Όποιος ψάχνει, ειδικά με επιμονή, βρίσκει. Και ο Nils Okland, αυτός ο εγκρατής μα παθιασμένος με τη μουσική Νορβηγός, έψαξε και βρήκε τον δικό του δρόμο ανάμεσα στη λαϊκή παράδοση της χώρας του, τη Δυτική κλασική κληρονομιά και τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό, μη διστάζοντας –στην πορεία – να παίξει ακόμα και πανκ (πίσω στα 1980s) ή να δοκιμαστεί και σε βαλκανικές διαδρομές (σε πιο πρόσφατα χρόνια). Ο πολυσχιδής αυτός μουσικός καταφτάνει την ερχόμενη Παρασκευή, 25 Φεβρουαρίου, στην Αθήνα (Knot Gallery). Κάτι που αποτέλεσε ιδανική αφορμή για μια συνομιλία...
Είστε διεθνώς αναγνωρισμένος βιρτουόζος του βιολιού hardanger. Πώς θα συστήνατε αυτόν τον οκτάχορδο Νορβηγό ξάδερφο του πιο συνηθισμένου στην Ευρώπη βιολιού στο ελληνικό κοινό;
Όπως κι ένα βιολί, έτσι και το hardanger διαθέτει τέσσερις χορδές για παίξιμο και 4-5 βοηθητικές, ευρισκόμενες κάτω από τη γέφυρα του οργάνου, οι οποίες δημιουργούν αντηχήσεις. Αυτές οι βοηθητικές χορδές και η επίπεδη γέφυρα δίνουν στο hardanger έναν δικό του ήχο, φανταστείτε τον να συγγενεύει με το δικό σας μπουζούκι –αν και κάποιοι άλλοι τον έχουν παραλληλίσει με αυτόν της γκάιντας. Πρόκειται βασικά για ένα λαϊκό όργανο και στη Νορβηγία έχουμε μια μεγάλη παράδοση σε αυτό. Ονομάστηκε έτσι γιατί τα πρώτα κατασκευάστηκαν στο φιόρδ Hardanger, γύρω στο 1650.
Αν και παίζετε ένα λαϊκό όργανο, οι σπουδές σας είναι σε κλασικά πράγματα. Εκ των υστέρων, θεωρείτε ότι μια τέτοια εκπαίδευση εμπεριέχει περιορισμούς, λόγω του συνήθους φορμαλισμού της;
Πράγματι, τον καιρό των σπουδών μου ήταν αδύνατον να ασχοληθώ με το hardanger ή με την παραδοσιακή μουσική. Αυτό έγινε αργότερα, όταν γνώρισα κάποιους σπουδαίους παραδοσιακούς οργανοπαίχτες σε σεμινάρια της ακαδημίας Ole Bull και άρχισα να μαθαίνω για την παραδοσιακή μουσική απευθείας από τους βιολιστές. Σήμερα, βέβαια, είναι πλέον δυνατόν να σπουδάσεις παραδοσιακή μουσική σε κάμποσα νορβηγικά ινστιτούτα –όπως είναι η Νορβηγική Ακαδημία στο Όσλο, η Ole Bull στο Voss και η ακαδημία Rauland στο Telemark.
Στην ακαδημία Ole Bull δεν διατελέσατε και διευθυντής; Τι μπορείτε να μας πείτε για αυτό το ινστιτούτο;
Δούλεψα εκεί πολλά χρόνια πριν, μεταξύ του 1989 και του 1995. Ξεκίνησε ως μια ακαδημία σεμιναρίων, αλλά σήμερα έχει full-time φοιτητές από όλα τα μέρη της Νορβηγίας και ασχολείται με περισσότερα πράγματα. Όμως λεπτομέρειες δεν ξέρω να σας πω, δεν έχω δει τι ακριβώς κάνουν τα τελευταία χρόνια.
Γήινο και ταυτόχρονα υπερβατικό, το Monograph, το ντεμπούτο σας στην ECM, έχει έναν δικό του τρόπο να κινείται μεταξύ παράδοσης και μοντερνικότητας. Πώς μπορεί το παλιό να γίνει νέο ξανά, σε ένα μουσικό περιβάλλον; Και πώς αντιμετωπίζετε εσείς το αγκάθι της αναβίωσης;
Στην καριέρα μου μέχρι τώρα έχω παίξει πολλά διαφορετικά στιλ μουσικής, παλιά και καινούργια –κάτι που μάλλον βοήθησε. Όταν ήρθα σε επαφή με το βιολί hardanger, είχε χρησιμοποιηθεί σχεδόν αποκλειστικά ως παραδοσιακό όργανο. Βρήκα ωστόσο ότι ηχούσε ωραία χρησιμοποιούμενο και σε πιο μοντέρνες μουσικές εκφράσεις, όπως και στον αυτοσχεδιασμό. Υπήρξα βέβαια και τυχερός, δούλεψα με συνθέτες οι οποίοι έχουν γράψει νέα μουσική για το όργανο. Σήμερα παίζω κυρίως τη δική μου μουσική. Και η διασύνδεσή μου με την παράδοση είναι ότι συνήθως δουλεύω σε προφορικό επίπεδο. Δεν γράφω δηλαδή τη μουσική σε παρτιτούρα, ενώ κάθε φορά που την εκτελώ την αλλάζω και λίγο. Ούτως ή άλλως, νομίζω ότι το hardanger έχει τόσο δυνατή ταυτότητα, ώστε, ακόμα και αν η μουσική είναι καινούργια, εκείνο ηχεί κατά τρόπο «παλιό».
Η ελληνική παραδοσιακή μουσική είναι αρκετά ανοιχτή στον αυτοσχεδιασμό. Υπάρχει κάτι ανάλογο στις νορβηγικές παραδόσεις; Ή τα αυτοσχεδιαστικά μέρη που ακούμε στους δίσκους σας προέρχονται από την τζαζ;
Γνωρίζω κάπως τη μουσική σας, καθώς έχω παίξει σκοπούς από τη Μακεδονία. Για κάποια μάλιστα χρόνια το έκανα συχνά αυτό. Νομίζω λοιπόν ότι ο τρόπος με τον οποίον αυτοσχεδιάζουν οι Έλληνες παραδοσιακοί μουσικοί έχει επηρεάσει το παίξιμό μου. Στη Νορβηγία η παραδοσιακή μουσική έχει ως βάση τον σολίστα και έτσι κάθε οργανοπαίχτης παίζει κάπως διαφορετικά από τους υπόλοιπους. Αν και υπάρχουν περιπτώσεις, όπως ο Jorgen Tjonnstaul και ο Bjarne Herrefoss, οι οποίοι αυτοσχεδίαζαν εκτενώς. Όσο για την τζαζ, το θεωρώ σίγουρο ότι ένα κομμάτι των αυτοσχεδιασμών μου προέρχεται από εκεί, καθώς έχω ασχοληθεί αρκετά με τον τζαζ αυτοσχεδιασμό.
Θα ξέρετε ίσως, λοιπόν, ότι στη δική μας παραδοσιακή μουσική παρατηρήθηκε ενσωμάτωση οργάνων προερχόμενων από τη Δυτική Ευρώπη, τα οποία έδωσαν μια νέα ώθηση στη δημιουργικότητα των εγχώριων μουσικών –με κύριο παράδειγμα το κλαρίνο. Συνέβη κάτι ανάλογο στη Νορβηγία; Ή εκεί η εξέλιξη της παράδοσης είχε να κάνει με αμιγώς εσωτερικούς παράγοντες;
Πραγματική και μεγάλη αλλαγή στη νορβηγική παράδοση σημειώθηκε στις τελευταίες δεκαετίες. Κυρίως μέσω της μετάβασης από τον σολίστα δεξιοτέχνη στα συγκροτήματα, στο πλαίσιο των οποίων άρχισαν να συνυπάρχουν όλων των ειδών τα όργανα –ακόμα και σαξόφωνα και συνθεσάιζερ. Πλέον, πολλοί από τους καλύτερους παραδοσιακούς τραγουδιστές και βιολιστές δουλεύουν με μπάσο, αρμόνιο και ηλεκτρικές κιθάρες.
Τι θα μας συστήνατε να ακούσουμε ώστε να έρθουμε σε επαφή με τη παραδοσιακή μουσική της χώρας σας;
Μου αρέσουν ιδιαίτερα οι ηχογραφήσεις του Knut Hamre –δεξιοτέχνη στο hardanger– και του φωνητικού συνόλου Tiriltunga. Αν τώρα αναζητείτε θρυλικούς βιολιστές, ψάξτε για τον Hans W. Brimi και τον Torleiv Bjorgum. Από τραγουδιστές, ανάμεσα στους αγαπημένους μου συγκαταλέγονται οι Agnes Buen Garnas, Asne Valland Nordli και Berit Opheim. Επίσης, το τρίο Slagr έχει βγάλει έναν πανέμορφο δίσκο, με hardanger, τσέλο και βιμπράφωνο.
Πώς διαμορφώνεται αλήθεια η καθημερινότητά σας; Σε τι πράγματα κατανέμεται το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου σας;
Ζω σε μια μικρή πόλη, το Haugesund, μαζί με την οικογένειά μου. Ταξιδεύω βέβαια αρκετά, μιας και βγάζω τα προς το ζην ως freelance μουσικός. Αλλά πέρα από τις συναυλίες, τελευταία αφιερώνω περισσότερο δημιουργικό χρόνο στο να συνθέτω μουσική για τον κινηματογράφο, το θέατρο και το μπαλέτο.
Τις heavy metal μπάντες, για τις οποίες φημίζεται η χώρα σας, τις παρακολουθείτε καθόλου; Έχετε άποψη, ως πρώην μέλος πανκ μπάντας, για τα μουσικά τους κατορθώματα;
Δεν έχω ακούσει επισταμένως τις νορβηγικές heavy metal μπάντες, αν και ξέρω κάποιες από τις πιο διάσημες, τους Kvelartak και τους Arabrot, οι οποίες δραστηριοποιούνται εδώ, στις δυτικές ακτές της χώρας.
