Όταν το 1887 ο sir Arthur Conan Doyle δημοσίευε στο βρετανικό περιοδικό The Strand την πρώτη περιπέτεια του Sherlock Holmes και του βοηθού του, Dr. Watson, Σπουδή στο Κόκκινο (Study in Scarlet), σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να φανταστεί το μέγεθος της απήχησης που θα έβρισκε ο νεόκοπος ήρωάς του στο σύγχρονο κοινό του και σε όλες τις μετέπειτα γενιές. Εκατόν τριάντα και πλέον χρόνια μετά την πρώτη σελίδα, ο Sherlock Holmes έχει μετρήσει τόσα παράσημα μαζικής αποδοχής όσο ίσως κανένας άλλος ήρωας της αστυνομικής λογοτεχνίας, αλλά και του λογοτεχνικού φανταστικού γενικότερα. Πώς, όμως, κατάφερε μια περιπέτεια περιοδικού του 19ου αιώνα να συνεχίζει σήμερα να πρωταγωνιστεί στις πλατφόρμες και τα μέσα ψυχαγωγίας της γενιάς Ζ;
Από το χαρτί στην ποπ κουλτούρα
To 1893 δημοσιεύτηκε στο The Strand το περιβόητο Το τελευταίο πρόβλημα (The Final Problem), με την οποία ο δημιουργός του Sherlock Holmes προσπάθησε να θέσει ένα τέλος στις περιπέτειες του ήρωά του, δίνοντάς του μια συγγραφική σπρωξιά από έναν ελβετικό γκρεμό σ’ έναν θανάσιμο εναγκαλισμό με τον άσπονδο εχθρό του Moriarty. Ο bon viveur βετεράνος στρατιωτικός ιατρός που εμπνεύστηκε τον πιο διάσημο ίσως ντετέκτιβ της αστυνομικής φανταστικής λογοτεχνίας στον κόσμο μπορεί κάπου να είχε κορεσθεί από το σύμπαν του εκκεντρικού ήρωά του, ωστόσο το φανατικό κοινό του δεν βρισκόταν ούτε κατά διάνοια στο σημείο να αποχωριστεί το μέλλον του αγαπημένου του ντετέκτιβ. Για την ακρίβεια, η αντίδραση των αναγνωστών των περιπετειών του Sherlock Holmes σε αυτήν την απόπειρα του έντυπου τέλους του ντετέκτιβ υπήρξε άνευ προηγουμένου, με περισσότερες από 20.000 συνδρομές στο The Strand να ακυρώνονται και το περιοδικό να φτάνει να αντιμετωπίσει πρόβλημα επιβίωσης, βλέποντας σε ένα ειρωνικό κάτοπτρο τον θάνατο του Sherlock Holmes να συμβολίζει τον δικό του.
Οι ιστορίες για μαυροφορεμένους σε ένδειξη πένθους βικτωριανούς αναγνώστες και οι λέσχες “Keep Holmes Alive” ταΐζουν εντυπωσιακά τα όρια του ιστορικού θρύλου του Sherlock Holmes. Κι ακόμα κι αν δεν αληθεύουν μέχρι κεραίας, είναι άκρως αντιπροσωπευτικές για τις παντοδύναμες προϋποθέσεις που δημιουργήθηκαν για την ανέγερση ενός ειδώλου της ποπ κουλτούρας, με έναν τρόπο που θυμίζει ανατριχιαστικά τις σύγχρονες εκστρατείες μίσους ή συμπαράστασης στα κοινωνικά δίκτυα.
Κάπως έτσι, περίπου δέκα χρόνια μετά τον ξαφνικό θάνατο του Sherlock Holmes o sir Arthur Conan Doyle αναγκάστηκε να επαναφέρει τον αγαπημένο ήρωα στη ζωή, επινοώντας την επιβίωσή του από το πτωτικό ατύχημα στην Περιπέτεια του Άδειου Σπιτιού (The Adventure of the Empty House). Ωστόσο, το δεκαετές αυτό κενό ήταν αρκετό για να σχηματίσει και να τροφοδοτήσει μια ομάδα φανατικών θαυμαστών που σχεδόν κινηματικά απαιτούσαν την επαναφορά του ήρωά τους. H οποία, εκτός από την τεράστια ιστορική εξήγηση που δίνει στην διαχρονική απήχηση της περσόνας του Holmes έναν και πλέον αιώνα μετά το πρώτο λανσάρισμά της, έχει και η ίδια τεράστια σημασία για την ποπ κουλτούρα, αφού υπήρξε ο πρόγονος μιας ιδιαίτερα γνωστής δομής οργάνωσης, επικοινωνίας και μέτρησης της δημοτικότητας έμψυχων και άψυχων πολιτιστικών οροσήμων, των γνωστών και μη εξαιρετέων “fan clubs”.
Ο Sherlock της οθόνης
Από τις αρχές του 20ου αιώνα και μετά το φανατικό κοινό του Sherlock Holmes μόνο να μεγαλώσει με γεωμετρική πρόοδο μπορούσε, καθώς επρόκειτο για έναν ήρωα με τέτοιες διανοητικές και αναλυτικές ικανότητες, που είναι βούτυρο στο ψωμί του διαχρονικού εντυπωσιασμού, επενδυμένες με την επίσης κλασσική αξία του βρετανικού φλέγματος. Η δημοτικότητα του ήρωα αποδεικνύεται από την ασταμάτητη υιοθέτησή του σε projects και formats όλων των μέσων ψυχαγωγίας, από το ραδιόφωνο μέχρι την τηλεόραση και τον κινηματογράφο.
Τα κινηματογραφικά και τηλεοπτικά πορτρέτα του Sherlock Holmes -που αριθμητικά, έχουν καταγράψει το δικό τους ρεκόρ Guinness- διαμόρφωσαν μια μεγάλη τάση επικαιροποίησης και εκσυγχρονισμού της φιγούρας του ντετέκτιβ, με τους περισσότερους σκηνοθέτες, σεναριογράφους και παραγωγούς να έλκονται από την προοπτική να μεταμορφώσουν τον Sherlock Holmes σε μια σύγχρονή τους περσόνα. Από τα κλασικά πια φιλμ με πρωταγωνιστή τον Basil Rathbone που τοποθετούν τον Sherlock στη δεκαετία του 1940 μέχρι την πιο mainstream ίσως εκδοχή του Holmes και την ενσάρκωσή του από τον Benedict Cumberbatch στην τηλεοπτική σειρά του BBC Sherlock που φέρνει για τα καλά τον ήρωα του Doyle στον 21ο αιώνα εξοπλίζοντας τη διάνοια του με ένα πλήρες σετ υψηλών δεξιοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας και επιστήμης, ο Sherlock Holmes αποδεικνύει τη δύναμη, την ανθεκτικότητά και την ευελιξία του, καταφέρνοντας να «κουμπώσει» με εξίσου χαρακτηριστική άνεση και ευκολία σε οποιονδήποτε χρόνο και συνθήκη.
Αυτή η ευελιξία είναι εμφανής και στο διαφορετικό γνώρισμα που επιλέγει ο εκάστοτε αφηγητής να αναδείξει ως εξέχον βοήθημα της ανώτερης ευφυΐας του Sherlock: για παράδειγμα, ο ρωμαλέος Sherlock Holmes του Robert Downey Jr. συμπλέει με τους βικτωριανούς καιρούς στους οποίους τοποθετούνται οι ταινίες του Guy Richie και στην σωματική καταπολέμηση του εγκλήματος. Επιδεικνύεται, έτσι, ένα αξιομνημόνευτο ταλέντο στην μάχη σώμα-με-σώμα και στα όπλα, ενώ στον νεοϋορκέζο Sherlock του Johny Lee Miller στη σειρά Elemantary του CBS, το βάρος ρίχνεται στον εθισμό του στα ναρκωτικά και τους διανοητικούς διαδρόμους που ανοιγοκλείνουν.
Όλοι αυτοί οι Sherlocks της οθόνης, πάντως, πατάνε γερά στον πυρήνα της προσωπικότητας του Holmes όπως τη σχεδίασε ο Arthur Conan Doyle: αυτή της υπερ-ευφυΐας που ισοσκελίζεται από κάποιον βαθμό δυσλειτουργικότητας και ιδιορρυθμίας στις κοινωνικές συναναστροφές. Ο Sherlock Holmes γεννήθηκε από το λογοτεχνικό κλισέ μοτίβο της εκκεντρικής ιδιοφυΐας, αλλά οι χίλιες και μία εκδοχές του, σε μικρή και μεγάλη οθόνη, αποδεικνύουν την ανεξάντλητη δυναμική που κατάφερε να του προσδώσει.
Κάν’ το όπως ο Sherlock
Η πολυσχιδής ευφυΐα και προσωπικότητα του Sherlock Holmes, η οποία αναπτύσσεται και πολλαπλασιάζεται από το απλό κύτταρο του γρίφου και της έλξης που ασκεί η απάντηση στο κάθε πώς μιας πράξης, δεν θα μπορούσε φυσικά παρά να γίνει και πόλος έλξης και ταύτισης για κάθε επίδοξο αναλυτικό πνεύμα που ψάχνει την εξήγηση πίσω από το κάθε τι ή/και που περνάει τον ελεύθερο χρόνο του λύνοντας παζλ, γρίφους και σπαζοκεφαλιές. Όλα αυτά τα πνεύματα αποτέλεσαν και αποτελούν το ιδανικό κοινό για μια σειρά παιχνιδιών, που, βασισμένα στην μυθολογία του Sherlock Holmes, καλούν τον παίκτη να τον μιμηθεί, αντιμετωπίζοντας την εκάστοτε πρόκληση μυστηρίου. Από το κλασσικό πια επιτραπέζιο 221B Baker Street της John N. Hansen και το Cluedo, μέχρι τα θεματικά δωμάτια αποδράσεων, ο ντετέκτιβ Sherlock Holmes εμπνέει διαχρονικά στρατιές διαδραστικών μυστηρίων, πατώντας στην ενστικτώδη ανθρώπινη αντίδραση σε οποιοδήποτε αίνιγμα. Η πιο πρόσφατη εκδοχή αυτών των διαδραστικών παιχνιδιών έρχεται με μια σειρά βιβλίων που συνδυάζουν το μέσο από το οποίο γεννήθηκε ο ντετέκτιβ με την τάση των escape rooms, δηλαδή με μια σειρά escape books, το καθένα από τα οποία εμπνέεται από μια διάσημη περιπέτεια του Sherlock Holmes (το πρώτο βιβλίο-escape room του Sherlock Holmes στα ελληνικά, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Οξύ). Ο αναγνώστης θα πρέπει να λύσει γρίφους και παζλ για να δραπετεύσει και να προχωρήσει από σελίδα σε σελίδα, συμμετέχοντας ανάλογα με τις επιδόσεις και τις αποφάσεις τους στη διαμόρφωση του τέλους της ιστορίας. Τα escape books του Sherlock Holmes συνδυάζουν τις χάρες του επιτραπέζιου παιχνιδιού και του βιβλίου με λίγη από την έξαψη των escape rooms, διεκδικώντας με αξιώσεις ποιότητας ένα μέρος του ελεύθερου χρόνου μας.
It’s elementary, my dear Watson
“It’s elementary , my dear Watson”, καταλήγει πάντα ο σαρδόνιος Holmes στο αντίβαρο της κανονικότητας και «Σάντσο Πάντσα» του, δόκτωρα John Watson, όταν θέλει να κάνει επίδειξη κάποιου «προφανούς» επαγωγικού συλλογισμού, που φυσικά μόνο εκείνος μπορεί να συλλάβει. Για την κατάφαση, πάντως, της σημασίας του Sherlock Holmes για την ποπ κουλτούρα δεν χρειάζονται κάποιες ιδιαίτερες αναλυτικές ικανότητες, αφού αυτή είναι παντού τριγύρω. Στην κλασική ενδυματολογική σημειολογία του ντετέκτιβ με το χαρακτηριστικό καπέλο και το μονόκλ που έχει πρωταγωνιστήσει σε κάθε είδους κόμιξ, από τον Μίκυ Μάους μέχρι τον Μπάτμαν και σε cosplays, παραμύθια και επιτραπέζια παιχνίδια, κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές. Στα επιτραπέζια παιχνίδια μυστηρίου και στους απογόνους τους της γενιάς Ζ και τα escape rooms. Στο Netflix, το BBC και το CBS. Στον Dr. Who και στο Wizard 101. Στα merch προϊόντα με το 221Β της Baker Street και στον Ροζ Πάνθηρα.
Ο Sherlock Holmes έχει πέσει από την πρώτη του κιόλας περιπέτεια το 1887 στις αγκαλιές της ποπ κουλτούρας, συμμετέχοντας στη διαμόρφωση της ίδιας της έννοιάς της με έναν τρόπο που δεν θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί ο Sir Arthur Conan Doyle. Όπως συμβαίνει με όλους τους ήρωες της λαϊκής μυθολογίας, ο Sherlock Holmes ανήκει σε όλους και δεν θα πεθάνει ποτέ.
To πρώτο βιβλίο της μοναδικής σειράς των escape books του Ormond Sacker εμπνευσμένων από τις περιπέτειες του Sherlock Holmes, «Η Απόδραση του Σέρλοκ Χολμς - Περιπέτεια στο Υδραγωγείο του Λονδίνου» κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Οξύ.
Μπορείτε να το παραγγείλετε εδώ.
