Τα μυθιστορήματα του Édouard Louis (Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ, Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου, Ιστορία της βίας, κλπ.), αν και έντονα αυτοβιογραφικά, είναι συγχρόνως και έντονα πολιτικά. Πολιτικά με την έννοια ότι αναφέρονται σε ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης κοινωνίας (όχι μόνο της γαλλικής), εστιάζοντας στην εργατική τάξη και στη καθημερινή βία (λεκτική, φυσική, σεξουαλική) που υφίστανται, αλλά και που ασκούν τα μέλη της∙ ειδικά εκείνα που στη γλώσσα του μαρξισμού έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε λούμπεν: οι προλετάριοι δίχως ταξική συνείδηση.
Ωστόσο, ο συγγραφέας δεν περιορίζεται στην εύκολη κριτική αφ’ υψηλού, αλλά αντιμετωπίζει αυτούς τους ανθρώπους με κατανόηση. Ως χαρακτηριστικό ανθρωπότυπο χρησιμοποιεί τον πατέρα του, τον Τζάκι, τον βίαιο πατριάρχη που παρουσιάζεται στο Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ ως ένας ομοφοβικός, ρατσιστής, αντισημίτης και αραβο-ισλαμόφοβος, που βασανίζει τον νεαρό Édouard. Ο ίδιος άνθρωπος στο Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου εμφανίζεται συγχρόνως ως ένας απελπισμένος άνθρωπος που συντρίβεται από τις αντιλαϊκές πολιτικές του Σαρκοζί και τον Μακρόν, των «δολοφόνων» του, όπως υπονοείται στον τίτλο. Είναι αυτές οι πολιτικές που στρέφουν τον πατέρα του συγγραφέα, εργάτη μια ζωή σε τοπικό εργοστάσιο, στην αγκαλιά της ακροδεξιάς και της Λεπέν.
Επιπλέον, τα βιβλία του Édouard Louis είναι πολιτικά επειδή -όπως θα έλεγε και ο μεγάλος θεωρητικός της λογοτεχνίας Μιχαήλ Μπαχτίν- «αναδεικνύουν την ετερότητα». Η ομοφυλοφιλία του κεντρικού ήρωα, που δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον συγγραφέα, ο οποίος μοιάζει αταίριαστος (ή πιο σωστά που δεν είναι ευπρόσδεκτος) στο σπίτι, στο σχολείο και στις παρέες του, και οι πολυσύνθετες σχέσεις του με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς του, βρίσκονται στο επίκεντρο της αφήγησης και των προβληματισμών που εγείρονται.
Στο προηγούμενο βιβλίο του Αγώνες και μεταμορφώσεις μιας γυναίκας, ο Édouard Louis επιχείρησε μια παρόμοια κοινωνιολογική εξερεύνηση της ζωής της μητέρας του, που οδήγησε στην απόφασή της να εγκαταλείψει τον καταχρηστικό και βίαιο πατέρα του. Φυσική συνέχεια εκείνου του μυθιστορήματος αποτελεί το Η Μονίκ δραπετεύει (Monique s'évade). Ο συγγραφέας αρχικά σκόπευε να εξερευνήσει τη σχέση του με τον μεγαλύτερο αδερφό του, ο οποίος πέθανε σε ηλικία τριάντα οκτώ ετών, αλλά ένα τηλεφώνημα από τη μητέρα του τον έκανε να αλλάξει σχέδια. Έχοντας ξεκινήσει μια νέα ζωή στο Παρίσι, είχε βρεθεί για άλλη μια φορά σε μια βίαιη σχέση.
Το μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία της απόδρασής της από αυτόν τον άντρα και τον ρόλο του γιου της, καθιερωμένου πλέον συγγραφέα, να τη βοηθήσει να ξεκινήσει εκ νέου και να συνεχίσει τις «μεταμορφώσεις» που περιγράφηκαν στο προηγούμενο βιβλίο. Οι κύκλοι κακοποίησης που βιώνει η Μονίκ φαίνονται μια θλιβερή επικύρωση του επιχειρήματος του Louis ότι η ταξική δυναμική στην κοινωνία παράγει και καθορίζει τη συμπεριφορά. Ωστόσο, όπως λέει η Μονίκ στον γιο της, «Από τότε που έβγαλες αυτό το βιβλίο, έχω αλλάξει ακόμα περισσότερο. Πρέπει να γράψεις γι' αυτό μια μέρα!».
Όταν η Μονίκ αποφασίζει να αποδράσει από το περιβάλλον της συζυγικής κακοποίησης, ο συγγραφέας ζει στην Αθήνα, αλλά η επιτυχία των βιβλίων του του επιτρέπει να παρέχει πρακτική/οικονομική υποστήριξη στη μητέρα του: κανονίζει ένα ταξί για τη διαφυγή της, καλεί τους Παριζιάνους φίλους του να τη φροντίσουν αμέσως και πληρώνει το ενοίκιο για το δικό της διαμέρισμα. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Louis αποφεύγει να πατρονάρει τη μητέρα του σε όλα αυτά.
Η ζωή της μητέρας του ήταν μια ζωή γεμάτη ματαιώσεις. Ήθελε να σπουδάσει, αλλά της το αρνήθηκαν λόγω του φύλου της. Δεν έγινε ούτε καθαρίστρια, ούτε τηλεφωνήτρια, επαγγέλματα που θα «ταίριαζαν στο φύλο της». Ήταν εξαρχής προορισμένη να παντρευτεί νεαρή, να κλειστεί στο σπίτι, να υπηρετεί τον άντρα της και να αφοσιωθεί στην ανατροφή των παιδιών της. Ο σύζυγός της δεν την επέτρεψε καν να βγάλει άδεια οδήγησης.
Γράφει ο Édouard Louis: «Για μεγάλο μέρος της ζωής της η μητέρα μου έζησε μες στη φτώχεια και την ανάγκη, στο περιθώριο, τσακισμένη και πολλές φορές ταπεινωμένη από τη βία των αντρών. Η ύπαρξή της έμοιαζε να οριοθετείται απολύτως από τη διπλή κυριαρχία που ασκούνταν πάνω της, την κυριαρχία της τάξης και την ανδρική κυριαρχία. Κι όμως, μια μέρα, στα σαράντα τέσσερά της, εξεγέρθηκε ενάντια σε αυτή τη ζωή, έφυγε, και σιγά σιγά θεμελίωσε την ελευθερία της. Το βιβλίο είναι η ιστορία αυτής της μεταμόρφωσης».
Υπάρχει στο βιβλίο ένα εκπληκτικό απόσπασμα στο οποίο, σε ηλικία 16 ετών, έχοντας επιστρέψει από τις σπουδές του στην Αμιέν για μια καλοκαιρινή δουλειά στο χωριό, ο συγγραφέας παθαίνει μόλυνση στη σκωληκοειδή απόφυση. Μολαταύτα, η μητέρα του αδιαφορεί ή μάλλον αδυνατεί να του δείξει στοργή («αστική αδυναμία») και συνεχίζει να βλέπει τηλεόραση, με το τσιγάρο στο χέρι. «Η απόσταση στην κοινωνική τάξη είχε μολύνει τόσο τη σχέση μας που με έβλεπες μόνο ως όργανο ταξικής επιθετικότητας και αυτή η κατάσταση... παραλίγο να με σκοτώσει».
Αν το Αγώνες και μεταμορφώσεις μιας γυναίκας ήταν ένα ιδιαίτερα συγκινητικό βιβλίο, λόγω της τριβής μεταξύ των αντιφατικών συναισθημάτων συμπάθειας και πληγής της αφηγήτριας, τότε το Η Μονίκ δραπετεύει είναι πιο εξωστρεφές και πιο -συγκρατημένα πάντα- αισιόδοξο, περιγράφοντας το ταξίδι δραπέτευσης μιας γυναίκας από τη βία στην οριστική απελευθέρωση, στην χειραφέτηση. Ο Édouard Louis έχει αντλήσει από το ίδιο υλικό και στο παρελθόν, όμως κυκλώνει το θέμα του από κάθε πιθανή πλευρά, ώστε η ιστορία κάθε άλλο παρά φορεμένη είναι. Όπως έχει δηλώσει και ο ίδιος: «Μου έχουν πει ότι η λογοτεχνία δεν πρέπει ποτέ να επαναλαμβάνεται, αλλά θέλω να γράψω μόνο την ίδια ιστορία ξανά και ξανά [...] σκάβοντας τη μια τρύπα μετά την άλλη μέχρι να αρχίσουν να εμφανίζονται όλα όσα είναι κρυμμένα».
Édouard Louis, Η Μονίκ δραπετεύει
Εκδόσεις Αντίποδες, 2024
μτφρ. Στέλα Ζουμπουλάκη
σελ: 144
Ο Édouard Louis γεννήθηκε στην Αλλενκούρ της Γαλλίας το 1992 με το όνομα Εντύ Μπελγκέλ. Σπούδασε κοινωνικές επιστήμες στην École Νormale. Το πρώτο του βιβλίο, Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ (μτφρ. Μιχάλης Αρβανίτης, 2018), προκάλεσε έντονη δημόσια συζήτηση, γνώρισε μεγάλη εμπορική επιτυχία, μεταφράστηκε σε πάνω από είκοσι γλώσσες και διασκευάστηκε για το θέατρο, όπως και όλα τα επόμενα έργα του. Από τους Αντίποδες κυκλοφορούν σε μετάφραση Στέλας Ζουμπουλάκη η Ιστορία της βίας (2019), το Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου (2020), οι Αγώνες και μεταμορφώσεις μιας γυναίκας (2021), η συζήτηση ανάμεσα στον Εντουάρ Λουί και τον Κεν Λόουτς, Διάλογος για την τέχνη και την πολιτική (2021), η Αλλαγή: μέθοδος (2022) και το Η Μονίκ δραπετεύει (2024),
