κεντρική φωτογραφία: Όλια Πασπαλάκη
Γεννημένος στο Ηράκλειο Κρήτης, αλλά κάτοικος Αθηνών για περισσότερα από 10 χρόνια πλέον, ο Βύρωνας Κριτζάς μάς ήταν γνωστός μέχρι πρότινος ως δημοσιογράφος. Πλέον πέρασε και στην κάστα των συγγραφέων, με το πρώτο του βιβλίο “Bob Dylan: 100 Τραγούδια” να κυκλοφορεί εδώ και λίγο καιρό από τις εκδόσεις Πατάκη.
Μέσα από τις σελίδες του, περιδιαβαίνεται ολόκληρη η καλλιτεχνική πορεία του σημαντικού τραγουδοποιού, τοποθετούμενη στο ευρύτερο καλλιτεχνικό και πολιτικό τοπίο της κάθε εποχής. Συμμετέχουν επίσης με κείμενά τους 10 άνθρωποι του μουσικού χώρου (Γιάννης Αγγελάκας, Φοίβος Δεληβοριάς, Αργύρης Ζήλος, Πάνος Κατσιμίχας, Κατερίνα Καφεντζή, Μάκης Μηλάτος, Γιάννης Πετρίδης, Νίκος Πορτοκάλογλου, Διονύσης Σαββόπουλος & Χάρης Συμβουλίδης), ενώ στο εικαστικό μέρος 5 έργα φιλοτεχνούνται ειδικά για την έκδοση από τον Αχιλλέα Ραζή.
Ενόψει της επίσημης παρουσίασης του βιβλίου στην Αθήνα (25 Ιανουαρίου, 21:00, στο Public Συντάγματος, με ομιλητές τους Φοίβο Δεληβοριά και Αργύρη Ζήλο), και με Θεσσαλονίκη και Ηράκλειο να έπονται, ιδού όσα διημείφθησαν σε μια κουβέντα με τον συγγραφέα...
Λοιπόν Βύρωνα, είσαι πλέον και συγγραφέας. Όπως θα ρώταγε και ο φίλος μας ο Bob: how does it feel?
E, ωραία αισθάνομαι... Αλλά αισθάνομαι και μια ντροπή. Το να βγάζεις βιβλία, να εισπράττεις συγχαρητήρια και να δίνεις συνεντεύξεις, είναι πράγματα που σε ανεβάζουν βέβαια, όμως την ίδια στιγμή έχεις κι ένα περίεργο συναίσθημα, ότι κάποιοι σε κοιτάνε και γελάνε.
Γιατί βιβλίο για τον Dylan και όχι για κάποιον άλλον καλλιτέχνη; Τι σημαίνει για σένα το έργο του;
Είναι ο αγαπημένος μου. Ήθελα να πω «να, αυτός μ’ αρέσει –και ορίστε γιατί». Τώρα, ως προς το γιατί μου αρέσει, θα έλεγα πως με γοητεύουν τα τραγούδια του ασφαλώς, οι αντιφάσεις του, αλλά και η αύρα ελευθερίας που χαρακτηρίζει τις κινήσεις του. Ποιος περίμενε, ας πούμε, ότι στα γεράματά του θα επέλεγε να πει τραγούδια του Frank Sinatra; Είναι ωραίο όμως που το κάνει. Πολύ καλύτερο από το να φώναζε «the times they are a-changin'»σε προεκλογικές συγκεντρώσεις γρατζουνώντας μια κιθαρίτσα.
«Τι νέο μπορεί να προσφέρει ένας Έλληνας που δεν έχει κλείσει καν τα 30 για έναν Αμερικανό που αναδείχθηκε σε μία από τις σημαντικότερες μορφές του περασμένου αιώνα;», θα μπορούσε να αναρωτηθεί κάποιος. Σε απασχόλησαν τέτοια ερωτήματα κατά τη συγγραφή;
Να πω την αλήθεια, όχι. Το βιβλίο αυτό το έγραψα πρώτ’ απ’ όλα για 'μένα. Σε περιόδους που δεν είχα δουλειά, για να μην πελαγώσω, καθόμουνα κι έγραφα. Ταυτοχρόνως σκεφτόμουν πως είναι λιγάκι παράξενο να μην υπάρχει στα ελληνικά ούτε ένα βιβλίο που να εξετάζει τη συνολική πορεία του Dylan ή έστω τους σημαντικούς σταθμούς αυτής. Αισθανόμουν δηλαδή, πίσω από την ανάγκη και τη ματαιοδοξία μου, μια βεβαιότητα ότι το βιβλίο μου έχει λόγο ύπαρξης.
Όμως μιας και πήρα φόρα, μου δίνεις την ευκαιρία να πω εδώ και κάτι άλλο. Μέσα στο δεύτερο μισό του 2016, πέρα από το δικό μου, εντόπισα τουλάχιστον 3 ακόμα νέα βιβλία γραμμένα από δημοσιογράφους (εξαιρώ τα πολιτικά και τα λογοτεχνικά). Και τα 3 αυτά βιβλία, λοιπόν, είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό: οι συγγραφείς μιλούσαν για τον εαυτό τους! Έκαναν ψυχανάλυση, εξομολόγηση, προσωπικό ημερολόγιο, κάτι τέτοιο. Έχει κι αυτό το ενδιαφέρον του ασφαλώς, αν τα όσα λες αφορούν κι άλλους. Όμως εγώ δεν επέλεξα να γράψω για 'μένα. Επέλεξα να γράψω για έναν καλλιτέχνη που θαυμάζω. Είμαι περήφανος γι' αυτό, ξέρεις. Και σε κάθε περίπτωση, η αυτοβιογραφία μου μπορεί να περιμένει.
Στην εισαγωγή αποκαλύπτεις ότι ξεκίνησες να γράφεις πολύ καιρό πριν. Πότε και πώς ξεκίνησε, λοιπόν, το βιβλίο, ποια ήταν τα μεγαλύτερα εμπόδια και ποιες οι χαρές που η δημιουργία του σου προσέφερε;
Ναι, εγώ ξεκίνησα το 2010 σκέψου. Θυμάμαι είπα μέσα μου τότε «μιας και δεν έχεις δουλειά, σε μια ιδανική συνθήκη, τι θα ήθελες να γράψεις αν είχες;». To έφτιαξα μέσα σε μερικούς μήνες και μετά, πάλι όποτε ερχόταν μια περίοδος διακοπών ή ανεργίας, καθόμουν και το χτένιζα, κάνοντας κρούσεις σε εκδοτικούς οίκους και περιμένοντας να βρεθεί κάποιος που να θέλει να το βγάλει. Το μεγαλύτερο εμπόδιο που συνάντησα ήταν η αίσθηση ότι αυτά που γράφω ο πολύς κόσμος θα τα βρει βαρετά και αδιάφορα. Τη μεγαλύτερη χαρά την πήρα ένα μεσημέρι του περασμένου Σεπτέμβρη, όταν κάθισα με τον Διονύση Σαββόπουλο στο γραφείο του και μιλήσαμε περί Dylan, με αφορμή το κείμενο που του ζήτησα για το βιβλίο. Μου έκανε εντύπωση η ηρεμία του, όπως και το ενδιαφέρον που έδειξε. Όταν βγήκα έξω και κάλεσα το ασανσέρ, ένιωθα λίγο σα να πετάω.
Γράφεις ότι «τον Bob Dylan μπορεί να τον καταλάβει καλύτερα ένας άνθρωπος που σε κάποια στιγμή της ζωής του αγνόησε αυτό που περίμεναν οι άλλοι από εκείνον». Σε τι αναφέρεσαι;
Ο Dylan, όπως θα γνωρίζεις κι εσύ, έκανε πολλά πράγματα πρώτος. Κανένας άλλος δεν έγραφε τραγούδια διάρκειας 11 λεπτών εν έτει 1965. Κανένας άλλος δεν είχε εισάγει τόσο έντονα την ποίηση και την αυθαιρεσία στους μοντέρνους στίχους. Ο Dylan διέδωσε και εδραίωσε ένα υψηλό τραγούδι, όπου δεν είχε σημασία πια το πόσο καλή είναι η φωνή του τραγουδιστή ή το πόσο ωραία είναι η μελωδία, αλλά τα όσα λέγονται στους στίχους. Όλα αυτά και άλλα πολλά, δεν ήταν πράγματα που περίμενε η εταιρία του από αυτόν ή ο κόσμος που πήγαινε να τον ακούσει στις συναυλίες.
O Stephen King, στο “Περί Συγγραφής”, συμβουλεύει τους επίδοξους συγγραφείς να έχουν πάντα κατά νου τους έναν «ιδανικό αναγνώστη». Εσύ, γράφοντας, είχες στο μυαλό σου κάποιον; Γενικά, σε ποιους θεωρείς ότι απευθύνεται το βιβλίο σου;
Χαίρομαι γιατί αναφέρεις έναν συγγραφέα που υπερασπίστηκε σθεναρά το Νόμπελ του Dylan! Κοίτα, είναι απλό: τo βιβλίο μου ήθελα να μπορεί να το διαβάσει ένας fan του τραγουδοποιού χωρίς να βαρεθεί και ταυτοχρόνως να μπορεί να το διαβάσει και ένας άσχετος, χωρίς να νιώθει ότι δεν καταλαβαίνει. Κατά τα άλλα, ένας ιδανικός αναγνώστης που είχα στο μυαλό μου ήταν ο Φοίβος Δεληβοριάς, με τον οποίον είχαμε ανοίξει μια συζήτηση για τον Dylan το 2008. Από τότε, σχεδόν όποτε βρισκόμαστε, τη συνεχίζουμε.
Επέλεξες να εστιάσεις στα τραγούδια του Dylan και όχι στους δίσκους, παρότι η δεύτερη επιλογή ίσως θα σου επέτρεπε μια πιο συνολική αναφορά στο έργο του. Γιατί;
Καλή ερώτηση. Γιατί τραγούδια και όχι δίσκοι; Θα μπορούσε να είναι ας πούμε οι 10 σημαντικότεροι δίσκοι του. Όμως εγώ ήθελα να καλύψω ολόκληρο το έργο του, όλες τις περιόδους. Κι αν πάλι έγραφα για κάθε ένα από τα 37 στούντιο άλμπουμ του, θα περιοριζόμουν αναγκαστικά σε μικρές αναφορές στα τραγούδια, τα οποία οφείλει κανείς να αναλύσει εκτενώς, αν θέλει να εξηγήσει τι έκανε τέλος πάντων αυτός ο άνθρωπος.
Παρότι αναφέρεις ότι δεν είχες σκοπό να κάνεις μια «αγιογραφία» του καλλιτέχνη, διαβάζοντας διαπίστωσα ότι δεν καταλογίζεις και πολλά στον Dylan. Συμφωνείς;
Μα, από τη στιγμή που ασχολούμαι με τα 100 σημαντικότερα τραγούδια του, τις κορυφώσεις του δηλαδή, προφανώς τα σχόλια που κάνω προκύπτουν θετικά... Αυτό που εξηγώ στην εισαγωγή, είναι ότι αν και καταπιάνομαι με τα καλύτερα κατ' εμέ τραγούδια του, γνωρίζω καλά ότι έχει γράψει και αρκετές πατάτες.
Διαβάζοντας το βιβλίο μαθαίνουμε το αγαπημένο ντυλανικό τραγούδι των 10 προσκεκλημένων σου, αλλά όχι το δικό σου. Θες να το αποκαλύψεις;
Αν με πιέζεις να πω μόνο ένα, θα διαλέξω το “You're Gonna Make Me Lonesome When You Go”. Ο Dylan εδώ έχει ερωτευτεί μια κοπέλα. Γουστάρει, το ζει, αλλά αντί να χαίρεται, της λέει στο τέλος κάθε στροφής «θα μείνω μόνος όταν φύγεις». Ξέρεις, εγώ έχω κληρονομήσει από την οικογένειά μου μια νοοτροπία απαισιοδοξίας, μια ανησυχία (που πηγάζει από την αγάπη τους) ότι όλα θα μου πάνε στραβά, θα με γδάρει η εφορία, θα κακοπέσω κλπ. Αυτές οι σκέψεις, λοιπόν, με τυραννάνε και στη χαρά μου μέσα, οπότε το τραγούδι με πιάνει απολύτως!
Κι αν, καλώς εχόντων των πραγμάτων, ο ήρωάς μας γράψει 3 ακόμα σπουδαία τραγούδια στο μέλλον, ποιες επιλογές της λίστας σου θα αντικαθιστούσες σε μια επόμενη έκδοση του βιβλίου;
Θα έβγαζα το “With God On Our Side”, το “When The Night Comes Falling From The Sky” και το “Cross The Green Mountain”. Τρία τραγούδια από διαφορετικές εποχές που και να έλειπαν, κανένας δεν θα διαμαρτυρόταν.
Κι ένα τελευταίο: γιατί Βύρωνας και όχι Βύρων;
Το απαίτησε ο ίδιος ο Dylan και είπα χαλάλι.
Ιnfo: Το βιβλίο “Bob Dylan - 100 τραγούδια” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
{youtube}L9EKqQWPjyo{/youtube}
