Αν ο τραγουδοποιός είναι για το κοινό τα τραγούδια του, τότε ο Βαγγέλης Γερμανός ίσως έχει να γράψει πολλά τραγούδια ακόμη, μέχρι να μας αποκαλυφθεί εξ ολοκλήρου. Με αφορμή την εμφάνισή του στο Backstage του Badminton αυτό το Σάββατο 5 Ιανουαρίου, τον συναντήσαμε στο φιλόξενο σπίτι του στη Νέα Μάκρη και αποδείχθηκε εξαιρετικός συνομιλητής, με ξεκάθαρη θέση για τη ζωή και τον κόσμο, αλλά και για το χθες και το σήμερα της ελληνικής μουσικής...
Φύγατε από την Αθήνα πριν κάποια χρόνια για να ζήσετε στη Νέα Μάκρη. Δεν βαριέστε ποτέ εδώ;
Όχι, δεν βαριέμαι. Γιατί από το παράθυρό μου βλέπω δέκα πεύκα που το καθένα έχει είκοσι μέτρα ύψος. Στην Αθήνα έβλεπα τα ντουβάρια. Οι οπτικοί ερεθισμοί είναι το 80% των ερεθισμών που λαμβάνουμε, ξέρεις. Και δεν μεγάλωσα βλέποντας ντουβάρια, γιατί ο Πειραιάς εκείνα τα χρόνια ήταν περίπου όπως είναι τώρα εδώ, με χωράφια και αλάνες. Μεγαλώναμε και παίζαμε στο χώμα.
Έχετε γίνει αυτό που θέλατε στη ζωή σας;
Εγώ μικρός μαγεύτηκα από ένα «ντιν». Αυτό το πρώτο «ντιν» το άκουσα παιδί, από την κιθάρα ενός εργάτη ο οποίος δούλευε σε μια οικοδομή δίπλα στο σπίτι μας στα Καμίνια κι έπαιζε στα διαλείμματα. Άλλη μια φορά πάλι, ήταν χειμώνας, ερχόμουν στην Αθήνα από τον Πειραιά και συνάντησα κάποιον που στεκόταν στον δρόμο κι έπαιζε κλασική κιθάρα μέσα στο κρύο, φορώντας μόνο ένα παλτό. Αυτά ήταν τα δύο πρώτα μου ερεθίσματα κι έτσι κατάλαβα ότι ήθελα να γράφω τραγούδια και να τα παίζω στον κόσμο. Για να μπορέσω να το εκφράσω με μία μόνο φράση, προφανώς πέρασα από πολλές φάσεις, το μίσησα και το ξαναγάπησα. Μια-δυο φορές μάλιστα αναγκάστηκα να διακόψω εντελώς, για να βιοποριστώ από αλλού. Τελικά φαίνεται ότι στάθηκα τυχερός που άκουσα αυτό το «ντιν»...
Ποιο ρόλο είχαν οι δισκογραφικές εταιρίες στην καλλιτεχνική σας εξέλιξη;
Στόχος των εταιριών είναι το κέρδος. Πριν βγάλω τον δίσκο Χάδια Και Χαστούκια (1985), είχα σκεφτεί ότι θα μου άρεσε να γίνει το εξώφυλλό του ασπρόμαυρο και το εσώφυλλο κόκκινο. Τελικά έπρεπε να συζητηθεί αρκετά, γιατί το κόκκινο εσώφυλλο στοίχιζε δυο δεκάρες παραπάνω. Την ίδια εποχή άρχισε να αναζητιέται από τις εταιρίες κι ένας ήχος πιο μοντέρνος, με την εισαγωγή ηλεκτρονικών στοιχείων στην ενορχήστρωση. Εκτός από το ότι ήταν ένα νέο ρεύμα, οι εταιρίες το ήθελαν γιατί ο υπολογιστής αντικαθιστούσε τους μουσικούς, με αποτέλεσμα την ελαχιστοποίηση των εξόδων.
Η πειρατεία έχει μόνο αρνητικό ρόλο στην εξέλιξη της μουσικής;
Όχι απαραίτητα... Η μουσική υπάρχει για να παίζεται ζωντανά, στην ταβέρνα, στο Μέγαρο και –ακόμη καλύτερα– στον δρόμο. Στα σουαχίλι δεν υπάρχει όρος για τη μουσική, γιατί είναι μέρος της καθημερινής ζωής. Αλλά στον Δυτικό κόσμο η μουσική μπήκε στις διαδικασίες παραγωγής και εμπορίου, έγινε προϊόν. Και μιας και μιλάμε για πειρατεία, ας μην ξεχνάμε ότι η πειρατεία υπήρχε από παλιά. Πειρατές ήταν και οι εταιρίες, γιατί πάντα έβγαζαν σε κάθε δίσκο και μια παρτίδα μαύρα. Ένα ποσοστό από όσα κυκλοφορούσαν στην αγορά ήταν μαύρα, προερχόμενα από τις ίδιες τις εταιρίες.
Αν το σημερινό κυνήγι κέρδους είναι το ίδιο με εκείνο της Columbia και της Lyra στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, γιατί σήμερα τα αποτελέσματα είναι τόσο διαφορετικά; Γιατί δεν «παράγεται» μουσική που να αντέχει στο χρόνο;
Εμένα δεν με ενδιαφέρουν τα αποτελέσματα, αυτό που με απασχολεί είναι ότι στο μυαλό των ανθρώπων η έννοια της ποιότητας δεν είναι ξεχωριστή από την έννοια της ποσότητας. Ακόμη και σήμερα, καλό θεωρείται αυτό που πουλάει. Κι αν αφήσουμε τους δίσκους, αφού με τα CD το συγκεκριμένο αντικείμενο απαξιώθηκε, διαβάζεις παντού ότι το τάδε κινητό τηλέφωνο πούλησε τόσες χιλιάδες κομμάτια πριν καλά-καλά κυκλοφορήσει... Φοβάμαι λοιπόν πως το παιχνίδι παίζεται στο ατομικό, κυρίως όμως στο συλλογικό υποσυνείδητο. Και δεν είναι μόνο οι δέκτες υπνωτισμένοι, αλλά και οι πομποί, εκείνοι που στήνουν το παιχνίδι.
Πιστεύετε στ’ αλήθεια ότι όσοι χειρίζονται την προώθηση και διακίνηση των καταναλωτικών προϊόντων, αλλά και όσοι μας διοικούν συνολικά, δεν έχουν επίγνωση του τι κάνουν;
Μα δεν μπορεί κανείς να εφησυχάσει με ένα τέτοιου είδους κοινωνικό νταραβέρι. Ούτε ο φτωχός άνθρωπος που υπνωτίζεται, ούτε κι εκείνος που θέλει να έχει τον έλεγχο και κάνει όλο αυτό το «βουντού». Για παράδειγμα, αν προσπαθήσει να δει κανείς αποστασιοποιημένα την ιστορία του Ζουλφικάρ Αλί Μπούτο στο Πακιστάν, θα φτάσει στο συμπέρασμα ότι όποιος κολλάει στη δόξα, στο χρήμα και στην εξουσία, παθαίνει κι ο ίδιος ένα είδος υπνωτισμού, μια μαλάκυνση εγκεφάλου (γελάει). Του γίνονται όλα αυτά σκοπός ζωής... Κι αν θεωρήσουμε ότι ο ίδιος ο άνθρωπος έχει φτάσει –ως ον– σε κάποιες σοβαρές σκέψεις, σκοπός ζωής του μπορεί να είναι η προσωπική καλλιέργεια, το να υπάρχει σε ισορροπία με το περιβάλλον, το να πεθαίνει αυτάρκης και πλήρης. Πώς μπορεί κανείς να έχει ως σκοπό ζωής να έχει τον έλεγχο της ζωής των άλλων;
Στην πολιτική, προφανώς γίνεται. Στη μουσική βρίσκετε ότι μπορεί κανείς να δράσει με τέτοια κίνητρα;
Όποιος γράφει μουσική σκεπτόμενος το κοινό, την έχει καταδικάσει εξ αρχής. Όλα τα τραγούδια που έχουν κάτι να μας πουν, γράφτηκαν στην προσωπική αναζήτηση του συνθέτη. Το γεγονός ότι έχω περάσει 50 χρόνια από τη ζωή μου παίζοντας κιθάρα, δεν σημαίνει ότι πρόκειται για μια εσωτερική ορμή, όπως η αναπνοή ή η δίψα, την οποία ψάχνω να ικανοποιήσω. Πρόκειται για μια πιο ειδική λειτουργία, μια ανώτερη λειτουργία, και χρειάστηκε να βάλω εμπρός τη σκέψη μου, να μπω σε κάποια καλούπια μάθησης κι αργότερα πάλι να βγω από αυτά... Όμως όλη αυτή η διαδικασία δεν έχει να κάνει με έλεγχο της κοινωνίας, ούτε με επιρροή, αλλά ξεκάθαρα με την προσωπική μου καλλιέργεια. Κι όμως, όταν κάνεις κάτι είναι τελικά σα να το προτείνεις για όλους. Οτιδήποτε κάνουμε, γίνεται έτσι γιατί δεν έχουμε κάτι καλύτερο να κάνουμε.
Δηλαδή κάθε δίσκος είναι πράγματι το καλύτερο που έχει να προτείνει ένας καλλιτέχνης στη χρονική στιγμή που τον κυκλοφορεί;
Κάθε δίσκος είναι ένα πείραμα. Είναι λανθασμένο το τετράγωνο σχήμα της Δυτικής σκέψης, η επίτευξη ενός στόχου ή η αποτυχία –π.χ. το ότι ο Μπαχ έφτιαξε μια καντάτα και δεν την αγγίζουμε. Πιστεύω πως οτιδήποτε κάνει ο άνθρωπος, εφόσον είναι αποτέλεσμα της αγάπης του για ένα αντικείμενο και της ενασχόλησής του με αυτό, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα σκαλοπάτι ώστε να το γνωρίσει καλύτερα. Και είτε το καταλαβαίνουμε, είτε όχι, αυτό που κάνουμε –ακόμη και σε μια χειρονακτική εργασία ή σε μια δουλειά γραφείου, πόσο μάλλον στη μουσική– είναι να δημιουργούμε μοντέλα του εαυτού μας και του κόσμου. Επειδή δεν μπορούμε να εκφράσουμε τέτοια πράγματα στο σύνολό τους, εκφραζόμαστε αποσπασματικά. Είναι λοιπόν ένα πείραμα κάθε μουσικό έργο.
Συμφωνείτε πως η φυσική εξέλιξη των ιδεών ενός ανθρώπου στις Δυτικές κοινωνίες είναι να ξεκινούν από αριστερά και να κινούνται προς τα δεξιά;
Κάπως έτσι είναι... Συνήθως όταν είμαστε νέοι και οι ορμόνες μας παίζουνε μπιλιάρδο, δεν ανεχόμαστε την αδικία και θέλουμε ν’ αλλάξουμε τον κόσμο. Μεγαλώνοντας ο άνθρωπος μπορεί να γίνει ο χειρότερος φασίστας. Ίσως έχει να κάνει με το γεγονός ότι ελαττώνεται ο χρόνος της ζωής κι αυτό κάνει τον άνθρωπο να προσπαθεί να πιαστεί από τα μαλλιά του. Από την άλλη, αν έχει μπολιαστεί το μυαλό του με ό,τι λέγεται «ανταγωνισμός», ίσως φοβάται να μη χάσει όσα κατάφερε δουλεύοντας, να μην τον ξεπεράσει ο νεότερος, που είναι ίσως καλύτερος από εκείνον.
Δυο τραγικά γεγονότα του τελευταίου μήνα, το μακελειό στο σχολείο του Κονέκτικατ και ο πνιγμός των λαθρομεταναστών στη Λέσβο, αντιμετωπίστηκαν από τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων ως εξής: πρώτο θέμα και 20 λεπτά αφιερωμένα στο Κονέκτικατ (ο Πρόεδρος που δάκρυσε και λοιπά). Πέμπτο θέμα διάρκειας 2 λεπτών ο θάνατος άλλων τόσων ανθρώπων στα ελληνικά νερά, δίπλα μας. Θα ήθελα το σχόλιό σας για τα γεγονότα αυτά, αλλά και για την ιεράρχησή τους...
Και για τα 10 κοριτσάκια τα οποία πήγαν από νάρκη στο Αφγανιστάν φαντάζομαι ότι έγινε ακόμη μικρότερη αναφορά. Για ποιο λόγο έρχονται οι μετανάστες και πνίγονται στο Αιγαίο; Γιατί εκεί που βρίσκονται, τους πέφτουν οι βόμβες στο κεφάλι. Και ποιοι ρίχνουν τις βόμβες; Οι ίδιοι που έδωσαν το όπλο σ’ αυτό το παλικαράκι και σκότωσε μια τάξη παιδάκια. Γι' αυτό σου λέω ότι είναι υπνωτισμένοι και οι μεν και οι δε. Δε μπορώ να δεχτώ ότι είναι συνειδητοποιημένοι όσοι τα κανονίζουν όλα αυτά... Κι αν όμως συσσωρεύουν χρήμα και δύναμη, κάποια στιγμή θα φαγωθούν μεταξύ τους. Τέτοιες φιλίες είναι λυκοφιλίες, κατά το μότο της φιλελεύθερης οικονομίας «homo homini lupus».
Η αξία της εργατικότητας έχει φυσικό αντίκρισμα στην ανθρώπινη ζωή ή είναι ένα κατασκεύασμα της Δυτικής σκέψης;
Φυσικά και είναι κατασκεύασμα. Γιατί υπάρχει και η άποψη ότι δεν χρειάζεται ο άνθρωπος να πασχίσει, να φτύσει αίμα, πόσο μάλλον να φάει τον διπλανό του. Υπάρχει ο φυσικός τρόπος για να ζει. Οι «άγριοι» παλεύουν δυο ώρες την ημέρα για τις ανάγκες τους. Στην Ταϊλάνδη οι άνθρωποι έχουν ως φιλοσοφία το σανούκ: δουλεύουν 5 λεπτά και διαλογίζονται άλλα 10. Υπάρχει δηλαδή ελευθερία δράσης. Το πιο ωραίο σύνθημα που έχω δει τελευταία: «25% μείωση του χρόνου εργασίας». Δεν καταλαβαίνω γιατί οι άνθρωποι λένε «δώστε μας δουλειά».
Μα, δεν ζητούν μια ευκαιρία να κερδίσουν το εισόδημα που θα τους επιτρέψει να ζήσουν;
Τότε ας πούνε «δώστε μας λεφτά», είναι πιο τίμιο. Κι εν πάση περιπτώσει, μην περιμένεις να σου τα δώσουν, άρπαξέ τους τα –αυτό που γίνεται δηλαδή. Είναι αέρας όλη η έννοια του χρήματος και το παιχνίδι που γίνεται γύρω του. Δεν μπόρεσα να καταλάβω γιατί τόσα παιδιά στην Ελλάδα σπούδασαν management και οικονομικά τα τελευταία 30 χρόνια.
Τι ρόλο θέλετε να έχουν τα τραγούδια σας στις ζωές των ανθρώπων που τα ακούν;
Είμαστε εν μέσω μιας διανοητικής κρίσης κι έτσι ο μουσικός καταφέρνει ό,τι μπορεί με τα τραγούδια του. Είναι πολύ ωραίο να σου πει κάποιος ότι ερωτεύτηκε ή ότι έκλαψε με ένα τραγούδι σου. Είναι όμως πολύ πιο σημαντικό να σου πουν πως ένα τραγούδι σου ώθησε κάποιον ν’ αρχίσει να παίζει κιθάρα ή να γνωρίσει ένα μουσικό είδος με το οποίο δεν είχε ασχοληθεί πριν. Γιατί εκεί το τραγούδι σου συμμετέχει πια ενεργητικά στη ζωή του ακροατή.
Μουσικά τι να περιμένουμε από εσάς, πέρα από την εμφάνιση του Σαββάτου στο Backstage του Badminton;
Συνεχίζω όπως πάντα να παίζω τα τραγούδια μου σε διάφορους χώρους σε όλη την Ελλάδα. Και τα καινούργια μου τραγούδια είναι σχεδόν έτοιμα. Να ξαναέρθεις μια μέρα να σου τα παίξω...
{youtube}30_pFZqLrfo{/youtube}
