρεμίζοντας τα όποια τεχνητά σύνορα -φυλετικά, εθνικά, ταξικά- κατασκεύασε ο ίδιος ο άνθρωπος; Αυτό θα διαπιστώσουν και οι πρωταγωνιστές της ταινίας, ο αριστοκρατικής καταγωγής λοχαγός de Boeldieu και ο υπολοχαγός Maréchal, όταν θα βρεθούν αιχμάλωτοι στο κάστρο του επίσης αριστοκρατικής καταγωγής Γερμανού αξιωματικού von Rauffenstein, με τον οποίο ο de Boeldieu θα αναπτύξει μια σχέση σεβασμού και εκτίμησης λόγω της κοινής τους αριστοκρατικής προέλευσης, ενώ παράλληλα θα δουλεύουν πάνω στο σχέδιο απόδρασής τους. Το ευφυέστατο και πολύ προσεγμένο σενάριο του Charles Spaak τυγχάνει σπουδαίας φροντίδας από τον Jean Renoir, έναν εκ των πιο σημαντικών εκπροσώπων του Ποιητικού Ρεαλισμού – και μέλος του Αριστερού Γαλλικού Λαϊκού Μετώπου. Το τελικό αποτέλεσμα είναι μια πολιτικά γενναία και πάντα επίκαιρη ταινία, η οποία δικαίως συμπεριλαμβάνεται συχνά σε διάφορες λίστες με τις σημαντικότερες κινηματογραφικές δημιουργίες του 20ου αιώνα.
10) Grave of Fireflies (Ο τάφος των πυγολαμπίδων) (1988)
Ο νεαρός Seita και η 4χρονη αδερφή του Setsuko, αφήνουν την μικρή τους πόλη που ισοπεδώθηκε από τους βομβαρδισμούς των συμμάχων και ξεκινούν ένα οδοιπορικό επιβίωσης και απότομης ενηλικίωσης στην κατεστραμμένη Ιαπωνία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Isao Takahata παίρνει την ημι-βιογραφική ταινία του Akiyuki Nosaka και την μετατρέπει στην πιο έντονη και συναισθηματικά φορτισμένη ταινία του studio Ghibli, σε ένα από τα σπουδαιότερα animation όλων των εποχών. Στα 126 του λεπτά ξεδιπλώνει όλες τις αρετές του studio Ghibli και τα στοιχεία που το έκαναν αγαπητό σε όλο το κόσμο, παράλληλα όμως δεν διστάζει να βουτήξει ολοκληρωτικά σε ένα σπαρακτικό θέαμα που είναι απίθανο να αφήσει κάποιον συναισθηματικά αμέτοχο όσον αφορά τις περιπλανήσεις των δύο μικρών παιδιών και τις κακουχίες που βιώνουν καθημερινά. Σε αντίθεση με τις πυγολαμπίδες, των οποίων το φως φωτίζει αρκετά αλλά διαρκεί λίγο, η ταινία του Takahata παραμένει μέχρι και σήμερα ίσως το καλύτερο animated αντιπολεμικό έργο του παγκόσμιου κινηματογράφου, μια επίπονη και αφοπλιστικά ειλικρινής συγκινητική εμπειρία, που δύσκολα την επισκέπτεται κάποιος δεύτερη φορά – φωλιάζει όμως μέσα του για πάντα.
