Δεν «σείστηκε» ακριβώς η Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών το βράδυ του Σαββάτου στη συναυλία του Wadada Leo Smith. Αφενός η κεντρική σκηνή έμοιαζε μάλλον μισογεμάτη από άποψη προσέλευσης, αφετέρου η εμφάνιση του Golden Quartet (της κυριότερης πλατφόρμας εργασίας του Smith τα τελευταία χρόνια) ίσως να άφησε ορισμένους με ένα κάποιο χάσμα μεταξύ της αριστουργηματικής ηχογράφησης του Ten Freedom Summers και της ζωντανής απόδοσής του. Έλειπε φυσικά το Southwest Chamber Music Ensemble και το «ενορχηστρωτικό βάθος» που μπορούν να προσφέρουν τα έγχορδα και τα επιπλέον πνευστά του, ενώ απ’ την άλλη ήταν εύλογο πως η παρουσίαση ενός τόσο ογκώδους έργου –το οποίο εκτείνεται σε 4,5 ώρες διάρκεια– θα ήταν αναγκαστικά δειγματοληπτική.
«Πριν τη μουσική, υπάρχει η σιωπή» είχε πει κάποτε ο Charlie Haden και ακριβώς έτσι ξεκίνησε –λίγο μετά τις 8:30– και η συναυλία. Το Golden Quartet (Leo Smith/τρομπέτα, Anthony Davis/πιάνο, John Lindberg/κοντραμπάσο & Pheeroan akLaaf/τύμπανα) πήρε αργά-αργά τη θέση του, ενώ η οθόνη στη ράχη της σκηνής έδειχνε έναν (μάλλον νεαρό) τρομπετίστα να παιανίζει στην είσοδο μιας αγροικίας· κι όλα αυτά μέσα σ’ ένα παχύ στρώμα σιωπής. Από το ξεθωριασμένο παρελθόν του μοναχικού τρομπετίστα, η εικόνα πέρασε σταδιακά στο ζωντανό παρόν, αναμεταδίδοντας με τρόπο αφαιρετικό το οπτικό σήμα που έπιαναν οι δύο μικροκάμερες οι οποίες ήταν τοποθετημένες στο δάπεδο της σκηνής: μία μπροστά από τον Smith και άλλη μία που έπιανε το τρίο των Davis/Lindberg/akLaaf. Αυτή η μετάβαση ήταν που έφερε και τον ήχο, με τις πρώτες νότες του “Democracy” να προοικονομούν το τι θα επακολουθούσε.
Μέσα στο διάστημα των επόμενων 80 περίπου λεπτών, ακούσαμε 4 (αν δεν απατώμαι) συνθέσεις του Ten Freedom Summers, στις οποίες έγινε εύγλωττη η –ούτως ή άλλως δεδομένη– δραματουργική ικανότητα του Smith. Μια μουσική ικανή να παρακολουθήσει από κοντά μια κοινωνικο/ιστορική αφήγηση (εν προκειμένω τον αγώνα των μαύρων Αμερικανών για πολιτικά δικαιώματα) και να πάρει ως αντάλλαγμα μια δυναμική που υπερβαίνει αρκετά την απλή πρόσθεση των μερών που την συναποτελούν. Μπαίνουμε βέβαια στο πεδίο του συμβολισμού, άρα και σε αυτό της ερμηνείας ενός (μουσικού) γεγονότος, όμως ακριβώς τούτη η συμβολική κωδικοποίηση κοινωνικών σχέσεων και αξιών μέσα στο μουσικό σώμα είναι που το εξυψώνει πάνω από την ίδια του τη μορφολογία. Αυθυποβολή ή μη, σας διαβεβαιώ πως μια τέτοια ποιότητα μπορεί να γίνει εξαιρετικά απτή και αποδείξιμη. Και έγινε σε αρκετές περιπτώσεις το Σάββατο στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών. Υπήρχε λοιπόν αρκετή ένταση στην επιτέλεση του Golden Quartet. Μια ένταση που έβρισκε διέξοδο τόσο σε αργοκίνητα και συναισθηματικά μοτίβα, όσο και σε ζωογόνα έως και κατακλυσμιαία ξεσπάσματα (μα και στο πλούσιο ενδιάμεσο φάσμα). Την τροφοδοτούσε βέβαια διαρκώς και η θεματολογία, αλλά και οι τρόποι με τους οποίους αυτή ερμηνευόταν, ενώ σημαντική στάθηκε και η συμβολή του video artist Jesse Gilbert, που έπαιζε διαρκώς με εικόνες κεντρικών συμβάντων και προσώπων της όλης ιστορίας –του Malcolm X, του Martin Luther King, της Rosa Parks, του Dred Scott, αλλά και μελών της Ku Klux Clan– καθώς επίσης και με εκείνη τη ζωντανή αναμετάδοση των τεκταινομένων στη σκηνή. Μια ένταση, τέλος, που οδήγησε ίσως και σε κάποιες «πολυλογίες», όπως λ.χ. σε ορισμένα ρυθμικά θέματα τα οποία ο (κατά τα λοιπά φοβερός) ντράμερ Pheeroan akLaaf γέμιζε μέχρι σκασμού.
Όλα τούτα συνέβαιναν μέσα σε συνθέσεις που δεν ερμηνεύονταν με τη λογική της αναπαραγωγής, αφού οι ίδιες έκρυβαν στις δομές τους την ουσία που θα οδηγούσε στην αποδόμησή τους. Η ουσία αυτή, φυσικά, ήταν ο αυτοσχεδιασμός. Ο οποίος, αν και δομημένος (στηριγμένος δηλαδή σε ένα δεδομένο πλαίσιο) δεν έχανε πολλά από την ελευθεριότητά του· ούτε και αφαιρούσε κάτι από τον πλουραλισμό του κουαρτέτου το γεγονός ότι ο Smith –έχοντας και τον ρόλο του μαέστρου– κατεύθυνε τους διαύλους του αυτοσχεδιασμού, ορίζοντας κάθε φορά ποιο/α όργανο/α θα συμμετείχε/αν. Ακούσαμε μπόλικους μεστούς και διεξοδικούς αυτοσχεδιασμούς, κατά τη διάρκεια των οποίων δοκιμάστηκαν οι περισσότερες από τις επιλογές που δίνει ένα γκρουπ τεσσάρων ατόμων (σόλο, ντουέτο, τρίο και κουαρτέτο, σε αρκετούς από τους πιθανούς συνδυασμούς). Ίσως βέβαια κάποιες ιδέες να ήταν λιγάκι πιο στατικές, ίσως κάποιες άλλες να μην μπόρεσαν τελικά να οδηγήσουν εκεί που έδειχναν να κατευθύνονται· αλλά ακόμα και αν το Golden Quartet δεν θριάμβευσε σε όλες τις λοξοδρομήσεις στις οποίες αφέθηκε, θριάμβευσε σίγουρα στις περισσότερες.
Έπειτα, νομίζω πως μια τέτοια γραμμική θεώρηση των πραγμάτων δεν είναι η μόνη ενδεδειγμένη. Άλλωστε η ίδια η μουσική του Smith είναι αρκετά «καθετοποιημένη», με την έννοια ότι εστιάζει πολύ στον διάλογο που διεξάγεται εντός της –δηλαδή στο πώς ισορροπεί το κουαρτέτο μέσα σ’ αυτό το διαρκώς κινούμενο πεδίο. Είτε λοιπόν μιλάμε για τις μετρημένες αποστάσεις μεταξύ των μουσικών, είτε για τις δυναμικές τους ταυτίσεις, οι ισορροπίες ήταν συνήθως υποδειγματικές, δίνοντας εξαιρετικές διακυμάνσεις σε ένταση και ύφος. Και ήταν πολλές οι αξιοσημείωτες διαδράσεις: για χάριν του επιχειρήματος θα αναφέρω το σημείο προς το τέλος του “Democracy” όπου ο Davis παρακολουθούσε με το αριστερό του χέρι το σόλο του Lindberg, ενόσω με το δεξί προσέθετε περίτεχνες μικρολεπτομέρειες· ή την αλληλοκάλυψη των Smith και akLaaf στο θριαμβικό φινάλε της βραδιάς με το “Rosa Parks And The Montgomery Bus Boycott, 381 Days”.
Με τις όποιες μικρές της αστοχίες και χωρίς, ίσως, να γίνει ποτέ υποβλητική, η συναυλία του Golden Quartet του Wadada Leo Smith υπήρξε σε γενικές γραμμές απολαυστική. 4 εξαιρετικοί παίχτες, με ισορροπίες στις δυναμικές τους που ήταν για σεμινάριο, αρμονικοί και ρυθμικοί δρόμοι οι οποίοι συνεχώς παρέκκλιναν από το αναμενόμενο, κείμενο και αυτοσχεδιασμοί που κουβαλούσαν μια χαρά το φορτίο της θεματολογίας τους –ασχέτως, δηλαδή, σύγκρισης με το ηχογράφημα του Ten Freedom Summers…
{youtube}0mEs1tuBcwk{/youtube}
