O David Foster Wallace (1962 – 2008), o «σημαντικότερος Αμερικανός συγγραφέας της γενιάς του», «ο Kurt Cobain της νεότερης αμερικανικής λογοτεχνίας», υπήρξε, εκτός από γίγαντας της διανόησης, και ένας παθιασμένος λάτρης (αλλά και ερασιτέχνης αθλητής) του τένις.
Ο Wallace θεωρούσε το τένις ως το πιο ευγενές, το πιο εξελιγμένο διανοητικά και το πιο απαιτητικό αγωνιστικά και τεχνικά από όλα τα ατομικά αθλήματα, και είναι κυρίως αυτές τις αρετές, αυτές τις ποιότητες, που προσπαθεί να αναδείξει με τα κείμενά του. Στον τόμο, σε εξαιρετική μετάφραση του Κώστα Καλτσά, de facto μεταφραστή του Wallace στα ελληνικά, συγκεντρώνονται πέντε δοκίμια.
Το πρώτο έχει τον τίτλο «Τένις, τριγωνομετρία, σιφώνες» και ανατρέχει στις εμπειρίες του ίδιου του Wallace ως έφηβου αθλητή του τένις, καθώς μεγάλωνε στο Φάιλο του Κεντρικού Ιλινόι. Στην πραγματικότητα, με αφορμή το τένις, ο συγγραφέας συνθέτει εδώ μια τοιχογραφία της ζωής στα Μεσοδυτικά, με το επίπεδο τοπίο και τους σαρωτικούς ανέμους, τους καθόλου φιλόξενους για ανοιχτά γήπεδα τένις. Μαζί μιλά για τους ίδιους τους κατοίκους αυτών των περιοχών και τις ιδιαίτερες συνήθειες που τους διαχωρίζουν από, ας πούμε, αυτούς της Νέας Αγγλίας – όπου μετακόμισε αργότερα ο συγγραφέας.
Το δεύτερο δοκίμιο τιτλοφορείται «Πώς η Τρέισι Όστιν μου ράγισε την καρδιά» και αναφέρεται στην τενίστρια Τρέισι Όστιν, η οποία θεωρήθηκε παιδί-θαύμα στο τένις σε ηλικία 14 ετών, έγινε πρωταθλήτρια (και πλούσια) ήδη στα 17 της, για να χτυπηθεί στη συνέχεια από τραυματισμούς και ατυχήματα που την ανάγκασαν να εγκαταλείψει την ενεργό δράση μόλις στα 21 της. Αφορμή στέκεται η έκδοση της αυτοβιογραφίας της τενίστριας, βιβλίο που ο Wallace βρίσκει ρηχό και ανούσιο, όπως και τις περισσότερες αθλητικές αυτοβιογραφίες. Παρόλα αυτά, ως συγγραφέας αντιλαμβάνεται τους εγγενείς και δικαιολογημένους περιορισμούς της στην τέχνη της γραφής, εξαίρει το αγωνιστικό της ταλέντο και, σε σημεία, μελαγχολεί για το άδοξο αντίο της, χωρίς όμως να περιπέφτει σε αδιέξοδα what If?
Το δοκίμιο «Η επαγγελματική δεξιοτεχνία του τενίστα Μάικλ Τζόις ως παράδειγμα ορισμένων πραγμάτων σχετικών με τις επιλογές, την ελευθερία, τα όρια, τη χαρά, το γκροτέσκο και την ανθρώπινη πληρότητα», θα έλεγε κανείς ότι και μόνο με τον τίτλο εξαντλεί τη θεματική του, πλην όμως: ο Wallace έχει αυτή τη μοναδική ικανότητα να εστιάσει στο «ειδικό» (στην περίπτωσή μας στον απλώς καλό τενίστα Μάικλ Τζόις) και μέσα από διαδοχικές αναλύσεις, να καταλήξει σε ευρύτερα συμπεράσματα που αφορούν το άθλημα ως κοινωνικό γεγονός.
Το «Δημοκρατία και εμπόριο στο αμερικανικό Όπεν» είναι στην ουσία ένα εκτενές δημοσιογραφικό-ερευνητικό ρεπορτάζ, με θέμα το σημαντικότερο τουρνουά τένις που λαμβάνει χώρα στις ΗΠΑ, στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης, παραδοσιακά το τελευταίο Σαββατοκύριακο πριν από την αργία της Ημέρας της Εργασίας (πρώτη Δευτέρα του Σεπτέμβρη). Ο Wallace, με άξονα τη σύγκρουση του Ελληνοαμερικανού Πιτ Σάμπρας και του Ελληνοαυστραλού Μαρκ Φιλιππούση, περιγράφει το τουρνουά ως μια απέραντη εμποροπανήγυρη, κατακλυσμένη από πάγκους με προϊόντα σχετικά ή όχι με το τένις, όπου ο καθένας μπορεί να περάσει ατελείωτες ώρες, χωρίς κατ’ ανάγκη να παρακολουθεί στενά τα αθλητικά δρώμενα, αρκεί να μπορεί να καταναλώσει όσα περισσότερα μπορεί. Οι περιγραφές του Wallace και η σύζευξη επαγγελματικών σπορ και άκρατου καπιταλισμού που επιχειρεί, προσιδιάζουν στους προβληματισμούς του Don Delillo στην περίφημη εισαγωγή του μνημειωδους μυθιστορήματος Υπόγειος Κόσμος, όπου παρουσιάζει την ανθρωπογεωγραφία στις κερκίδες σε ένα γήπεδο όπου παίζεται επαγγελματικό μπέιζμπολ ως μικρογραφία του modus vivendi της αμερικανικής κοινωνίας.
Το δοκίμιο, τέλος, που δίνει τον τίτλο του στη συλλογή, συνιστά έναν ύμνο στην ιδιοφυία και την τέχνη του Ρότζερ Φέντερερ.
Γράφει ο Wallace: «Υπάρχουν τρία είδη βασικών εξηγήσεων για την υπεροχή του Φέντερερ. Το ένα είδος ενέχει μυστήριο και μεταφυσική και βρίσκεται, νομίζω, πιο κοντά στην πραγματική αλήθεια. Τα άλλα δύο είναι πιο τεχνικά και οδηγούν σε καλύτερη δημοσιογραφία. Η μεταφυσική εξήγηση είναι πως ο Φέντερερ είναι ένας από εκείνους τους σπάνιους, υπερφυσικούς αθλητές που μοιάζουν να μην υπόκεινται, τουλάχιστον εν μέρει, σε φυσικούς νόμους. Καλά συγκρίσιμα μεγέθη εδώ αποτελούν ο Μάικλ Τζόρνταν, που μπορούσε όχι μόνο να πηδήξει απάνθρωπα ψηλά μα και να μείνει και να κρέμεται εκεί μια-δυο στιγμές παραπάνω απ’ ό,τι επιτρέπει η βαρύτητα, και ο Μοχάμεντ Άλι, που πραγματικά μπορούσε να “αιωρείται” πέρα-δώθε στο καναβάτσο και να καταφέρνει δυο-τρία ντιρέκτ στον χρόνο που απαιτείται για ένα [...] Και ο Ρότζερ Φέντερερ ανήκει σε αυτόν τον τύπο – έναν τύπο που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε ιδιοφυία, μεταλλαγμένο ή θεία ενσάρκωση».
Ο Wallace αντιπαραβάλλει την ευφυία, την τεχνική κατάρτιση και την αντίληψη/κινησιολογία («κιναισθητική αντίληψη»), το όμορφο τένις που παίζει στην τελική ο Φέντερερ, στον επιβλητικό σωματότυπο και τις αθλητικές ικανότητες των υπεραθλητών, που διαφεντεύουν το σύγχρονο τένις. Για τον Wallace, που αντιλαμβάνεται το τένις και ως τέχνη, τα αθλητικά προσόντα είναι απαραίτητα, όμως δεν αρκούν από μόνα τους και δεν συναρπάζουν αν απουσιάζει η επιδεξιότητα ενός αρτίστα του αθλήματος (όπως ο Φέντερερ). Διόλου τυχαία, παρόμοια αντίληψη είχε και ο Γιόχαν Κρόιφ για το ποδόσφαιρο. Για να καταδείξει την άποψή του (και την υπεροχή του Φέντερερ), ο Wallace περιγράφει λεπτομερώς και με συγκλονιστικη ακρίβεια ένα προς ένα τα δεκαέξι χτυπήματα που αντάλλαξαν ο Φέντερερ με τον –υπεραθλητή- Ναδάλ, σε κάποια στιγμή της αναμέτρησής τους στον τελικό του Γουίμπλετον το 2006 (που ανέδειξε νικητή τον Ελβετό). Για να καταλήξει ο Wallace, παρατηρώντας μια ομάδα εφήβων που προπονούνται στο τένις στο στιλ του Φέντερερ, στο συμπέρασμα ότι «η ιδιοφυία δεν είναι αναπαραγώγιμη. Η έμπνευση, όμως, είναι μεταδοτική και πολύμορφη - και έστω μόνο το να βλέπεις, από κοντά, τη δύναμη και την επιθετικότητα να γίνονται ευάλωτες στην ομορφιά, σημαίνει να νιώθεις εμπνευσμένος και (με ένα φευγαλέο, θνητό τρόπο) συμφιλιωμένος».
Όπως συμβαίνει και με τα διηγήματά του, τα δοκίμια του Wallace, αν και ολιγοσέλιδα, περιέχουν πλήθος νοημάτων το καθένα, που θα χρειαζόταν ένα ολόκληρο εκτενές μυθιστόρημα για να αναπτύξει κάποιος άλλος συγγραφέας με λιγότερο ταλέντο και οξυδέρκεια. Αναδεικνύονται μέσα από μια αφήγηση πληθωρική, που λατρεύει τις παρεκβάσεις, καθώς και από μια γλώσσα που εμμένει στην επιστημονική.τεχνική ακρίβεια αλλά και ηδονίζεται με τις απρόβλεπτες μεταφορές που σκάνε σαν πυροτεχνήματα, μια γλώσσα που άλλοτε είναι γειωμένη και άλλοτε υψιπετής (π.χ. στον παιάνα στον Φέντερερ), που μπορεί να συνδυάσει τον πιο απαιτητικό δοκιμιακό λόγο με τις ιδιολέκτους της καθημερικότητας και της ποπ κουλτούρας.
Τα πέντε αυτά δοκίμια, το ένα πλάι στο άλλο, συνθέτουν μια μικρή κοινωνιολογία του τένις. Δεν πρόκειται επουδενί για αθλητικογραφία, με τη συμβατική έννοια του όρου. Υπό αυτό το πρίσμα, αξιώνουν μια θέση δίπλα σε κλασικά κείμενα του είδους, όπως οι Ιστορίες του μποξ του Jack London ή Ο αγώνας του Norman Mailer (για τη σύγκρουση του Muhammad Ali με τον George Foreman στο Ζαΐρ το 1974) ή ακόμα και στα Κείμενα για τον Dylan του Greil Marcus – που ο Wallace αναγνωρίζει στις επιρροές του.
David Foster Wallace, Ο Ρότζερ Φέντερερ ως θρησκευτική εμπειρία. 5 κείμενα για το τένις
εκδ. Πλήθος, 2022, μτφ. Κώστας Καλτσάς
Τα θρυλικά δοκίμια του David Foster Wallace για το τένις συνδυάζουν μοναδικά τη γνώση του ερασιτέχνη αθλητή και τον ενθουσιασμό του παθιασμένου φιλάθλου. Ο Wallace χρωματίζει λογοτεχνικά κι εμβαθύνει πάνω στη σχέση μας με τον αθλητισμό, τα ινδάλματα που μας γοητεύουν, την ιδέα της σωματικότητας∙ υμνεί την ιδιοφυΐα του Ρότζερ Φέντερερ, ανατέμνει χειρουργικά την αυτοβιογραφία της Τρέισι Όστιν, στοχάζεται πάνω στη δεξιοτεχνία του Μάικλ Τζόις, ενός τενίστα στα πρόθυρα της δόξας, περιγράφει την επέλαση του εμπορεύματος στο πλαίσιο του Αμερικανικού Όπεν και θυμάται τη δική του «σχεδόν σπουδαία» καριέρα ως έφηβου τενίστα.
