Το τελευταίο διάστημα παρακολουθούμε με κομμένη την ανάσα το ξετύλιγμα του νήματος ενός ακόμη σκανδάλου στην ελληνική κοινωνία, αυτό των παρακολουθήσεων και υποκλοπών μιας σειράς επιφανών πολιτικών προσώπων, όπως και δημοσιογράφων, επιχειρηματιών και πολλών ακόμη. Και μπορεί το σοκ που προκαλεί η σχετική ειδησεογραφία των πρόσφατων εβδομάδων να είναι μεγάλο, αν αναλογιστεί κανείς την έκταση που οι παρακολουθήσεις αυτές είχαν λάβει, το πώς ολόκληρη η ΕΥΠ πέρασε εν μια νυκτί υπό τον έλεγχο του ίδιου του πρωθυπουργού της χώρας και το ότι μέχρι και στελέχη της ίδιας της κυβέρνησης φέρονται ως παρακολουθούμενοι, όμως στην πραγματικότητα η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών μοιάζει να μην ξαφνιάζεται από το φαινόμενο στο σύνολό του. Κι αυτό μιας που έχει χρόνια τώρα εμπεδωθεί ότι το φάντασμα της επιτήρησης οποιασδήποτε μορφής παραμόνευε και εδραιώθηκε για τα καλά στον 21ο αιώνα, με το κράτος και τα επιχειρηματικά συμφέροντα να κινούνται συχνά χέρι-χέρι προς αυτή την κατεύθυνση.
Με τα όρια ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο να μοιάζουν να έχουν καταρριφθεί προ πολλού και τις νέες τεχνολογίες να δημιουργούν ένα αχανές δίκτυο υποψήφιων στόχων παρακολούθησης, με ό,τι συνεπάγεται αυτό πολιτικά, το Avopolis θυμάται μερικές από τις ταινίες που αποτύπωσαν αριστοτεχνικά στη μεγάλη οθόνη την εποχή της επιτήρησης. Και μην ξεχνάτε: someone’s always watching!
Ζωντανή Μετάδοση: The Truman Show [The Truman Show] (1998) του Peter Weir
Το 1998, ο Jim Carey υποδύθηκε τον Truman Burbank, έναν νεαρό άνδρα ο οποίος – δίχως να το γνωρίζει – ζει σε ένα καθεστώς κατασκευασμένου reality το οποίο και μεταδίδεται ζωντανά όλη την ημέρα σε δισεκατομμύρια ανθρώπους ανά τον κόσμο, οι οποίοι τον παρακολουθούν σε ένα δημοφιλές τηλεοπτικό σόου. Με τους Laura Linney, Ed Harris, Noah Emmerich, Natascha McElhone, Holland Taylor, Paul Giamatti και Brian Delate να συμπληρώνουν το cast, η ταινία απέσπασε δεκάδες υποψηφιότητες στα Oscars, BAFTA, Saturn Awards και στις Χρυσές Σφαίρες εκείνης της χρονιάς, ενώ θεωρείται μέχρι σήμερα μια από τις καλύτερες genre-bending ταινίες σχολιασμού ζητημάτων όπως η ζωή υπό επιτήρηση, η θρησκεία, ο υπαρξισμός, τα μέσα επικοινωνίας του μέλλοντος και πολλά ακόμη. Την ταινία επρόκειτο αρχικά να σκηνοθετήσει ο Brian De Palma, για να αντικατασταθεί τελικά από τον Peter Weir.
Minority Report (2002) του Steven Spielberg
Σε μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της φιλμογραφίας του Steven Spielberg με βάση ένα διήγημα του θρυλικού Philip K. Dick, παρακολουθούμε τον Tom Cruise στον ρόλο του John Anderton, ενός αστυνομικού του ειδικού τμήματος Precrime, όπου η αστυνομία είναι σε θέση να συλλαμβάνει μελλοντικούς δολοφόνους πριν καν διαπράξουν τα εγκλήματά τους. Τι θα συμβεί όμως όταν ο ίδιος ο Anderton βρεθεί κατηγορούμενος για έναν μελλοντικό φόνο; Τech noir, whodunit, thriller και επιστημονική φαντασία στο έτος 2054, με έναν Tom Cruise στα καλύτερά του και τον Max von Sydow της Έβδομης Σφραγίδας του Bergman στον ρόλο του διευθυντή του Precrime, Lamar Burgess.
Gattaca (1997) του Andrew Niccol
Σε ένα biopunk μέλλον, η τεκνοποίηση έχει περάσει για τα καλά στα χέρια της ευγονικής τεχνολογίας, με τη γενετική μηχανική να παράγει ανθρώπους με προεπιλεγμένα γενετικά χαρακτηριστικά. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, οι πνευματικά και βιολογικά ανώτεροι άνθρωποι θεωρούνται εξαρχής κοινωνικά ευνοημένοι, σε σχέση με εκείνους που γεννιούνται με τον παραδοσιακό τρόπο και με τους τελευταίους να προορίζονται αποκλειστικά για ευτελή επαγγέλματα και ρατσιστική αντιμετώπιση. Παρά το γεγονός ότι η καταγωγή του όπως και τα γεωμετρικά του στοιχεία του το απαγορεύουν, ο Ethan Hawke θα κάνει ό,τι περνά από το χέρι του ώστε να εκπληρώσει το όνειρό του: να ταξιδέψει στο διάστημα. Μια ανατριχιαστικά προφητική ταινία του Andrew Niccol από το 1997, για τα ηθικά ερωτήματα ως προς τη χρήση της τεχνολογίας και τον διαρκή αγώνα ενάντια στον κοινωνικό ρατσισμό και το ableism.
Σιωπηλός Μάρτυς [Rear Window] (1954) του Alfred Hitchcock
Στο ψυχολογικό θρίλερ παραγωγής 1954 του μετρ του τρόμου, Alfred Hitchcock, ο φωτορεπόρτερ L. B. "Jeff" Jefferies (James Stewart) καθηλώνεται σε μια πολυθρόνα του σπιτιού του, έχοντας προηγουμένως σπάσει το πόδι του. Ο ίδιος αναγκάζεται να περνά τις μέρες του παρακολουθώντας από το παράθυρό του με τα κιάλια τις ζωές και τις συνήθειες των γειτόνων του. Μέχρι που κάποια στιγμή αντιλαμβάνεται πως ο άνδρας που μένει στην απέναντι ακριβώς πολυκατοικία, έχει σκοτώσει τη σύζυγό του. Και φυσικά θα ζητήσει τη βοήθεια της αρραβωνιαστικιάς του (Grace Kelly) και της νοσοκόμας του (Thelma Ritter) για να εξιχνιάσουν το μυστήριο. Έχοντας αποσπάσει την 42η θέση ως μια από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου, η ταινία χαρακτηρίστηκε από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου των ΗΠΑ ως «πολιτιστικά, αισθητικά και ιστορικά σημαντική» και επιλέχθηκε να ενταχθεί στο Εθνικό Μητρώο Κινηματογράφου της χώρας.
Snowden (2016) του Oliver Stone
Ο πολυβραβευμένος Oliver Stone σκηνοθετεί το biopic για τη ζωή ενός από τους σημαντικότερους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος όλων των εποχών, του Edward Snowden, ο οποίος το 2013 διοχέτευσε στον τύπο απόρρητες πληροφορίες από την NSA και CIA στην οποία και εργαζόταν, σχετικά με τα πρoγράμματα μαζικής παρακολούθησης που εφαρμόζουν οι Αμερικανικές και Βρετανικές κυβερνήσεις με τη συνεργασία εταιριών τηλεπικοινωνιών και Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Τον ρόλο του ερμήνευσε ο Joseph Gordon-Levitt, ενώ η πρεμιέρα του πραγματοποιήθηκε στο Toronto International Film Festival.
Η συνομιλία [The Conversation] (1974) του Francis Ford Coppola
Στο αριστουργηματικό The Conversation του Francis Ford Coppola, ο Gene Hackman ερμηνεύει έναν μοναχικό άντρα-ειδικό στις παρακολουθήσεις, αλλά και λάτρη της τζαζ, ο οποίος βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα μεγάλο υπαρξιακό σοκ όταν συνειδητοποιεί πως το ζευγάρι που ο ίδιος παρακολουθεί πρόκειται να δολοφονηθεί. Το ψυχογράφημα ενός ανθρώπου μπροστά στη συνειδητοποίηση του ρόλου που ο ίδιος διαδραματίζει μέσω της δουλειάς του στις ζωές αθώων πολιτών, ένα πρώιμο σχόλιο πάνω στην απώλεια κάθε είδους ιδιωτικότητας που θα γινόταν ο κανόνας της εποχής μας, και μια από τις κορυφαίες ερμηνείες της καριέρας του Hackman. Η ταινία κυκλοφόρησε συμπτωματικά λίγο πριν την παραίτηση του Richard Nixon μετά το σκάνδαλο Watergate και απέσπασε δικαιωματικά τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών του 1974.
Όλοι οι Άνθρωποι του Προέδρου [All the President's Men] (1976) του Alan J. Pakula
Το προαναφερθέν σκάνδαλο Watergate είναι και αυτό που εξιστορείται στο Όλοι οι Άνθρωποι του Προέδρου του Alan J. Pakula, που βασίστηκε στο ομώνυμο βιβλίο των δημοσιογράφων Carl Bernstein και Bob Woodward που πραγματεύεται τις έρευνες που οι ίδιοι διεξήγαν πάνω σε αυτό για τις οποίες βραβεύθηκαν με Pulitzer. Τα δικαιώματα αυτού είχε ενδιαφερθεί να αγοράσει από την πρώτη στιγμή ο ένας εκ των δύο λαμπερών πρωταγωνιστών της ταινίας, Robert Redford, με τον Pakula να αναλαμβάνει στη συνέχεια τη σκηνοθεσία. Η ταινία αποτελεί μάλιστα το τρίτο μέρος της άτυπης τριλογίας του, Η Τριλογία της Παράνοιας, με τα Klute του 1971 και και Parallax View του 1974 να έχουν προηγηθεί. Συμπρωταγωνιστής του Redford δεν είναι άλλος από τον Dustin Hoffman, ενώ η ταινία χαρακτηρίστηκε το 2010 από την Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου ως «πολιτιστικά, αισθητικά και ιστορικά σημαντική» και επιλέχθηκε να ενταχθεί στο Εθνικό Μητρώο Κινηματογράφου των ΗΠΑ.
Blow-Up (1966) του Michelangelo Antonioni
Η πρώτη βρετανοϊταλική παραγωγή του Michelangelo Antonioni, βασισμένη σε μια ιστορία του Julio Cortázar, παρακολουθεί έναν φωτογράφο μόδας στο Swinging London της δεκαετίας του ’60. Ο ίδιος αισθάνεται πως η ζωή του είναι βαρετή και αδιάφορη, παρά τη φήμη του και την επιτυχία στις γυναίκες. Μία μέρα, περπατώντας σε ένα πάρκο, αρχίζει να τραβά φωτογραφίες ένα ζευγάρι, με τη γυναίκα να εξαγριώνεται με το γεγονός μόλις το αντιλαμβάνεται. Όταν ο ίδιος εμφανίσει τα αρνητικά της κάμερας, θα συνειδητοποιήσει ότι άθελά του έχει υπάρξει μάρτυρας ενός φόνου που είναι εμφανής στις φωτογραφίες του και τότε η περιπέτειά του ξεκινά. Ευρηματικό, sexy, cool και πολυεπίπεδο έργο και ένας βαθύτατος στοχασμός πάνω στο σύγχρονο lifestyle όπου η ιδιωτικότητα ισοπεδώνεται, το Blow-Up απέσπασε τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες, ενώ μέχρι σήμερα θεωρείται σημείο αναφοράς της ποπ κουλτούρας και μια από τις πιο στυλάτες ταινίες όλων των εποχών.
Οι Ζωές των Άλλων [The Lives of Others] (2006) του Florian Henckel von Donnersmarck
Το 1984 στο Ανατολικό Βερολίνο, ένα μέλος της Stasi ξεκινά να παρακολουθεί έναν θεατρικό συγγραφέα (Sebastian Koch) και την ηθοποιό σύντροφό του (Martina Gedeck). Καθώς όμως συνεχίζεται η παρακολούθηση, εκείνος αρχίζει να επεμβαίνει διακριτικά στη ζωή τους, γεγονός που έχει επιπτώσεις και στη δική του. Έχοντας κυκλοφορήσει 17 χρόνια μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, η ταινία του Florian Henckel von Donnersmarck αποτελεί το πρώτο δραματικό έργο σχετικά με τη ζωή στην Ανατολική Γερμανία της τότε περιόδου και του καθεστώτος επιτήρησης που επικρατούσε σε αυτήν, μετά τις κωμικές επιτυχίες των Good Bye, Lenin! και Sonnenallee. Η ταινία απέσπασε εκείνη τη χρονιά το βραβείο Καλύτερης Ευρωπαϊκής Ταινίας, όπως και το Oscar Ξενόγλωσσης Ταινίας.
Κι ο Κλήρος Έπεσε στον Σμάιλι [Tinker Tailer Soldier Spy] (2011) του Tomas Alfredson
Βασισμένο στο ομότιτλο μυθιστόρημα του δημοφιλούς Βρετανού συγγραφέα, John Le Carré, το Κι ο Κλήρος Έπεσε στον Σμάιλι μας ταξιδεύει στις αρχές του 1970, όταν ο Βρετανός πράκτορας George Smiley επιστρέφει στην ενεργό δράση για να ανακαλύψει έναν διπλό κατάσκοπο των Σοβιετικών που δουλεύει στην υπηρεσία του έχοντας γίνει πλέον υψηλόβαθμο στέλεχος. Η ταινία έκανε πρεμιέρα στο 68ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας, ενώ βραβεύτηκε με δύο BAFTA, λαμβάνοντας και τρεις υποψηφιότητες για Oscar: Α' Ανδρικού Ρόλου για την ερμηνεία του Gary Oldman, Διασκευασμένου Σεναρίου και Μουσικής. Colin Firth, Tom Hardy, John Hurt, Toby Jones, Mark Strong, Benedict Cumberbatch, Ciarán Hinds, David Dencik και Kathy Burke συμπληρώνουν το λαμπερό cast του.
