Σπάνια βρίσκει κανείς στοχαστές σε τέτοιο βάθος –μιλάμε βέβαια και για τον άνθρωπο που έγραψε τον επιδραστικότατο "Ωκεανό του Ήχου". Ψύχραιμος και μακριά από ιδεοληπτικές παρυφές (είτε ήχου, είτε σκέψης), ο Βρετανός μουσικός ξεδιπλώνει επί σειρά δεκαετιών την εκτενή σκέψη του πάνω στην ανάδραση των στοιχείων άνθρωπος/ήχος/περιβάλλον. Και μας μιλάει εδώ με αφορμή την επικείμενη επίσκεψή του στην Αθήνα, όπου και θα εμφανιστεί στα πλαίσια του φετινού Borderline Festival (Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών, 6, 7 & 8/3 –ο David Toop παίζει αύριο Παρασκευή 6 του μήνα)...
Τι να περιμένουμε από την εμφάνισή σας στην Αθήνα μαζί με τη Rie Nakajima, που μάλιστα θα αποτελέσει και εναρκτήριο λάκτισμα για το φετινό Borderline Festival;
Η Rie κι εγώ δουλεύουμε μαζί τα τελευταία 2 περίπου χρόνια και ως ντουέτο αλλά και ως συνεργάτες, συντονίζοντας μια δράση που ονομάζεται «Sculpture». Γνωριστήκαμε κατά τη διάρκεια μιας κοινής παρουσίας σε ένα κονσέρτο φιλανθρωπικού χαρακτήρα για τα θύματα της Fukushima και πραγματικά αγάπησα την εμφάνιση που έκανε εκεί. Μεταξύ μας έχει χτιστεί έκτοτε μια πολύ κοντινή και δυνατή σχέση, κάτι που βοηθά στην ανάπτυξη ιδεών και στη σωστή οργάνωση.
Έχουμε την ιδία ανυπομονησία για τις δομές μιας performance, αλλά και περί της υφής και του κώδικα ενός event –τα πάντα εξετάζονται αναφορικά με τα φώτα, τον ήχο, το κοινό, τη διάρκεια, την παρουσίαση, τις εκκινήσεις και κορυφώσεις των συνθέσεων όπως φυσικά και την πρόσχωση ανάμεσα στο ηχοφάσμα. Συζητάμε περί φαγητού, φωτογραφίας, λουλουδιών, για τα πάντα τολμώ να πω. Και, στην ουσία, οι εμφανίσεις μας μετουσιώνουν αυτές ακριβώς τις συζητήσεις μέσω των συσκευών που χρησιμοποιούμε σε μια νέα εκδοχή όσων λόγων ανταλλάσσουμε.
Η τελευταία σας προσωπική δισκογραφική κατάθεση παραμένει το Sound Body του 2007, στη Samadhisound. Ήταν ο David Sylvian που σας πλησίασε ώστε να εκδώσετε κάτι στην εταιρεία του; Ή μήπως ήταν ένας αναπόφευκτος προορισμός, μιας και οι αισθητικές γραμμές του label έχουν προφανή κοινά σημεία με τις δικές σας;
Γνωρίζω τον David πολύ καιρό. Και παλαιότερα, στα παρασκήνια μιας σόλο συναυλίας του, είχαμε μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με την εταιρεία του. Με προσκάλεσε λοιπόν να κάνω έναν δίσκο στη Samahisound και ήμουν πολύ χαρούμενος γι' αυτό. Ναι, πράγματι, η εταιρεία έχει παρόμοια αισθητική με τη δική μου. Κυρίως όμως εντυπωσιάστηκα από τον τρόπο με τον οποίον κύλησαν όλα. Ήταν πραγματική απόλαυση να δουλεύω μαζί του.
Έχουν περάσει 5 χρόνια από το Wunderkammern, τη συνεργασία σας με τους Rhodri Davies & Lee Patterson. Υπάρχει κάποια στρατηγική/επιλογή πίσω από τις τόσο αραιές δισκογραφικές σας καταθέσεις; Λ.χ., επειδή απαιτείται χρόνος προκειμένου ν' ανακαλύψετε κάτι νέο, που με τη σειρά του χρειάζεται τον δικό του χρόνο ωρίμανσης;
Όχι, δεν πρόκειται για επιλογή. Για να είμαι ειλικρινής, έχω αντιπαλέψει πολύ τον εαυτό μου σχετικά με το αν θα πρέπει να εκδώσω καινούργιο υλικό αυτήν την περίοδο, στην οποία πολλοί λίγοι άνθρωποι αγοράζουν CD και τελικά σκεφτόμαστε και πάλι με όρους βινυλίου. Όντως, υπάρχουν κενά στις παρουσίες μου. Από την άλλη, μερικά πράγματα που έχω κάνει (ή θέλω να κάνω) χρειάζονται το format του CD ή και του DVD, ακριβώς λόγω του μεγέθους της πληροφορίας που εμπεριέχουν –μία όπερα ας πούμε, ή συνθέσεις ήχου/εικόνας. Τώρα λοιπόν σκέφτομαι ξανά την κυκλοφορία ενός ή δύο δίσκων βινυλίου, αλλά δεν είμαι σίγουρος με τη ρευστή κατάσταση που επικρατεί σχετικά με τα format.
Είμαι βέβαια και υπερβολικά απασχολημένος με διαλέξεις, συγγραφή και πανεπιστημιακές παραδόσεις, γι' αυτό και προσπαθώ να κρατάω τη σκέψη μου μακριά από κυκλοφορίες που έχουν μια απατηλή λογική. Η εμφάνιση μπροστά σε ακροατήριο έχει πια αποσπασματικό και διάσπαρτο χαρακτήρα: βρίσκω δύσκολο το πώς θα οριστεί ο τρόπος με τον οποίον θα μεταφερθεί η καταγραφή της. Στην πραγματικότητα, υπάρχει μεγάλο πρόβλημα με όλη την αρχειοθέτηση και καταγραφή των ηχητικών γεγονότων. Υπάρχει δηλαδή το ερώτημα του πώς να φωτογραφήσω, ηχογραφήσω ή να καταγράψω μια δράση και, εν τέλει, το πώς να παράγω μουσική. Όλες αυτές οι ερωτήσεις πρέπει να απαντηθούν άμεσα, με τον ίδιο τρόπο που σκεφτόμαστε και πράττουμε όταν πρόκειται για πολιτικά ζητήματα· ή όταν θέτουμε το ένστικτο της επιβίωσης μπροστά για να τα καταφέρουμε στους δύσκολους καιρούς.
Πάντως, νομίζω ότι έχετε δίκιο: κινήθηκα για κάποιο διάστημα προς μια νέα κατεύθυνση, προσπαθώντας να βρω το σωστό και το πιο εργονομικό μέσω της καινούριας οδού, αρνούμενος να δεσμευτώ απλά και μόνο για να υπάρχω δισκογραφικά. Είναι πραγματικά μια επώδυνη κατάσταση... Είμαι 65 χρονών πια –πόσος χρόνος μου απομένει; Ίσως να μην καταφέρω να βρω νέες οδούς. Αλλά και πάλι, πριν από καιρό νόμιζα ότι δεν θα μπορέσω να γράψω άλλο βιβλίο, να όμως που τώρα τελείωσα ένα –τον πρώτο τόμο ενός δίτομου έργου πάνω στον αυτοσχεδιασμό– ενώ μόλις άρχισα να γράφω κι ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο για έναν Ιάπωνα εκδότη. Οι αλλαγές είναι πάντα εδώ.
Σε ένα άλλο βιβλίο σας, το In Sinister Resonance, ασχοληθήκατε εκτενώς με τη σχέση ζωγραφικής και ήχου. Είναι ένα ίχνος που αναγνωρίζεται κατά τη γνώμη σας από τις απαρχές της ζωγραφικής;
Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν θεωρίες που θέλουν τις πρώιμες ζωγραφιές στα τοιχώματα των σπηλαίων να είναι φτιαγμένες σε σημεία όπου παρατηρείται υψηλή ηχητικότητα. Οπότε αυτόματα δημιουργούνται συσχετισμοί μεταξύ της τέχνης της ζωγραφικής και της εμπειρίας παραγωγής ήχου. Δεν είμαι βέβαια αρχαιολόγος, γι' αυτό και δεν μπορώ να είμαι απόλυτα σίγουρος, πιστεύω πάντως ότι υπάρχει πράγματι μια ακουστική συνιστώσα σε μέσα που θεωρούμε σιωπηλά –όπως είναι η ζωγραφική. Όσο περισσότερο παρατηρώ μάλιστα τις ζωγραφιές στα σπήλαια ως σιωπηλές «ηχογραφήσεις» των περιρρέοντων γεγονότων, τόσο περισσότερο βεβαιώνομαι ότι οι δημιουργοί τους πραγματικά άκουγαν τα τεκταινόμενα, επικοινωνώντας τα ύστερα μέσω της τέχνης τους.
Ήδη μπορούσαν άλλωστε να καταγράφουν τη ροή του λόγου τους μέσω της ζωγραφικής, αλλά και ν' αναπαριστούν τη διάσταση διαφόρων αντικειμένων και γεγονότων. Υπήρχαν έτσι σκέψεις για περαιτέρω καταγραφή αυτού που δεν μπορούσαν να ορίσουν μέσω του χειροπιαστού –της άυλης (προ)οπτικής της ύπαρξης. Όταν για παράδειγμα κοιτάζεις έναν πίνακα του Ρέμπραντ, συνειδητοποιείς ότι μπορεί να μεταφέρει χρόνο και συναίσθημα, αναντίρρητα, αλλά μεταφέρει και δυνατές δόσεις σιωπής· μέσω της οποίας η ίδια η χρονική συνιστώσα αλλά και η συναισθηματική χώρα αποκτούν δράση, ενώ γίνονται και πιο ουσιώδεις. Σοκαρίστηκα λοιπόν όταν συνειδητοποίησα πόσοι λίγοι ιστορικοί τέχνης γράφουν περί της σιωπής ως συστατικού του ηχόκοσμου. Αντί γι' αυτό, προτιμούν να τη μεταφέρουν ως μια άλλη εκδοχή του συναισθήματος. Για μένα αμφότερα είναι αόρατα.
Μερικές φορές φαίνεται ότι η μουσική έχει φτάσει πια στο τέρμα της και απλά ανακυκλώνει τον εαυτό της. Τώρα λοιπόν που έχουμε φτάσει στο τέρμα ίσως του ηχογαλαξία, παράγοντας καθαρό αστικό θόρυβο, υπάρχει κάποια έξοδος αναδιαμόρφωσης; Το ίδιο πρόβλημα παρατηρήθηκε βέβαια και στη ζωγραφική μετά τον άκρατο μινιμαλισμό και μηδενισμό των 1960s, αλλά και την έλευση του video art, που ξεδόντιασε αρκετές από τις σιαγόνες της. Προς τα πού μπορούν όμως να κατευθυνθούν οι προσπάθειες των νεωτέρων μουσικών;
Εάν κοιτάξουμε πίσω στην ιστορία, θα διαπιστώσουμε ότι η μουσική μεταλλάσσεται συνεχώς, ενίοτε με τρόπους πραγματικά ανέλπιστους και απροσδόκητους. Αυτή τη στιγμή υπάρχει μεγάλο ποσοστό νοσταλγίας, πισωγυρίσματος, ανακυκλώσεις παλαιότερων ιδεών, μεγάλο ποσοστό κοινότυπης μουσικής –συμφωνώ. Αλλά πάντα κάπου κάτι συμβαίνει, άσχετα αν στην αρχή μπορεί να είναι δύσκολα αναγνωρίσιμο ακόμα και ως είδος μουσικής.
Κατά μία έννοια, βέβαια, διατρέχουμε μια απογοητευτικά συντηρητική περίοδο, οφειλόμενη ίσως στην οικονομική αστάθεια· ή στο ότι η τεχνολογία κινείται τόσο γρήγορα, σε τόσο μικρά χρονικά διαστήματα μεταξύ των αλλαγών της. Αλλά και στο ότι στοιχειώδεις αρχές της ζωής μας βρίσκονται σε καθημερινή μάχη απέναντι στην εξουσία –στον δρόμο, στο γραφείο, στο σπίτι. Και γι' αυτό οι άνθρωποι δεν θέλουν να εμπλακούν με επαναστατική μουσική. Σκέφτομαι την περίοδο πίσω στα 1930s: το οικονομικό Κραχ, τον Φασισμό, την άνοδο του Ναζιστικού Κόμματος. Είναι δύσκολο να προσδιορίσεις μεγάλες ποσοστώσεις επαναστατικής μουσικής σε αυτήν την περίοδο –οι άνθρωποι ήθελαν απλά να διασκεδάσουν.
Από την άλλη, στον κινηματόγραφο είχες τότε τους αδελφούς Μαρξ και τα εντελώς τρελά φιλμ τους, οπότε και πάλι υπήρχε τρόπος να είσαι ανατρεπτικός και να κάνεις παράλληλα τους ανθρώπους να γελούν. Προσωπικά προτιμώ τις μικρές συναυλίες, όπου οι μουσικοί δουλεύουν χωρίς το άγχος των χρημάτων ή της καριέρας· αυτές τις μικρές περιοχές παραγωγής πανέμορφης, απτής και έξυπνης μουσικής. Είναι σαν να ανακατασκευάζεις ένα μουσικό σύμπαν από το τίποτα.
Το κλασικό ερώτημα που αναδύεται κάθε φορά που θίγεται το θέμα της καταγωγής της μουσικής, αφορά το περιβάλλον: ο κορμός ενός δέντρου ή ο ουρανοξύστης έχουν τη δική τους συνταγμένη μέσα στο έργο του δημιουργού που δραστηριοποιείται στη σκιά τους. Ποια είναι η γνώμη σας πάνω στο θέμα; Επίσης, διέρρηξε η σύγχρονη μουσική –μαζί με την πειραματική– τον «κανόνα» της εθνικής καταγωγής των μουσικών ιδιωμάτων; Ή, αντιθέτως, πιστοποίησε την ύπαρξή τους;
Η μουσική είναι σαφώς μια παγκόσμια υπόθεση, πολύ περισσότερο απ' ότι πριν από 1000 χρόνια. Αλλά και τότε ακόμα, αν πάτε πίσω στα έτη εκείνα, θα δείτε ότι ο ήχος και οι φόρμες του κατάφερναν να διαπεράσουν σύνορα και θάλασσες, αναδεικνύοντας υβριδικές μορφές διαφορετικού περιεχομένου. Δεν μπορούμε να αποφύγουμε το περιβάλλον μας. Ταξιδεύοντας τα τελευταία χρόνια, άκουσα πολύ ηλεκτρονικό αυτοσχεδιασμό, σε τελείως διαφορετικά μέρη του πλανήτη. Άκουσα σχήματα στην Κίνα, στην Ιαπωνία, στη Νορβηγία, στην Ταϊβάν, στη Σιγκαπούρη, στη Βραζιλία κλπ. Μοιράζονται μια διεθνή γλώσσα κωδίκων πάνω στον αυτοσχεδιασμό, αλλά την ιδία στιγμή πάντα υπάρχει κι ένα στοιχείο τοπικότητας στο αποτέλεσμα. Είναι σαν το φαγητό. Στο Λονδίνο π.χ. μπορείς να βρεις πραγματικά καλό φαγητό, από πολλές περιοχές του κόσμου. Όμως η γεύση του είναι τελείως διαφορετική όταν το δοκιμάζεις στον τόπο της αρχικής του καταγωγής/κατασκευής.
Το Ocean Of Sound: Aether Talk, Ambient Sound and Imaginary Worlds (Ωκεανός του Ήχου) είναι το μοναδικό βιβλίο σας που έχει μεταφραστεί μέχρι στιγμής στην Ελλάδα. Είστε εξοικειωμένος με την ελληνική μουσική; Και προς ποια κατεύθυνση, την παραδοσιακή ή τη σύγχρονη;
Έχω επισκεφθεί την Ελλάδα πολλές φορές στο παρελθόν κι έχω αγοράσει δίσκους με ρεμπέτικη μουσική ή δίσκους καλλιτεχνών όπως η Σωτηρία Μπέλλου. Γνωρίζω επίσης την πρώιμη free jazz, εκείνη που είχε ως πρωταγωνιστή τον Σάκη Παπαδημητρίου και τους συνεργάτες του, γνωρίζω φυσικά τον Γιάννη Ξενάκη, ενώ τα τελευταία χρόνια έχω έρθει και σε επαφή με σπουδαστές στο Ηνωμένο Βασίλειο οι οποίοι συνθέτουν ενδιαφέρουσα ηλεκτρονική μουσική κάνοντας ηχογραφήσεις πεδίων, αρχιτεκτονική ήχων και αυτοσχεδιασμό. Έχω επίσης εκτενές υλικό λαογραφικών δίσκων, ειδικότερα από τη Βόρειο Ελλάδα. Πρόσφατα άκουσα και τον Νίκο Βελιώτη σε μια ζωντανή του εμφάνιση, όπου και μου έδωσε τρία πολύ ενδιαφέροντα CD μίας μπάντας ονόματι Mohammad. Είναι ένα καλό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίον οι μουσικοί προσπαθούν να χτίσουν κάτι καινούργιο.
Τι έπεται για εσάς μέσα στο 2015 –εκτός φυσικά της συμμετοχής σας στο Borderline;
Η Sub Rosa θα βγάλει δύο εκδόσεις με ηχογραφήσεις σαμανιστικών τελετών των Yanomami, υλικό που είχα καταγράψει το 1978 –η μία από αυτές θα έχει τη μορφή βιβλίου με διπλό CD, ενώ η άλλη θα βγει σε βινύλιο. Θα εκδώσουν επίσης μια σειρά ζωντανών ηχογραφήσεων αυτοσχεδιασμών από τα 1980s. Γράφω παράλληλα 3 βιβλία τα τελευταία χρόνια, το ένα έχει πλέον σχεδόν τελειώσει. Υπάρχουν επίσης διαλέξεις, κάποια κείμενα για εκδόσεις δίσκων, διοργάνωση και εκτέλεση πολλών συναυλιών (την προηγούμενη ειδικά χρονιά έκανα πολλές εμφανίσεις), ταξίδια, ενώ έχω εμπλακεί και στην κατασκευή ενός video work. Και ίσως –στο βάθος– να υπάρχει κι ένας καινούργιος δίσκος για το 2015.
Στο άμεσο μέλλον θα έχω την τρίτη συνεργασία μου με τον Evan Parker στα πλαίσια μια διοργάνωσης με τον τίτλο "Sharpen Your Needles", όπου παίζουμε δίσκους εθνολογικού περιεχομένου από τις προσωπικές μας συλλογές και μιλάμε στο κοινό γι' αυτές. Επίσης, εξασκώ μια νέα λογική στις εμφανίσεις μου, η οποία συνδυάζει ήχο και συζήτηση –την ονομάζω "Table Manners". Μετά το Borderline, η Rie κι εγώ θα επιβλέψουμε την 5η έκδοση του "Sculpture", αυτή τη φορά στην Πορτογαλία. Συνθέτω ακόμα μουσική για μια τραγουδίστρια, την Elaine Mitchener, και θα παίξω ζωντανά ως μέλος ενός ντουέτο με το όνομα Camille Norment στη Βενετία. Θα ανέβω επίσης στη σκηνή στη Γαλλία, μαζί με τις Akio Suzuki και Aki Onda, αλλά και στο Λονδίνο, στη Σχολή του Ήχου, με τις Rie και Aki. Η ζωή είναι αρκετά γεμάτη!
{youtube}J6tjdBXXfC4{/youtube}
