Αν τα βάλεις με την Ινδία, μουσικά μιλώντας, θα βγεις στα σίγουρα χαμένος. Ό,τι κεραίες κι αν έχεις, όσο ευρύ γούστο κι αν διαθέτεις, όσο κι αν σκύψεις με επιμέλεια στο θέμα, κινδυνεύεις να στραβοπατήσεις ως χαζός Δυτικός και να σε καταπιούν απροσμέτρητα βάθη: η ινδική μουσική είναι ωκεανός ανάλογος της κλασικής και της τζαζ, για να χρησιμοποιήσω δύο πιο οικεία σε μας παραδείγματα. Δεν τη διασχίζεις λοιπόν στα γρήγορα, με μια σχεδία, πιασμένος από 2-3 δίσκους του Ravi Shankar που μπορεί να αγόρασες λόγω Beatles ή ενός πιο πρόσφατου ethnic hype. Κι αυτό ακριβώς πιστοποίησε το Σάββατο η εμφάνιση του Subhankar Banerjee και των συνεργατών του στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών.
Ο Banerjee δεν ήρθε ως την Αθήνα για να προσφέρει φολκλόρ, κι ας έκλιναν προς τα εκεί ορισμένα σημεία της όλης παρουσίασης: ο ρουχισμός, καίτοι παραδοσιακός, παραήταν νομίζω αστραφτερός –υπήρχε άραγε μια εσκεμμένη παραπομπή στο Μπόλιγουντ; Δεν είμαι σίγουρος, αναρωτήθηκα. Αλλά κι εκείνο το πρώτο διάλειμμα, με τα ινδικά εδέσματα στο μπαρ του 6ου ορόφου της Στέγης, φάνηκε κομμένο και ραμμένο για τα γούστα ενός κοινού αρεσκόμενο στο εξωτικό. Καθώς μετά βίας κατάφερα να αρπάξω μια σαμόσα πατάτας ανάμεσα σε μεσήλικες κατά τα φαινόμενα χορτάτους και προνομιούχους, που συμπεριφέρονταν όμως λες και είχαν καιρό να δουν φαγητό, άκουσα διηγήσεις για πρόσφατες επιστροφές από την Ταϊλάνδη, το Μαρόκο μα και την ίδια την Ινδία, όπως και για σχολές γιόγκα και τα συναφή. Προς τιμήν του, όμως, το κοινό αυτό έμεινε καθηλωμένο 4 σχεδόν ώρες στις θέσεις του για μια συναυλία χωρίς ευκολίες και φτιασίδια, επιδεικνύοντας γνήσιο ενθουσιασμό.
Τα δρώμενα ξεκίνησαν με τον πλέον εντυπωσιακό τρόπο. Καθισμένοι οκλαδόν στα μαξιλαράκια τους, αντικριστά ο ένας με τον άλλον, Subhankar Banerjee και Murat Ali Khan έστησαν περίτεχνες διακοινοτικές, διαθρησκευτικές και διαπολιτισμικές γέφυρες. Ένας pandit (δάσκαλος των ινδουιστών) των tabla κόντρα σε έναν ustad (δάσκαλο των μουσουλμάνων) του sarengi αναμετρήθηκαν θεαματικά μπροστά στα μάτια μας. Ο Banerjee με τους απίστευτους ήχους τους οποίους παρήγαγε χτυπώντας τα κρουστά του με δάχτυλα, ακροδάχτυλα, παλάμη ή καρπό, ο Ali Khan καταδεικνύοντας γιατί το αρχαίο έγχορδο που κρατούσε μπορεί –με τις κατάλληλες βέβαια δοξαριές– να προσεγγίσει το ηχόχρωμα της ανθρώπινης φωνής. Πίσω από αλληλοσπαρασσόμενες κοινότητες, πολιτειακές κόντρες Ινδίας/Πακιστάν και θρησκευτικά πάθη βρήκαν –και ανέδειξαν ολοζώντανο μπροστά μας– ένα κοινό παρελθόν που στα αυτιά μου ήχησε ως ένα από τα πιο συναρπαστικά πράγματα τα οποία έχω ακούσει. Δυστυχώς τα αγγλικά του Banerjee δεν ήταν καθαρά για να καταλάβω τι μας έπαιξαν, ενώ είχε το κακό συνήθειο να μην περιμένει να κοπάσουν τα χειροκροτήματα πριν μας μιλήσει, με αποτέλεσμα να σκεπάζεται από αυτά.
Παρότι το πρόγραμμα της Στέγης μας είχε προετοιμάσει για jugalbandi (δεξιοτεχνικά ντουέτα), ο Murat Ali Khan δεν άφησε τη σκηνή όταν εμφανίστηκαν οι υπόλοιποι καλεσμένοι της βραδιάς: παρέμεινε εκεί με το sarengi του, πότε συνοδεύοντας ή φτιάχνοντας φόντο και πότε ως ενεργός συντελεστής του επί σκηνής fusion. Πρώτος ήρθε ο Brajeswar Mukherjee, τραγουδιστής ολκής, ο οποίος μας είπε μια μακρόσυρτη ράγκα κατά εκπληκτικό τρόπο: παρότι η ερμηνεία του υπάκουε σε αυστηρά πλαίσια και στάνταρ δομικούς τρόπους, το λαρύγγι του έβρισκε τον δρόμο να ξεστρατίζει σε περίτεχνους αυτοσχεδιασμούς, θέτοντας διαρκείς προκλήσεις για τα tabla του Banerjee, ενίοτε και το sarengi του Ali Khan. Προκλήσεις όλο και πιο κυκλικές μα όλο και πιο περίπλοκες, στις οποίες πάντως οι δύο δεξιοτέχνες έβρισκαν πώς να ανταποκριθούν, θέτοντας με τη σειρά τους έναν επιπλέον πήχη για τον Mukherjee. Το τι χειροκρότημα έπεσε, δεν λέγεται.
Τελευταίος μα όχι έσχατος, πήρε θέση ο Gopal Burman. Ο Banerjee –ο οποίος στο σημείο αυτό έκοψε ταχύτητα και μας μίλησε λίγο πιο καθαρά– μας τον σύστησε ως τον κορυφαίο αυτή τη στιγμή εκτελεστή sreekhol στην Ινδία, προσθέτοντας ότι το συγκεκριμένο όργανο θα έκανε την πρεμιέρα του στο ελληνικό έδαφος. Πλέον, μας είπε, είναι ένα λαϊκό κρουστό, ωστόσο η καταγωγή του είναι θρησκευτική, είχε να κάνει επί αιώνες με τη μουσική συνοδεία των βεδικών ύμνων, με αποτέλεσμα να έχει αναπτύξει μια εντελώς δική του «γλώσσα». Φάνηκαν ίσως λίγο ακαδημαϊκά και μουσειακά όλα τούτα, μα στο πρώτο χτύπημα που έδωσε ο Burman στον πάτο του κολοκυθόσχημου sreekhol ένιωσα το σαγόνι μου να φεύγει φουλαριστό για το πάτωμα. Το τι έκανε δε στη συνέχεια, μόνο βίντεο το περιγράφει. Με αεικίνητα δάχτυλα να παίζουν ταυτόχρονα τα δύο άκρα του παράγοντας μια πλειάδα ασυνήθιστων μα σαγηνευτικών ήχων, ο Burman –υπό το διακριτικό χαλί το οποίο παρείχε ο Ali Khan– βρήκε τους πλέον απίστευτους τρόπους να υπάρξει αντιστικτικά του Banerjee. Κι αυτός όμως έδωσε ρέστα προκαλώντας τον, σε μια φανταστική κρουστή μονομαχία την οποία παρακολουθήσαμε με κομμένη την ανάσα κι ας περπατούσαμε πια προς τα μεσάνυχτα.
Μέρες μετά, οι ήχοι, οι εικόνες και η γενικότερη εμπειρία αυτής της συναυλίας δεν έχουν ξεκολλήσει από το κεφάλι μου. Το παλιό μου ενδιαφέρον για την Ινδία αναζωπυρώθηκε κι ένα νέο ταξίδι δείχνει να ξεκινά σιγά-σιγά. Πόσες συναυλίες θυμάστε να σας έχουν βάλει σε τέτοιες τροχιές; Πότε ήταν η τελευταία φορά που νιώσατε ότι ένα λάιβ μπόρεσε λίγο, λιγάκι, τόσο δα, να σας αλλάξει τη ζωή;
