«Αργά ή γρήγορα ο πόνος ξεπερνά το φόβο, κι όταν παίρνει δρόμο ο φόβος του κόσμου, τότε παίρνει δρόμο και το καθεστώς.»
Η Ιρλανδία βρίσκεται στο έλεος μιας δικτατορικής κυβέρνησης. Το Δουβλίνο γίνεται το επίκεντρο μιας αιματηρής εμφύλιας διαμάχης. Ένα χτύπημα στην πόρτα μια βροχερή νύχτα αλλάζει τη ζωή της Άιλις Στακ. Δύο αξιωματικοί της Γκάρντα, της νεοσύστατης μυστικής αστυνομίας, αναζητούν τον άντρα της, τον Λάρι, εξαιτίας την συνδικαλιστικής δράσης του στον κλάδο των εκπαιδευτικών. Ποια θα είναι η τύχη τόσο του ίδιου όσο και του πρωτότοκου γιου τους; Ο τελευταίος, ο Μαρκ, συντάσσεται ανοιχτά με τους αντιφρονούντες για να αποφύγει την πρόωρη υποχρεωτική στράτευση. Η Άιλις πρέπει να προστατέψει υπόλοιπα ανήλικα παιδιά της (τη Μόλι, τον Μπέιλι, τον νεογέννητο Μπεν) και τον ηλικιωμένο πατέρα της, τον Σάιμον, που παρότι πάσχει από άνοια, σε μια έκλαμψη, της Άιλις μια οξυδερκή συμβουλή: να φύγει γρήγορα μακριά μαζί με τα παιδιά της, να πάει να βρει την αδελφή της στον δημοκρατικό Καναδά – το μοτίβο εδώ θυμίζει τους νεαρούς Αμερικανούς στα τέλη του 1960, που διέφευγαν στον Καναδά για να μην επιστρατευθούν για τον Πόλεμο του Βιετνάμ. Ή Άιλις θα πρέπει να διασχίσει ωκεανούς για να σώσει την οικογένειά της, όμως θα υποχρεωθεί να αφήσει πολλά πίσω.
Αυτό είναι σε γενικές γραμμές το στόρι στο τελευταίο μυθιστόρημα του Paul Lynch, ο οποίος γεννήθηκε στο Limerick της Ιρλανδίας, στις 9 Μαΐου 1977. Έχει δημοσιεύσει πέντε μυθιστορήματα και έχει κερδίσει πολλά βραβεία, συμπεριλαμβανομένου του Kerry Group Irish Fiction Award και του γαλλικού Gens de Mers. “Το τραγούδι του προφήτη” τιμήθηκε με το βραβείο Booker του 2023
Το πέμπτο μυθιστόρημα του Paul Lynch είναι μια δυστοπία που παρουσιάζει μια-όχι-και-τόσο-μελλοντική Ιρλανδία υπό καθεστώς τυραννίας. Φαντάζεται τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας να διολισθαίνει στον ολοκληρωτισμό μετά την άνοδο του ακροδεξιού Κόμματος Εθνική Συμμαχία, που καταλαμβάνει τον απόλυτο έλεγχο ως απάντηση στους συνδικαλιστές που πιέζουν για αύξηση των μισθών των δασκάλων. Η ελεύθερη βούληση και η έννοια της ελευθερίας ωθούνται πέρα από τα όριά τους, διαβρώνοντας και τα δύο σε μια κατάσταση σχεδόν ανυπαρξίας.
Οι πολιτικές ελευθερίες αναιρούνται, το habeas corpus αναστέλλεται. Όσοι δεν προχωρούν στο Κόμμα, απολύονται από τις δουλειές τους. Οι αντιφρονούντες συγκροτούν αντάρτικες ομάδες και ξεσπά εμφύλιος. Σε ορισμένες από τις πιο φορτισμένες σελίδες του μυθιστορήματος, η Άιλις καλείται να τρέξει όσο πιο γρήγορα μπορεί και να διασχίσει τη μισή έκταση του Δουβλίνου-στις-φλόγες, για να αναζητήσει τον τραυματισμένο γιο της σε κάποιο νοσοκομείο, διακινδυνεύοντας την εκτέλεσή της από ελεύθερους σκοπευτές που πυροβολούν στο ψαχνό αθώους πολίτες.
Το βιβλίο του Lynch σαφώς και εμπνέεται από κλασικές δυστοπίες, όπως το “1984” του George Orwell, το “Φαρενάιτ 451” του Ray Bradbury ή το “Ο Δρόμος” του Cormac McCarthy. Όμως, συγχρόνως, στήνει διαλεκτική με το εξαιρετικό “Ο Γαλατάς” της Anna Burns (Gutenberg, 2019) – που επίσης παρουσιάζει την Ιρλανδία υπό αυταρχικό καθεστώς. Ωστόσο, ενώ η Burns καταπιάστηκε περισσότερο με την Ιρλανδία αυτή καθαυτή, με τον εμφύλιο, τον IRA και τους ακροδεξιούς Ενωτικούς του Όλστερ, τον θρησκευτικό φανατισμό (καθολικών-προτεσταντών, εκατέρωθεν) και τον περιορισμό των σεξουαλικών ελευθεριών, η ματιά του Lynch είναι περισσότερο διεθνιστική. Η Ιρλανδία του αντανακλά την πραγματικότητα των κατεστραμμένων από τον πόλεμο χωρών, όπου οι πρόσφυγες διαφεύγουν στη θάλασσα για να γλιτώσουν από τη δίωξη στη στεριά. “Το Τραγούδι του Προφήτη” απηχεί τη βία στην Παλαιστίνη, στην Ουκρανία στη Συρία, παλαιότερα στη Γιουγκοσλαβία, πρόσφατα στην Αργεντινή, και όπου αλλού ορθώνονται νεοφασιστικά καθεστώτα, μαίνονται πόλεμοι και οι πολεμικές εισβολές βαφτίζονται -με τη «νέα γλώσσα της διπλωματίας», που θα έγραφε και ο Orwell- «ανθρωπιστικές επεμβάσεις»∙ μεταφέρει την εμπειρία όλων εκείνων που φεύγουν από τις κατεστραμμένες από τον πόλεμο χώρες και εισχωρεί στον πυρήνα της καπιταλιστικής απανθρωπιάς, στηλιτεύοντας την υποκρισία των δυτικών πολιτικών στην προσφυγική κρίση. Οι ζωές σε όλο τον κόσμο βιώνουν αναταραχές, βία, διώξεις. Υπό αυτό το πρίσμα, “Το Τραγούδι του Προφήτη” θα μπορούσε να ιδωθεί ως ένα λογοτεχνικό μανιφέστο για την ενσυναίσθηση και την αλληλεγγύη. Ως ένα «Τραγούδι Λύτρωσης», για να θυμηθούμε τους στίχους του Bob Marley που τραγούδησε συγκλονιστικά ο Joe Strummer.
Η απόγνωση συνιστά κυρίαρχο συναίσθημα στο έργο του Lynch, λειτουργεί όμως αφυπνιστικά – όπως και στην περίπτωση της ανυποχώρητης Έιλις, που υπερβαίνει τις ατομικές της δυνάμεις και αντοχές, όταν το ακροδεξιό κράτος απειλεί την επιβίωση της οικογένειάς της. Σ’ αυτό το σημείο, η Έιλις, όχι απλώς συμπάσχει, αλλά προστρέχει σ’ αυτούς που έχουν βιώσει παρόμοιες καταστάσεις πριν από την ίδια. Μπροστά στην κοινωνική κατάρρευση, με τον ολοκληρωτισμό να χτυπά τις πόρτες μας, κανείς δεν πρέπει να είναι μόνος.
Ο λόγος του Lynch είναι μακροπερίοδος. Χωρίς διακοπές παραγράφου, η αφήγηση αναδύει μια κλειστοφοβική, καφκική ατμόσφαιρα, που έρχεται σε αντίστιξη με το λυρικό ύφος του συγγραφέα. Συνδυάζει την ποιητική γλώσσα με τον σκληρό ρεαλισμό.
Γράφει:
«[…] από τον τρόμο γεννιέται συμπόνια και από τη συμπόνια αγάπη και με την αγάπη ο κόσμος μπορεί να σωθεί ξανά, και βλέπει ότι ο κόσμος δεν τελειώνει, είναι ματαιοδοξία να πιστεύεις ότι ο κόσμος θα τελειώσει κατά τη διάρκεια της δικής σου ζωής, όχι, αυτό που τελειώνει είναι η ζωή σου, η δική σου ζωή και μόνο, αυτό που έχουν τραγουδήσει οι προφήτες τραγουδιέται ξανά και ξανά μέσα στο χρόνο […] ο προφήτης δεν τραγουδάει το τέλος του κόσμου, τραγουδάει ό,τι συνέβη και ό,τι θα συμβεί και τι συμβαίνει σε κάποιους και σε κάποιους άλλους, ο κόσμος συνεχώς τελειώνει και ξανατελειώνει σ’ έναν τόπο και όχι σ’ έναν άλλον, το τέλος του κόσμου είναι πάντα τοπικό γεγονός, έρχεται στη χώρα σου, επισκέπτεται την πόλη σου, χτυπάει την πόρτα σου...»
Εξάλλου το μότο του βιβλίου αποτελούν στίχοι του Bertolt Brecht:
«Τον καιρό της φρίκης,
θα τραγουδάμε ακόμα;
Ναι, θα τραγουδάμε:
το τραγούδι της φρίκης.»
(μτφρ. Μάριος Πλωρίτης)
Paul Lynch, Το τραγούδι του προφήτη
Εκδόσεις Gutenberg, 2024
Σελίδες 345
Μετάφραση: Άγγελος Αγγελίδης - Μαρία Αγγελίδου
