Στη μεγάλη οθόνη, τα συμβολικά ιδεογράμματα, η καταγραφή ενός ντοκουμέντου και οι πολιτικές αναφορές, εκφράστηκαν για πρώτη φορά στο Θωρηκτό Ποτέμκιν. Κι αυτό συνέβη μέσα από την πρωτοποριακή χρήση της τεχνικής του μοντάζ –δηλαδή της συρραφής ετερόκλητων εικόνων– η οποία πήρε ιδεολογικό σχήμα χάρη στον σκηνοθέτη της ταινίας, Σεργκέι Αϊζενστάιν.
Η σοβιετική παραγωγή του 1925 εξιστορεί την ανταρσία των ναυτών του ομώνυμου Θωρηκτού και το χρονικό της υποστήριξής τους από τους κατοίκους της Οδησσού. Αν και αρχικά επρόκειτο για μια τυπική παραγγελία του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Αϊζενστάιν –αντί για έναν μονοδιάστατο, προπαγανδιστικό φόρο τιμής στην εξέγερση του 1905 (η οποία οδήγησε στην Οκτωβριανή Επανάσταση)– διάλεξε να εστιάσει στα αληθινά γεγονότα που έλαβαν χώρα στο θωρηκτό Ποτέμκιν. Ο Αϊζενστάιν χρησιμοποίησε μάλιστα ερασιτέχνες ηθοποιούς για να αποδώσουν καλύτερα τους ναύτες που στασίασαν κατά των αξιωματικών, αλλά και τον εξαθλιωμένο λαό που έπεσε θύμα της Λευκής Φρουράς του Τσάρου.
Πρώτη φορά μίλησε τότε ο κινηματογράφος για τόσο πολύπλοκα ζητήματα, πρώτη φορά εξύμνησε ιδέες τόσο γλαφυρά, αποτυπώνοντας σύμβολα με τέτοια μεγαλοπρέπεια. Ο Αϊζενστάιν ήταν ο πρώτος μεγάλος θεωρητικός της 7ης Τέχνης και από τους πρώτους που πίστεψαν ότι το κινηματογράφικό κάδρο, παρόλο που δεν διαθέτει την «αφαίρεση» της ζωγραφικής ή την ελευθερία έκφρασης της ποίησης, μπορούσε (με τη σωστή τεχνική) να αποδώσει ακόμα και ένα φιλοσοφικό δοκίμιο.
Αυτή η αδυναμία αφαίρεσης που χαρακτηρίζει την κινηματογραφική τέχνη, είναι το ρεαλιστικό κατάλοιπο που μπορεί να προσπεραστεί χάρη στο «ιδεολογικό μοντάζ». Έτσι, ακόμα και το Κεφάλαιο του Μαρξ μπορούσε να γίνει ταινία. Έχει μεγάλη σημασία η παραπάνω σύντομη αναφορά στο ιστορικό πλαίσιο του φιλμ, για να εξηγήσω γιατί ήταν τόσο υπέροχη η βραδιά της προβολής του στο Ηρώδειο και γιατί αξίζουν πολλά συγχαρητήρια στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, η οποία παρείχε το ζωντανό soundtrack, παίζοντας έργα του Dmitri Shostakovich.
Υπό τη διεύθυνση του Γερμανού μαέστρου Jens Troester, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών απέδωσε με αλάνθαστο τρόπο αποσπάσματα από τις Συμφωνίες 4, 5, 8, 10 και 11 του Shostakovich, επιδεικνύοντας εξαιρετικό συγχρονισμό με τις εικόνες του Αϊζενστάιν. Το ρεσιτάλ ήταν ένα πραγματικό δώρο για τις αισθήσεις. Τα ορχηστρικά αναπτύγματα, οι συμφωνικές εξάρσεις και τα ζωηρά ιντερλούδια κέρδισαν απόλυτα το κοινό, το οποίο παρακολουθούσε μαγνητισμένο τα 5 επεισόδια τις ταινίας: «Άνδρες και Σκουλήκια» (η διαμαρτυρία των ναυτών για το φαγητό), «Δράμα στο Λιμάνι» (επανάσταση στο Θωρηκτό), «Ένας Νεκρός καλεί για Δικαιοσύνη» (οδύνη για τον νεαρό αρχηγό στην Οδησσό), «Τα Σκαλιά της Οδησσού» (οι στρατιώτες του Τσάρου ανοίγουν πυρ κατά του λαού), και «Συνάντηση με τη Ναυτική Μοίρα» (οι δυνάμεις του Τσάρου ενώνονται με τους ναύτες του Ποτέμκιν).
Από την επιχρωματισμένη κόκκινη σημαία στο κάδρο μέχρι την κορυφαία στιγμή της βωβής ταινίας, με το καρότσι να κατρακυλάει στα σκαλιά της Οδησσού, η θαυμαστή ακρίβεια ως προς τα δρώμενα στην οθόνη, η αποτελεσματικότητα της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στα πιο σύνθετα σημεία και η βιρτουοζιτέ των μουσικών στα πιο απαιτητικές εξάρσεις του Shostakovich, μας χάρισαν έναν ανέλπιστα φροντισμένο φόρο τιμής στο μνημειώδες φιλμ. Οι μουσικοί υποκλίθηκαν στη συμφωνική ευφυΐα του πολύκροτου συνθέτη και το κονσέρτο ανέδειξε τη θεόπνευστη σύζευξη μουσικής και εικόνας που, όταν εκτελείται σωστά, αναπτερώνει τις αισθήσεις.
{youtube}XrymoHpnmSQ{/youtube}
