Στις μέρες της διεύθυνσης του Γιώργου Πέτρου, η Καμεράτα έχει εμφανίσει έντονη κινητικότητα, διεθνή παρουσία και πλείστες όσες μεταμορφώσεις. Πίσω από αυτή την αλλαγή βρίσκεται ένας νέος στην ηλικία άνθρωπος, που από κοντά σε ενθουσιάζει με την παρρησία του. Συναντήσαμε τον Γιώργο Πέτρου σε κάποιο διάλειμμα από τις πυρετώδεις πρόβες της ορχήστρας, με αφορμή την επόμενη συναυλία της Καμεράτας την Κυριακή 22/4 στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών, όπου η παρισινή μουσική παράδοση του 18ου αιώνα (Lully, Rameau) θα συναντήσει τη σύγχρονη ελληνική δημιουργία (Κούκος, Κουμεντάκης, Παπαδημητρίου). Η καφετέρια του Μεγάρου Αθηνών σε τίποτε όμως δεν θύμιζε χώρο χαλάρωσης, αλλά περισσότερο μελίσσι που ζουζούνιζε γύρω από το τραπέζι μας, καθώς η Καμεράτα προετοιμαζόταν να εργαστεί ανά ομάδες...
Η Καμεράτα υφίσταται τον τελευταίο καιρό μια σειρά από μεταμορφώσεις. Από ορχήστρα συμβατική, έχει μετατραπεί και σε ορχήστρα οργάνων εποχής. Ένας λόγος που συναντιόμαστε είναι κι αυτός...
Τις προηγούμενες δεκαετίες το ρεπερτόριο μέχρι και της Ρομαντικής εποχής βασιζόταν σε μια παράδοση οργάνων του 20ου αιώνα. Δεν υποτιμώ το να ακούω τον Karl Richter να ερμηνεύει Μπαχ, αλλά η γνώση μας έχει προχωρήσει πια. Θα έλεγα ότι αυτό που ονομάζουμε «παλιά μουσική» γίνεται πλέον αντιληπτό λιγότερο ως δομή και περισσότερο συγκινησιακά. Από αυτή την άποψη, η χρήση οργάνων εποχής είναι μεγάλης σημασίας. Αν χρησιμοποιήσουμε τα μοντέρνα όργανα για να παίξουμε Μπαχ, τότε θα έχουμε μια άλλη μουσική. Εννοείται ότι δεν είμαι εναντίον των μοντέρνων οργάνων. Κάθε άλλο μάλιστα! Ωστόσο, έκαστος στο είδος του...
Θα μπορούσατε να δώσετε ένα παράδειγμα;
Πολλοί λένε ότι αν ο Μπαχ είχε προλάβει το σύγχρονο πιάνο, θα το προτιμούσε από το τσέμπαλο. Πρώτον, είναι μια υπόθεση η οποία δεν μπορεί να αποδειχτεί. Δεύτερον, σε σχέση με το πιάνο, το τσέμπαλο έχει διαπεραστικό ήχο που ξεχωρίζει από τον ήχο των εγχόρδων –με αποτέλεσμα να λειτουργεί και ως κρουστό όργανο που αποδίδει τη ρυθμική αγωγή. Από την άλλη, το μπαρόκ δοξάρι είναι πιο ελαφρύ και ευκίνητο και βοηθά στην εκτέλεση των γρήγορων μουσικών φθόγγων, με πιο αρθρωμένο τρόπο. Τα όργανα άλλωστε εξελίχθηκαν με βάση τις ανάγκες της νέας μουσικής. Εννοείται πως τα όργανα από μόνα τους δεν λένε τίποτα. Το σημαντικότερο είναι η γνώση των πρακτικών ερμηνείας κάθε εποχής, η οποία –σε συνδυασμό με τη χρήση των καταλλήλων οργάνων– μπορεί να δημιουργήσει κάτι εντελώς νέο.
Μήπως είναι αφύσικο να παίζουμε τη μουσική του απώτερου παρελθόντος με τόση ακρίβεια;
Δεν νιώθω ότι παίζουμε τη μουσική του παρελθόντος. Είναι αλήθεια ότι στην εποχή του Μότσαρτ δεν παίζανε Μπαχ. Σήμερα όμως έχουμε ως κοινό κτήμα έναν λεπτομερή τρόπο γνώσης, ώστε να μπορούμε να αναβιώσουμε τόσο τα όργανα όσο και τον τρόπο ερμηνείας κάθε εποχής. Όταν στην εποχή του Μάλερ βρήκαν παρτιτούρα όπερας του Μοντεβέρντι, νόμιζαν ότι είχαν μπροστά τους ένα ημιτελές έργο, ακριβώς γιατί δεν μπορούσαν να αποκωδικοποιήσουν την παρτιτούρα. Είναι σαν να στέλνεις τη μουσική του Τσιτσάνη στον Άρη. Ποιος εξωγήινος θα την καταλάβαινε; Παρ’ όλα αυτά, ενώ ο Παρθενώνας δεν θεωρείται κομμάτι της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, όλοι αναγνωρίζουν ότι οι βάσεις της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής βρίσκονται και στον Παρθενώνα –για να μην αναφερθώ και στην νεοκλασική αρχιτεκτονική που κατά καιρούς έχουμε. Δεν μπορείς να αποκοπείς από το παρελθόν, αν αποσκοπείς σε ένα λαμπρό μέλλον. Ακόμα και αν δεν ξέραμε έστω κι ένα έργο του Μπετόβεν, έπρεπε να τον εφεύρουμε.
Πώς, λοιπόν, ξεκίνησε η όλη διαδικασία αλλαγής της Καμεράτας;
Ήταν ιδέα του Νίκου Τσούχλου. Παρακολούθησε στενά τη δουλειά μου στην Ορχήστρα Πατρών και στη διεθνή δισκογραφία που αυτή παρήγαγε. Έτσι μου ζήτησε να μεταφέρω την ίδια δραστηριότητα και στην Αθήνα. Όλη αυτή η προσπάθεια να παίζουμε μουσική χρησιμοποιώντας τα όργανα εποχής υπήρξε απότοκο μια ανάγκης της συγκεκριμένης περιόδου. Όταν έχεις ακούσει Μπαχ με τον Gardiner και τον Harnoncourt –τα αναφέρω αυτά ως παραδείγματα ενδεικτικά εκτελέσεων με όργανα εποχής– ξέρεις ότι κάτι έχει προχωρήσει. Επίσης γνωρίζεις ότι τα σύγχρονα όργανα δεν μπορούν να παράγουν με ακρίβεια τη μουσική που γράφτηκε για άλλα όργανα, των οποίων τα σημερινά αποτελούν εξέλιξη. Ουσιαστικά όμως μιλούμε για άλλα όργανα.
Πόσο εύκολο αλλά και αποδοτικό ήταν αυτό το έργο για την Καμεράτα;
Όταν προσπαθείς, τα πράγματα είναι σχετικά εύκολα. Ήδη η Καμεράτα έχει πλέον μια ζηλευτή διεθνή δισκογραφία. Να αναφέρω τα Il Trionfo Di Clelia του Christoph Willibald Gluck και τα Alessandro Severo και Don Crepusculo του Handel και του Νικόλαου Μάντζαρου, αντίστοιχα. Πιο συγκεκριμένα, το Don Crepusculo είναι η πρώτη σωζόμενη όπερα Έλληνα δημιουργού (1815). Η Καμεράτα έβαλε λοιπόν με την έκδοσή της τον Κερκυραίο συνθέτη στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος. Έπεται η κυκλοφορία της όπερας Αλέξανδρος του Handel από τη Decca, της οποίας το κύρος ως εταιρείας είναι σπουδαίο και αναγνωρισμένο, ενώ για το 2012-13 η Καμεράτα θα βρεθεί σε μια μεγάλη τουρνέ στα σημαντικότερα θέατρα της Ευρώπης. Η Καμεράτα βγαίνει στο διεθνές γήπεδο και αποκτά μια θέση που άξιζε να έχει από πολύ νωρίτερα. Είμαστε όλοι περήφανοι για το αποτέλεσμα, αλλά ξέρουμε ότι έχει επιτευχθεί με πολύ σκληρή δουλειά. Και γνωρίζουμε, εξίσου, ότι είναι πολύ δύσκολο να συντηρηθείς σε αυτό το επίπεδο. Με χαρά σας ανακοινώνω πάντως ότι έχουμε καταφέρει να επιτύχουμε τέσσερα συνεχόμενα sold-out σε πρόσφατες συναυλίες μας.
Με ποιον τρόπο εισπράττετε την κριτική του κοινού;
Δεν έχουμε παράπονο από την παρουσία του κοινού στις συναυλίες μας. Αποδέχομαι την κριτική. Ούτως ή άλλως, ο ανταγωνισμός μόνο έτσι έχει νόημα. Ως Καμεράτα επιθυμούμε να εκπλήσσουμε το κοινό με το πολυσχιδές του χαρακτήρα μας, καθώς μπορούμε να κινηθούμε από την τζαζ έως τον Μοντεβέρντι.
Σάς κουράζει αυτό το πολυσχιδές;
Οι ορχήστρες στο εξωτερικό λειτουργούν αλλιώς. Μια όπερα μπορεί να την ανεβάσουν 17 φορές. Εμείς, εδώ, έχουμε την κατάρα της μιας συναυλίας. Ακριβώς για να μην επαναλαμβανόμαστε, οφείλουμε να είμαστε πολυσχιδείς και ευέλικτοι. Τι δεν είναι άλλωστε δύσκολο και κουραστικό στη ζωή; Εμείς επικεντρώνουμε σε κάτι άλλο: ένας μουσικός εξελίσσεται και ο μόνος τρόπος για να γίνει κάτι τέτοιο είναι η δουλειά. Ο μουσικός δεν πρέπει να αφήνεται στην ευκολία –εμένα τίποτα δεν μου έχει έρθει εύκολα. Πάντα αυτό που με κινητοποιούσε, όπως πιστεύω ότι συμβαίνει και στους περισσότερους μουσικούς, είναι η περιέργεια. Μετά από 3 χρόνια στα οποία χρησιμοποιούμε όργανα εποχής, έχουμε ήδη κατακτήσει πολλά. Φέτος κάνανε την πρώτη παρουσίαση στην Ελλάδα έργων του Μπετόβεν σε όργανα και με ήχους τους οποίους είχε στη διάθεση του. Ήταν μια μοναδική εμπειρία για εμάς.
Με ποιον τρόπο αποφεύγετε τον μουσικό αυτισμό; Δηλαδή, την απόλυτη εξειδίκευση σε ένα είδος;
Απέχουμε πολύ από τον αυτισμό ακριβώς γιατί η δραστηριότητά μας είναι τόσο ευρεία. Ενδεικτικά αναφέρω μια συναυλία-αφιέρωμα στη σύγχρονη αμερικανική μουσική (φυσικά σε σύγχρονα όργανα), μια άλλη παραγωγή με τις τέσσερις εποχές του Βιβάλντι σε όργανα εποχής στο α' μέρος και τη μουσική του John Corigliano για την ταινία Το Κόκκινο Βιολί σε μοντέρνα όργανα, στο β' μέρος. Επίσης την πρώτη παγκόσμια αναβίωση της όπερας του Gluck Ο Θρίαμβος Της Κλέλιας σε όργανα εποχής από τη μια και την αγαπημένη οπερέτα του Σακελλαρίδη Ο Βαφτιστικός από την άλλη, για πρώτη ίσως φορά μετά από πολλά χρονιά στην εκδοχή του 1918, με την αυθεντική και θαυμάσια ενορχήστρωση του συνθέτη. Είναι ο «αυτισμός» του ακροατή που ίσως θα έπρεπε καμιά φορά να φοβόμαστε. Πρέπει κανείς να είναι ανοιχτός να αποδέχεται και να ακούει με αγάπη, πριν διαμορφώσει οποιαδήποτε άποψη. Και φυσικά είναι δικαίωμά του να μην του αρέσει κάτι. Ποτέ όμως εξαιτίας προκατάληψης. Ας πούμε, έχει ακουστεί κατά καιρούς ότι η όπερα ξεκινά από τον Gluck και μετά. Αηδίες… Επίσης ακούς μουσικολογικές συμβάσεις που ναι μεν δεν είναι κακό να ακούγονται ως απόψεις και ενισχύουν την πολυφωνία, προβάλλονται όμως ως αξιώματα. Όταν λες π.χ. ότι η χρήση των παλιών οργάνων είναι σαν να παίρνεις το γαϊδούρι και να αφήνεις τη Φεράρι, θα ρωτούσα αυτόν που έχει μια τέτοια άποψη, αν θα πήγαινε ποτέ μια εκδρομή με Φεράρι σε πανέμορφα μονοπάτια στη φύση…
Εσείς και η Καμεράτα φαίνεται ότι μπαίνετε σε μια εποχή προόδου. Πώς όμως αντιλαμβάνεστε την περιρρέουσα ατμόσφαιρα; Βλέπετε ειδήσεις;
Δεν παρακολουθώ ειδήσεις, για έναν και μόνο λόγο. Ότι δεν υπάρχει μια ασφαλής πηγή η οποία θα μας δώσει μια έγκυρη είδηση, αλλά πολλές πηγές με περιεχόμενα ειδήσεων συχνά διαφορετικά και αντικρουόμενα. Όσο και να σφίγγουν τα πράγματα, εγώ πιστεύω ότι η Ελλάδα είναι παλικάρι και θα αντέξει.
Ναι, αλλά τελικά πώς φτάσαμε εδώ;
Οι άνθρωποι κάνουν λάθη. Και έξω γίνονται λάθη, εσκεμμένα ή εξ αμελείας. Το θέμα είναι τώρα τι κάνουμε. Εμείς στην Καμεράτα κάνουμε αυτό που μπορούμε. Είμαστε συνεπείς, δεν κοροϊδεύουμε το κοινό μας, δεν επιλέγουμε εύκολες και φτηνές λύσεις. Είμαστε τολμηροί και αποδοτικοί, ώστε κανείς να μην μπορεί να μας κατηγορήσει για βολεψάκηδες και κρατικοδίαιτους. Κατηγορίες που αποδίδονται εύκολα στους καλλιτέχνες στην Ελλάδα. Αλλά μια πολιτεία φαίνεται στην ανάγκη. Και μια ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, επίσης. Με τι ευκολία προσπάθησαν να διαλύσουν την Ορχήστρα των Χρωμάτων, σαν να αφήνεις να λιμοκτονήσει το παιδί σου... Ο ηγέτης, όμως, εκεί φαίνεται. Τότε μόνο αποδεικνύεται πόσο πιστεύει στην ύπαρξη ενός θεσμού.
Η Καμεράτα φέρνει πίσω και με το παραπάνω κάθε λεπτό του ευρώ που ξοδεύει, αποτελώντας ένα υποδειγματικό μοντέλο, το οποίο έχει αξιοπρόσεκτη καλλιτεχνική απόδοση, μετέχει σε μεγάλο αριθμό συναυλιών, έχει διεθνή παρουσία στη δισκογραφία και συναυλίες στο εξωτερικό. Δεν ζητιανεύουμε βοήθεια από το Υπουργείο: τη διεκδικούμε επάξια και υποστηρίζουμε ότι έχουμε φτάσει στο επίπεδο να μας ζητάνε και όχι να τους ζητάμε. Έχουμε εισπράξει τα θερμότερα σχόλια, δεχόμαστε επανακτήσεις για συναυλίες, έχουμε κινήσει το ενδιαφέρον του διεθνούς Τύπου… Οι πολιτιστικοί φορείς μας πρέπει να γίνουν πιο εξωστρεφείς. Μια λύση επιβίωσης σε αυτή την κρίση θα είναι η εξαγωγή πολιτισμού.
Με όλες αυτές τις ενασχολήσεις, πώς ξεκλέβετε χρόνο για την προσωπική ζωή;
Τώρα τελευταία είναι πολύ δύσκολο να έχω κάποιον προσωπικό χρόνο. Σχεδόν το 95% του χρόνου μου αφορά στη μουσική.
Αλήθεια, τι μουσική ακούτε;
Δεν ακούω μουσική πια. Αναγκάζομαι να ακούω τη μουσική της δουλειάς μου. Δεν είμαι όμως αχάριστος, γιατί κάνω αυτό που αγαπάω. Τι άλλο να κάνω; Αυτό δεν επέλεξα;
Μένετε στην Αθήνα;
Ναι.
Πώς σας φαίνεται η πόλη;
Τώρα τελευταία, λόγω της κατάστασης, μας τα έχει δυσκολέψει... Παραμένει όμως μια μοναδική πόλη. Οι ξένοι μουσικοί που έρχονται εδώ ενθουσιάζονται, σας διαβεβαιώ. Η πόλη παραμένει φωτεινή, χαρούμενη, ζωντανή. Περιτριγυρίζεται από βουνά, στα οποία κάποιος θα μπορούσε να χαρεί το χιονοπόλεμο κάποιες εποχές του χρόνου, ενώ την ίδια στιγμή –κάποια άλλη εποχή– θα μπορούσε να κάνει μπάνιο στη θάλασσα. Μπορεί να δει αρχαία μνημεία, από μικρά σπιτάκια μέχρι ουρανοξύστες, από λούμπεν πολιτιστικές εκδηλώσεις μέχρι την εξαιρετική μας θεατρική σκηνή. Αλλά και μουσική, και όπερα, και χορό. Το φως της Αθήνας δεν θα το πάρει κανείς. Όταν ο Fabio Biondi βρέθηκε στην Πλάκα, με την ευκαιρία της συνεργασίας μας με την Καμεράτα τον Μάιο του 2011, δάκρυσε αντικρίζοντας την Ακρόπολη. Δεν νομίζω ότι το ίδιο του συνέβη βλέποντας το Μπιγκ Μπεν στο Λονδίνο.
Αλήθεια, πού μένετε στο κέντρο;
Κοντά στο Αρχαιολογικό Μουσείο σε μια περιοχή που τη λατρεύω. Ξαφνικά, το 2004, μας είχαν πείσει ότι η Αθήνα είχε γίνει Μόντε Κάρλο και τώρα προσπαθούν να μας πείσουν ότι έχουμε γίνει Δελχί. Φυσικά δεν ισχύει τίποτα από τα δύο. Στο χέρι μας είναι να το αλλάξουμε αυτό. Το χειρότερο πράγμα είναι η γκρίνια.
