«Ο Κατάσκοπος που Γύρισε απ’ το Κρύο», «Οι Άνθρωποι του Σμάιλι», «Ο Ράφτης του Παναμά», «Ο Επίμονος Κηπουρός» . σίγουρα όλοι κάπως με κάποιον τρόπο και κάποια στιγμή έχουν διασταυρωθεί με το έργο του John Le Carré ακόμα και αν δεν το έχουν διαβάσει, σε κάποια αίθουσα σινεμά ή σε κάποιο ζάπινγκ, στις κατασκοπικές ενσαρκώσεις του Alec Guiness και του Gary Oldman. Ποιος, όμως, ήταν αυτός ο σπουδαίος συγγραφέας του Ψυχρού Πολέμου, που γνώρισε τη μαζική αναγνώριση, ακόμα και από μη fans της κατασκοπικής νουβέλας στην οποία διέπρεψε επί εξήντα χρόνια και που έφυγε από τη ζωή πριν λίγες ημέρες στα 89 του χρόνια;
Κατάσκοπος από Κούνια
Ο John Le Carré γεννήθηκε ως David Cornwell στο Ντόρσετ της νοτιοδυτικής Αγγλίας το 1931 με δύσκολα χρόνια να τον περιμένουν. Η μητέρα του εγκατέλειψε την οικογενειακή εστία όταν ο Le Carré ήταν πέντε ετών, ενώ ο πατέρας του, ένας -κατά τα λεγόμενα του ίδιου του συγγραφέα- «απατεώνας με ακριβά γούστα και χωρίς ηθικές αξίες» έλειπε για μεγάλα χρονικά διαστήματα από το σπίτι, αφήνοντας τον μικρό David μόνο με τη φαντασία του, που εξηγούσε την απουσία του πατέρα του αποδίδοντάς του την ιδιότητά του κατασκόπου. Αν και οι απουσίες του πατέρα Cornwell οφείλονταν, μεταξύ άλλων και στις συλλήψεις έκτισης ποινών για ασφαλιστικές και οικονομικές απάτες, η αιτιολόγησή τους από το παιδικό μυαλό του Le Carré ήταν η πρωτόλεια κατασκοπική περιπέτεια αυτού που μερικά χρόνια αργότερα θα γινόταν ο πιο ταλαντούχος και επιτυχημένος συγγραφέας του ψυχροπολεμικού φανταστικού. Μετά από σπουδές γαλλικής και γερμανικής φιλολογίας στην Βέρνη και Οξφόρδη ο Le Carré στρατολογείται λόγω της γλωσσομάθειάς του στη βρετανική αντικατασκοπεία το 1958 και τρία χρόνια μετά, το 1961, δημοσιεύει την πρώτη του νουβέλα Η Τελευταία Κλήση (Call for the Dead) με το ψευδώνυμο με το οποίο θα πέρναγε στη λογοτεχνική ιστορία. Το πρώτο κεφάλαιο μιας σπουδαίας συγγραφικής πορείας είχε γραφτεί.
Ανάμεσα στο Ψέμα και την Αλήθεια
Η κατασκοπική λογοτεχνία του John Le Carré έφερε πάντοτε την προστιθέμενη αξία της αμεσότητας της πηγής, προερχόμενη από έναν άνθρωπο που δούλεψε επί σειρά ετών για τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες και γνώρισε από πρώτο χέρι τις ιδιαίτερες ποιότητες των χαρακτήρων και της πολιτικής ατμόσφαιρας, που με τόσο μεγάλη επιτυχία εμβόλισε στις ιστορίες του. Παρόλα αυτά, το συγγραφικό τζόκερ που έπαιξε και κέρδισε ο Le Carré όταν στρατολογήθηκε στην MI5, ήταν κάτι που θα έπρεπε εφόρου ζωής να εξοστρακίζει με τη φαντασία του. Προκειμένου να εκδοθούν τα βιβλία του, περνούσαν μια διαδικασία λογοκρισίας του ρεαλισμού από την ΜΙ6, για να διαπιστωθεί ότι αποτελούσαν καθαρά προϊόντα μυθοπλασίας και ως εκ τούτου, δεν παραβίαζαν τις ρήτρες απορρήτου και εμπιστευτικότητας που δέσμευαν τον Le Carré, ως εργαζόμενο στις βρετανικές υπηρεσίες πληροφοριών.
Αυτή η πρόκληση παράκαμψης των υποχρεώσεων εχεμύθειας ακόνισαν τις συγγραφικές τεχνικές εξαπάτησης του Le Carré, που κατάφερε με ανεπανάληπτο τρόπο να διοχετεύσει στους φανταστικούς κατασκοπικούς του κόσμους το άκρως ρεαλιστικό κλίμα του Ψυχρού Πολέμου και του έμψυχου δυναμικού της πρώτης γραμμής –των κατασκόπων και των διπλών πρακτόρων. Η κατασκοπική αργκό, η γλώσσα του σώματος, το παιχνίδι της εξαπάτησης ιδωμένο από την οπτική της καθημερινής, επίπονης και οριακά μουντής εργασίας -κόντρα στις ιλουστρασιόν αφίσες και τα κομψά κοστούμια του James Bond- συνθέτουν ένα μέρος μόνο από το στιλιστικό μεγαλείο του συγγραφέα, που πάντρεψε μοναδικά τις χάρες της μυθοπλασίας με την αυθεντικότητα του χρονογραφήματος. Η διαπλοκή ψεύδους και αλήθειας στο έργο του Le Carré, τόσο σε επίπεδο πλοκής των ιστοριών, όσο και σε όλη την έκταση και τη διαδικασία σύνθεσης και παραγωγής του, άγγιξε κορυφές δεξιοτεχνίας, καθιστώντας τον έναν πραγματικό «ποιητή του ψέματος».
Κατασκοπία, Πολιτική και Ηθική
Πέρα από τη ραχοκοκκαλιά και το σκηνικό της πλοκής των ιστοριών του John Le Carré η κατασκοπεία υπήρξε ένα πρώτης τάξεως όχημα για την ανάπτυξη του πολιτικού και ηθικού οράματος του συγγραφέα. Εξερευνώντας τα αδιέξοδα και τα διλήμματα κυβερνήσεων και ανθρώπων στη δίνη της ψυχροπολεμικής αλλά και της μετα-ψυχροπολεμικής περιόδου, o συγγραφέας δοκίμασε τους ήρωές του σε μια εξαιρετική ποικιλία προσωπικών, ηθικών, κοινωνικών και εθνικών προκλήσεων. Αυτό το πέτυχε ηθικολογώντας απερίσπαστος περί του προτύπου του δυτικού ανθρώπου, ως αναχώματος σε οποιονδήποτε φανταστικό και πραγματικό εχθρό, εκτός και εντός των τειχών, από το σύμπαν του κομμουνισμού και του υπαρκτού σοσιαλισμού μέχρι τους «Σατανικούς Στίχους» του Shalman Rushdie και λίαν εσχάτως τον Donald Trump και το Brexit. Οι ηθικές επιπτώσεις της κατασκοπίας στον χαρακτήρα των απλών θνητών που καλούνται να υπηρετήσουν «υψηλά» ιδανικά μέσω ταπεινών μέσων, όπως το ψέμα, η προδοσία και η απάτη έχει συχνά εκληφθεί και περιγραφεί και ως ένα αντιμπεριαλιστικό σχόλιο, μια αμφισβήτηση του δυτικού δόγματος που έθρεψε το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα όπως το ξέρουμε. Είτε η κριτική ηθικολογία του John Le Carré ήταν ένα ειλικρινές αξιακό όραμα είτε ένας Δούρειος Ίππος αντικομμουνιστικής προπαγάνδας, το σίγουρο είναι ότι ήταν μια ένεση άλλης διάστασης στη βρετανική κατασκοπική λογοτεχνία του Ian Flemming και του Graham Greene, προσδίδοντάς της ένα υπαρξιακό βάθος που με μαγικό τρόπο κατάφερε να παραμείνει επίκαιρο ακόμα και σήμερα, τριάντα χρόνια μετά την παύση των ψυχρών εχθροπραξιών.
Η γκρίζα και αμφιλεγόμενη παλέτα από την οποία άντλησε ο John Le Carré για να αποδώσει τη ζωή των κατασκόπων, δεν του χάρισε την πιο ευρεία αποδοχή μεταξύ των συναδέλφων του στην MI5 και μετέπειτα στην ΜΙ6. Του έδωσε, όμως ,την αναγνώριση από όλους τους λάτρεις των μικρών και μεγάλων θαυμάτων που είναι ικανή να κάνει μια καλή συγγραφική πένα. Ο John Le Carré ήταν κάτι πολύ παραπάνω από ένας ηλικιωμένας gentleman που έγραψε καλή κατασκοπική λογοτεχνία και μια εκ νέου ανακάλυψη του έργου του με αφορμή τον θάνατό του θα πείσει και τον πιο δύστροπο αναγνώστη.
