Λίγοι δημιουργοί έχουν καταφέρει να κτίσουν έναν τόσο αχανή μύθο γύρω από το όνομα τους όπως ο Φραντς Κάφκα. Αυτό διαφαίνεται και από το γεγονός ότι υπάρχει και η συγκεκριμένη ονοματοδοσία "καφκικός" σε χαρακτηρισμό παρμένο από το όνομά του.
Το 2024 ήταν η χρονιά που αφιερώθηκε στη μνήμη του Φραντς Κάφκα εν όψει των 100 χρονών από τον θάνατό του. Δεκάδες ήταν τα αφιερώματα, οι συζητήσεις και οι εκδηλώσεις σε εθνικό και διεθνές επίπεδο που παρέδωσαν μνεία στον μεγάλο Τσέχο συγγραφέα. Έτσι και οι Εκδόσεις Οξύ συνέλαβαν σε αυτήν την αναφορά, κυκλοφορώντας κάποια βιβλία, ένα εκ των οποίων ήταν και το βιογραφικό λεύκωμα Άνθρωπος χωρίς εποχή, γραμμένο από τον Ράντεκ Μαλί.
Μέσα σε αυτόν τον οδοιπορικό χάρτη της ζωής του Κάφκα, περιλαμβάνονται πολλά βιογραφικά στοιχεία, όχι μόνο για το λογοτεχνικό έργο του, αλλά λεπτομέρειες για την οικογενειακή του καταγωγή, τους έρωτες και τις φιλίες του, τις σπουδές και τις εργασίες του, τις καταβολές που τον επηρέασαν, τα ταξίδια του κ.α.
O Κάφκα γεννήθηκε το 1883. Τότε, η Πράγα ήταν η πρωτεύουσα της Βοημίας και μία από τις σημαντικότερες πόλεις της τότε Αυστροουγγαρίας. Ήταν μια εποχή που η Πράγα αποτελούσε πολύ σημαντικό σταυροδρόμι γραμμάτων και τεχνών της Ευρώπης. Για την ακρίβεια, μαζί με τη Βιέννη, το Βερολίνο και το Παρίσι, ήταν οι πιο «φωτεινές» και πολυπολιτισμικές μεγαλουπόλεις εκείνης της περιόδου, έχοντας τον πολιτισμό σε περίοπτη θέση, για αυτό και άνθισαν πολλά καλλιτεχνικά ρεύματα.
Οι γονείς του ήταν γόνοι εβραϊκής καταγωγής και προέρχονταν από την τσέχικη επαρχία. Η μητέρα του ήταν αστή και ο πατέρας του ήταν ένας αυτοδημιούργητος έμπορος υφασμάτων και ιδιοκτήτης πολυκατοικίας. Είχε πέντε αδέρφια, εκ των οποίων τα δύο απεβίωσαν νωρίς και τα τρία κατάφεραν να επιβιώσουν. Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα επηρέασε σημαντικά τον ψυχισμό του νεαρού συγγραφέα. Το πολωνικό εβραϊκό θέατρο, ο ιουδαϊσμός, ο χασιδισμός και ο σιωνισμός, ήταν κάποιες από τις καταβολές του, που είχαν μεγάλη επίδραση στον βίο και τη συγγραφή του. Μάλιστα, η σχέση του με τον σιωνισμό τον έκανε να θέλει πολλά χρόνια αργότερα να μετακομίσει στην Παλαιστίνη, σκοπεύοντας να ανοίξει εστιατόριο με τη σύντροφό του Ντρόρα Ντιαμάντ.
Η σχέση του συγγραφέα με την πόλη της Πράγας είναι διάσπαρτη στα βιβλία του, έστω και αν δεν κατονομάζεται άμεσα. Εκτός από κάποια πρώιμα διηγήματα, στο μετέπειτα έργο του δεν είναι ξεκάθαρες οι αναφορές του στην πόλη, αλλά είναι φανερό ότι οι ιστορίες του διαδραματίζονται στην Πράγα. Η Πράγα του ασκούσε αντικρουόμενα συναισθήματα, πλήξη και γοητεία μαζί, σημαντικά όμως γνωρίσματα της αλλόκοτης και απροσδιόριστης γραφής του. Έγραφε πολύ, συχνά, ακολουθώντας από νεαρή ηλικία ένα αυστηρό νυκτερινό οκτάωρο και καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, η πάλη μέσα του ανάμεσα στα βιοποριστικά επαγγέλματα, με τα οποία καταπιάστηκε και τη λογοτεχνία, δεν τον άφηνε σε ησυχία.
Αν και ως δημόσιος υπάλληλος ήταν καλός στη δουλειά του, ο Κάφκα είχε συνδυάσει τον βιοπορισμό με τις οικογενειακές προσδοκίες, ειδικά με τον πατέρα του. Παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον το ψυχολογικό προφίλ που είχε σχεδιάσει ο συγγραφέας για τον πατέρα του, το οποίο γνωστοποιήθηκε μέσω ενός γράμματος που έγραψε για εκείνον το 1918. Ωστόσο, μετά από προτροπή της μητέρας του, δεν παραδόθηκε ποτέ στον πατέρα του. Η έλλειψη επικοινωνίας φαίνεται ότι ήταν αμφίδρομη αλλά αυτή η μόνιμη διαμάχη με τον πατέρα του πιθανώς να καθρεφτίζεται και στην ένταση της γραφής του. Όπως αποκάλυψε ο ίδιος, ένα είδος τιμωρίας που του είχε επιβάλει όταν ήταν μικρός, αφήνοντας τον στο μπαλκόνι του σπιτιού, είχε τραυματίσει ανυπολόγιστα τον παιδικό εύθραυστο ψυχισμό του.
Πέραν τούτων, αυτή η δυσαρμονία στην καθημερινότητά του, τον καθιστούσε, όπως δήλωνε ο ίδιος, δύσκολο στις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους. Παρ’ όλα αυτά, ανέπτυξε σημαντικές φιλικές σχέσεις, ιδίως με τον επιστήθιο φίλο του και συγγραφέα Μαξ Μπροντ, ο οποίος είναι υπεύθυνος για τη δημοσίευση του καφκικού έργου αλλά και άλλων συγγραφέων. Αν και ο Κάφκα τον είχε παροτρύνει να κάψει τα γραπτά του, ο Μπροντ επέλεξε ευτυχώς να εκδώσει μετά τον θάνατο του Κάφκα το πλούσιο γραπτό υλικό του, τα λογοτεχνήματα, τα ημερολόγια, την αλληλογραφία και τη βιογραφία του. Επίσης, ο Κάφκα σύναψε ερωτικές σχέσεις με κάποιες πολύ δυναμικές γυναίκες της εποχής, όπως η Γιούλιε Βόχριζε και η Φελίτσε Μπάουερ, με τις οποίες έφθασε και ως τους αρραβώνες, η Μιλένα Γέσενσκα, τα γράμματα με την οποία έχουν εκδοθεί, όπως επιπλέον και ο επικήδειος λόγος που συνέταξε η ίδια για τη σπουδαιότητα των βιβλίων του Κάφκα και η προαναφερθείσα Ντόρα Ντιαμάντ, με την οποία έζησε 1 χρόνο στο Βερολίνο και παρέμειναν μαζί μέχρι το τέλος της ζωής του.
Υπήρξε λάτρης της χορτοφαγίας, του κινηματογράφου που τότε βρισκόταν στα σπάργανα, των αεροσκαφών, της κωπηλασίας και της κολύμβησης. Ωστόσο, ήταν φιλάσθενος και η φυματίωση κατέστησε την παραμονή του σε θεραπευτήρια και σανατόρια αναγκαστική. Έφυγε από τη ζωή το 1924. Προτεραιότητα σε όλη τη ζωή του ήταν η συγγραφή. Σύμφωνα με τον ίδιο, η Μεταμόρφωση ήταν το πιο ολοκληρωμένο έργο του. Γύρω από το όνομά του έχει στηθεί ένας πελώριος πόλος τουρισμού στην τσεχική πρωτεύουσα ενώ έπειτα από μια δικαστική απόφαση του 2015, η κληρονόμος των έργων του, κόρη της γραμματέως του Μαξ Μπροντ παρέδωσε τα άπαντα στην εθνική βιβλιοθήκη της Ιερουσαλήμ. Είναι πιθανό ακόμη να μην έχει δημοσιευθεί το σύνολο του συγγραφικού του έργου.
Φραντς Κάφκα, Άνθρωπος Χωρίς Εποχή
Εκδόσεις: Οξύ, 2024
σελ: 104
