Το ότι θα ήταν όχι μόνο γεμάτο μα κατάμεστο το PassPort την περασμένη Δευτέρα, το περιμέναμε. Αλλά ότι ακόμα και μετά τις 9 μ.μ. το προσωπικό του πειραιώτικου μαγαζιού θα αναγκαζόταν να αρνείται την είσοδο ένεκα ασφάλειας (όπως πολύ σωστά ισχυρίζονταν), αποτέλεσε μια μικρή έκπληξη. Από την άλλη, ήταν λογικό: αν σου δίνεται η δυνατότητα να παρακολουθήσεις ζωντανά τον Γιώργο Νταλάρα με χαμηλό εισιτήριο (10 ευρώ) στο οποίο περιλαμβανόταν κι ένα ποτό, θα είναι ανόητο να το χάσεις –παρεκτός βέβαια και δεν δηλώνεις οπαδός της μουσικής του.
Στα ενδότερα, σκεφτόμουν για άλλη μία φορά (παρότι καπνιστής) τι ωραία που ήταν χωρίς καπνά –μιας και, έτσι και ξεκινούσε το φουμαδόρε, τόσο η πλατεία όσο και ο εξώστης του PassPort θα μεταβάλλονταν σε χώρους αφόρητους λόγω της κοσμοσυρροής. Βέβαια, μια νεαρά στην πλατεία πήγε να παίξει το παιχνίδι «είμαι ωραία, μοιραία, μου τα συγχωρούνε όλα», όμως η φράξια των αντικαπνιστών δεν χρειάστηκε παρά να ανασηκώσει με σαφή αποδοκιμασία τα φρύδια της για να σβήσει εκείνη –ως κυνηγημένη από τον Πιτυοκάμπτη– το σιγαρέτο της, μετά από λίγες μόλις ρουφηξιές. Και ήταν ισχυρή η εν λόγω φράξια διότι λίγο η Ελένη Αρβελέρ, λίγο το Βυζάντιο, ο μέσος όρος ηλικίας των παρευρισκομένων ήταν μεγαλύτερος των 45 ετών (μου). Όχι πως δεν έβλεπες και άτομα στα 30+, σαφώς όμως –και μάλλον λόγω της κυρίας Αρβελέρ– είχε προσέλθει η αστική τάξη του Πειραιά προς τέρψιν και αναψυχή.
Η κυρία Αρβελέρ είναι πληθωρική, πληροφορώ τον οιονδήποτε δεν την έχει παρακολουθήσει ποτέ εκ του σύνεγγυς σε κάποια κοσμική ή καλλιτεχνική διάσταση. Ανέβηκε στη σκηνή μετά από τον μικρό πρόλογο της οικοδέσποινας της βραδιάς και αποτέλεσε το τιμώμενο έκκεντρο, μαζί ασφαλώς με το βιβλίο της, Το Άγνωστο Βυζάντιο. Και γύρω από το Βυζάντιο –ως παρακαταθήκη πολιτισμού– κινήθηκε η κυρία Αρβελέρ στην 34λεπτη ομιλία της. Ο λόγος της δεν είχε μήτε στάλα εθνικισμού (διακρίθηκε μάλιστα για την αντιεκκλησιαστική –προσοχή, όχι αντιχριστιανική– διάθεσή του), ενώ οι πληροφορίες και κυρίως το ύφος της υπήρξαν απολαυστικά. Ακόμα κι αν διαφωνείς σε σημεία μαζί της, δεν γίνεται να μην παραδεχθείς τη γοητεία που διαθέτει αυτό το αμάλγαμα Έλληνα βυζαντινολόγου και γαλλικής παιδείας ή την ισχύ ενός λόγου ο οποίος βρίθει από ακρίβεια και αμεσότητα, αποφεύγοντας συνειδητά τον χαρτογιακάδικο ακαδημαϊσμό. Το χειροκρότημα το κέρδισε πολλάκις η κυρία Αρβελέρ στο PassPort και το κέρδισε με το σπαθί της και όχι στα πλαίσια της σύμβασης που την ήθελε τιμώμενο πρόσωπο της βραδιάς.
Ο Γιώργος Νταλάρας εμφανίστηκε πάνω σε μια κατάμεστη από όργανα σκηνή, τυγχάνοντας ζεστής υποδοχής από το κοινό, την οποία κι ανταπέδωσε με το χαρακτηριστικό του στυλ –βλέπε χαμόγελο και όχι αίσθηση του νικητή. Απευθύνθηκε στην κυρία Αρβελέρ με λόγια σεβασμού και ξεκινήσαμε στη συνέχεια το μουσικό οδοιπορικό της βραδιάς, που κι αυτό σχετιζόταν άμεσα με τη διακεκριμένη βυζαντινολόγο: ο Γιώργος Νταλάρας τραγούδησε στίχους της κυρίας Αρβελέρ, όπως μελοποιήθηκαν από τον Νίκο Πλάτανο. Ο συνθέτης κάθισε ο ίδιος στο ηλεκτρικό πιάνο, ενώ υπήρχε επίσης ορχήστρα αποτελούμενη από μπουζούκι (χωρίς πηνία αλλά με ήχο κατευθείαν στο μικρόφωνο –ουσιώδης η διαφορά), ακουστική κιθάρα, όρθιο μπάσο και κανονάκι. Επιτέλους, δηλαδή, είδαμε την απουσία τύμπανων! Ο Πλάτανος υπήρξε πολύ θερμός στις αντιδράσεις του, είτε μιλάμε για τον τρόπο που από τα αριστερά της σκηνής διεύθυνε την ορχήστρα, είτε για τον τρόπο με τον οποίον χειριζόταν τα πλήκτρα.
Τα τρία πρώτα τραγούδια ήταν μακράν από τα ομορφότερα που έχει ερμηνεύσει ο Γιώργος Νταλάρας στα τελευταία χρόνια. Ανήκαν σε μια ενότητα η οποία μουσικώς είχε αρώματα Σμύρνης, όχι όμως με ανατολίτικη διάθεση, αλλά με μια ευρωπαϊκή αντίληψη, μέσω της οποίας μπορούσαν να μεταμορφωθούν φτάνοντας ως τις δικές μας μέρες. Η ερμηνεία του Νταλάρα, θαυμάσια: στεντόρεια και χωρίς υπερβολές, με τον ίδιο να έχει κι ένα αναλόγιο με τους στίχους ως βοηθό –σημάδι πως η συνεργασία έχει λίγο καιρό που πατάει στα πόδια της, κάτι που έκανε ακόμα πιο ενδιαφέρον το αποτέλεσμα, καθώς μπορεί στο μέλλον να το δούμε και σε μορφή δίσκου.
Στιχουργικά, τα τρία αυτά τραγούδια κινήθηκαν σε θέματα ηθολογίας και ηθογραφίας της βυζαντινής πολιτείας, διαθέτοντας εκπληκτική ευθύτητα και αναπάντεχη δροσεράδα –το λέω αυτό γιατί είναι δύσκολο να αναπαραστήσεις, μέσω στίχων, μια κοινωνία χαμένη πια από αιώνες. Τα δύο τελευταία ωστόσο τραγούδια της ενότητας Αρβελέρ διακατέχονταν από μια συγκριτικότητα που ναι μεν σε ένα ιστορικό κείμενο μπορεί και να αποδοθεί γλαφυρά και να αποτελέσει μέθοδο εξαγωγής συμπερασμάτων, στο τούνελ όμως της στιχουργίας καταλήγουν σε μια μονοκινητήρια λογική, από την οποία δεν μπορείς να δρέψεις καρπούς ακριβώς επειδή λείπει η ποιητικότητα και εξέρχεται ο όφις του πεπραγμένου. Το ίδιο δε «ερπετό» ίσως και να εκφόβισε τον Πλάτανο, ο οποίος περιορίστηκε εδώ σε μελοποιήσεις με τη λογική του (ερειπωμένου πλέον) έντεχνου που κυριαρχούσε στην προηγούμενη δεκαετία. Αναγκαστικά λοιπόν, η ερμηνεία του Γιώργου Νταλάρα σε αυτά τα τραγούδια, αν και σωστή, κινήθηκε σε πολύ ασφαλείς δρόμους.
Στα παραπάνω θα πρέπει να προσθέσετε και μερικά ακόμα χαρακτηριστικά: το βίντεο που προβαλλόταν πίσω από το σύνολο των μουσικών συντελεστών ήταν κατά τη γνώμη μου ατυχές. Αχαρακτήριστου μοντάζ εικόνες από τουριστικές διαδρομές της Κωνσταντινούπολης, φωτογραφίες παρμένες από το διαδίκτυο τοποθετημένες με προβολή βαρετού συμβολισμού, ευκολίες τύπου «τώρα που μιλάμε για τον πόνο, ας δείξουμε στον κόσμο παιδικά πρόσωπα», τοτεμισμός της Αγια-Σοφιάς και άλλα καθόλου μερακλίδικα, πόσο μάλλον ευφάνταστα, πράγματα. Ο ήχος επίσης στο μικρόφωνο του Γιώργου Νταλάρα ήταν, αν όχι κακός, στα σίγουρα λάθος –μιλώντας για τις υψηλές συχνότητες, τις οποίες και «μάσαγε»– στερώντας έτσι τις εκτελέσεις από ποιητικά κορυφώματα.
Σε αυτό το σημείο τελείωσαν οι αναφορές στο βιβλίο της κυρίας Αρβελέρ και, όπως αναμενόταν, ο Γιώργος Νταλάρας είπε μερικά ακόμα τραγούδια, κρατώντας όμως, πολύ σοφά, μικρό τον αριθμό τους (4) ώστε να μην μετρηθεί υπέρ του η συναυλία, αλλά να παραμείνει επικουρική του Αγνώστου Βυζαντίου. Αποχωρήσαμε λοιπόν με μια αίσθηση πληρότητας, διότι είχε στρογγυλή λογική ο κώδικας της βραδιάς, με τις όποιες ασάφειες και πταίσματά του.
