Φιλελεύθερος ή τραμπικός; Κυνικός σεξιστής ή αγνός υπέρμαχος της ελευθερίας του λόγου και της τέχνης; Ανελέητα ταλαντούχος ή στυγνός προβοκάτορας; Επιφανειακά καυστικός ή μοναδικός μετρ του αυτοσαρκασμού; Κακό παιδί της αμερικανικής λογοτεχνίας ή πάρα πολύ κακό παιδί της αμερικανικής λογοτεχνίας;
Αυτά είναι μερικά από τα δίπολα ερωτήματα που κατατρύχουν την δημόσια περσόνα και παρουσία του Bret Easton Ellis, στη μεγαλύτερη διάρκεια της καριέρας του στα αμερικανικά γράμματα και την αμερικανική ψυχαγωγία. Τα οποία φαίνεται να μην τον έχουν προβληματίσει ιδιαίτερα, καθώς το «τρομερό παιδί» της αμερικανικής λογοτεχνίας πάντα έδειχνε να ξέρει πώς να διασκεδάσει με την κακή δημοσιότητα. Το τελευταίο του συγγραφικό πόνημα και το πρώτο μη μυθοπλαστικό έργο του με τον τίτλο Λευκός -το οποίο κυκλοφόρησε στα ελληνικά το περσινό φθινόπωρο από τις εκδόσεις Οξύ- είναι ένας συναρπαστικός χάρτης των νευρώσεων της σύγχρονης Αμερικής, όπως αντανακλώνται στο πεδίο της μάχης της πολιτικής της ταυτότητας, αλλά και του προσωπικού φόντου του Bret Easton Ellis, πίσω από τις σημαντικότερες στιγμές της εργογραφίας του, η οποία και αναμένεται να επανακυκλοφορήσει στο σύνολό της επίσης από τις εκδόσεις Οξύ.
Less than Zero: Ένα μηδενικό αρκεί για την επιτυχία
Το ντεμπούτο μυθιστόρημα του Bret Easton Ellis Less than Zero (Λιγότερο από Μηδέν, στα ελληνικά κυκλοφόρησε το 1985 από τις εκδόσεις Σέλας) κυκλοφόρησε το 1985, όταν ο συγγραφέας του ήταν μόλις 21 ετών και φοιτητής στο Bennington College, στο Βερμόντ. Με αυτοβιογραφικά εμπνευσμένο θέμα τις (αν)ηθικές παρεκτροπές των κορεσμένων εύπορων εφήβων της καλιφορνέζικης (μεγαλο)αστικής κοινωνίας και χωρίς καμία συγκεκριμένη πλοκή -μέχρι ίσως τις τελευταίες τριάντα σελίδες- το βιβλίο κατάφερε (αν και χωρίς καμία αξιοσημείωτη κερδοφορία) να εκτοξεύσει τον Bret Easton Ellis στο πάνθεον των ανερχόμενων λογοτεχνικών αστέρων της γενιάς του, μέσω του χρυσού κανόνα του “word of mouth” και της απόσπασης του τίτλου του «τρομερού παιδιού» από την πλειοψηφία των κριτικών. Με τη μηδενιστική και στακάτη αυτή ιστορία (μη) ενηλικίωσης ο Bret Easton Ellis εξασφάλισε πριν καν καλά-καλά τελειώσει το κολέγιο ένα εισιτήριο χωρίς επιστροφή για την αφρόκρεμα της κουλτούρας της Νέας Υόρκης, με ό, τι αυτό συνεπάγεται: πάρτι και δημόσιες εμφανίσεις σε όλα τα μοδάτα μέρη, εδραίωση στο λογοτεχνικό “Brat Pack” των ύστερων ‘80s, απολαύσεις και καταχρήσεις, πλούσια κοινωνική ζωή και συγγραφική δημιουργική απομόνωση σε ένα διαμέρισμα της Δέκατης Τρίτης Οδού. Με ένα ηχηρό ντεμπούτο -από αυτά που μόνο εκείνη η «αθώα» εποχή μπορούσε να εξασφαλίσει- ο Bret Easton Ellis είχε υπογράψει χωρίς να το καταλάβει το προσύμφωνο της διαχρονικής, αμφιλεγόμενης επιτυχίας του.
Trump before it was cool: Η ψύχωση πίσω από την Αμερικάνικη Ψύχωση
Αν το Less than Zero αντανακλούσε τις εικόνες που ο Bret Easton Ellis αντλούσε αφειδώς από τον περίγυρο της πρώτης νεότητάς του, σε μια εύπορη γειτονιά της Καλιφόρνια των ‘70s, το American Psycho (Αμερικάνικη Ψύχωση, στα ελληνικά από τις εκδόσεις Οξύ), το επόμενο μεγάλο συγγραφικό επίτευγμα του Ellis που εκδόθηκε το 1991, γεννιέται μέσα από τη ματαίωση και την οργή που συσσωρεύει ο συγγραφέας τα πρώτα ένδοξα χρόνια της νεοϋορκέζικης εμπειρίας του. Αν και στον κολοφώνα μιας ζωής που θα ζήλευαν πολλοί, σε μια εποχή που θα φθονούσαν άλλοι τόσοι, ο Bret Easton Ellis πιάνει τον παλμό της μητρόπολης με διορατικό τρόπο και μετατρέποντας τον κορεσμό και την παραίτηση του Less than Zero σε εκδικητικό τσουνάμι, δημιουργεί το φρικώδες χρονικό-πορτρέτο του παρανοϊκού (κατά φαντασίαν;) βιαστή και δολοφόνου Πάτρικ Μπέιτμαν, που εξωθείται στο έγκλημα λόγω των νευρώσεων που του δημιουργεί ο ανεξάντλητος και ανταγωνιστικός γιαπισμός της Wall Street.
Αποτυπώνοντας με εξαιρετική ακρίβεια και εντυπωσιακές εναλλακτικές ηθογραφικές αρετές την κουλτούρα των χρηματιστών των ‘80s και early ‘90s και προφητεύοντας ακούσια τα διαδοχικά μπαμ της φούσκας την επόμενη δεκαετία, το American Psycho συστήνει έναν ήρωα από αυτούς που σφραγίζουν μια και καλή την ποπ κουλτούρα (εν μέρει, λόγω και της κινηματογραφικής ενσάρκωσής τους), που μόνο με τον Τάιλερ Ντάρντεν του Chuck Palahniuk μπορεί ίσως να συγκριθεί. Το extra value του American Psycho είναι φυσικά η περσόνα του Donald Trump σε ρόλο συμβόλου και ινδάλματος του Μπεϊτμαν και των συναδέλφων του στη Wall Street. Η μανία του Μπέϊτμαν με τον Donald Trump και την τραμπική κουλτούρα του υπερβολικού πλούτου και της πολυτέλειας λαμβάνει διαστάσεις ψύχωσης, η οποία, σε μεγάλο βαθμό, καθοδηγεί και υποδαυλίζει την παθολογική εγκληματική φύση του. Αναμφισβήτητα η πιο cool -με σημερινούς όρους- αναφορά του βιβλίου που καθιστά την ανάγνωση ενός best seller του 1991 άκρως ενδιαφέρουσα και συναρπαστικά επίκαιρη το 2020.
White: Ένα ενοχλητικό λευκό σχόλιο στην κουλτούρα που αξίζει να σ’ ενοχλήσει
Μία διαχρονική επιθυμία του ατζέντη και του εκδότη του Bret Easton Ellis ήταν αυτό που στην συγγραφική τυπολογία ονομάζεται «συλλογή δοκιμίων». Φυσικά ο Ellis τσίνισε με την δοκιμιακή συνθήκη και δεν μπορούσε να αποφασίσει αν μπορεί να λογιστεί δοκιμιογράφος ή όχι, οπότε κατέβηκε με την αντιπρόταση ενός εναλλακτικού memoir, μέσω του οποίου θα ανθολογούσε τις μέχρι σήμερα απόψεις του πάνω σε σειρά ζητημάτων πολιτικής, τέχνης και κουλτούρας. Αποτέλεσμα το White (Λευκός, στα ελληνικά από τις εκδόσεις Οξύ), ένα ανορθόδοξο απομνημόνευμα της παρουσίας του Bret Easton Ellis στα κοινωνικά δίκτυα και των αναφορών κουλτούρας πίσω από αυτήν, που φυσικά ξεσήκωσε σάλο αντιδράσεων λόγω της υπερχειλίζουσας πολτικής ανορθότητάς της.
Όσο, όμως, ενοχλητικό κι αν είναι σε πολλές στιγμές και όσο και αν ο διαχρονικά στέρεος και σταράτος λόγος του Ellis μοιάζει να χάνει μερικές φορές τα γκέμια της τεκμηρίωσης και της λογικής αλληλουχίας, το White -πιστό στην τεχνική «δεν μασάω τα λόγια μου» του συγγραφέα του- αναδεικνύει, απογυμνωμένο από κάθε παραπλανητική φιοριτούρα, το μεγάλο σύγχρονο διακύβευμα της ελευθερίας της έκφρασης της εποχής μας. Μέσα από αμφιλεγόμενες αναφορές σε ακόμα πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της βιομηχανίας της ψυχαγωγίας όπως ο Charlie Sheen και o Kanye West.
Μέχρι που φτάνει η πολιτική ορθότητα και κατά πόσο απειλεί την αυθεντική τέχνη με εξαφάνιση; Έχει, τελικά, σημασία το ποιόν του ανθρώπου πίσω από τον καλλιτέχνη ή πρέπει να αφήσουμε τον τελευταίο να δημιουργήσει απερίσπαστος και εξίσου απερίσπαστα, να τον κρίνουμε αυστηρά και μόνο για το δημιουργικό αποτέλεσμα; Μήπως ο σύγχρονος φιλελευθερισμός και προοδευτισμός είναι τελικά πιο φασιστικός από το αντίπαλο, ακραίο και απολυταρχικό, δέος; Όσο κι αν μπορεί να ενοχλήσει και να εκνευρίσει (δικαίως) το White τον μέσο δημοκρατικό αναγνώστη, λόγω του απροκάλυπτου νεοαποκτηθέντος συντηρητικού προσανατολισμού του συγγραφέα του, αξίζει να διαβαστεί και να θρέψει τη σκέψη, καθώς η προβληματική «της τυραννίας της ταυτότητας» και το αιχμηρό και αντιδραστικό πνεύμα του βιβλίου μπορούν να λύσουν σε ικανοποιητικό βαθμό τις μεγάλες απορίες που έχει δημιουργήσει η τελευταία αμερικανική εκλογική αναμέτρηση και τα παράδοξά της.
Αν τα βιβλία του James Baldwin είναι ό, τι ακριβώς πρέπει να διαβάσεις για να βυθιστείς στις πολλαπλές παραμέτρους της αφροαμερικάνικης κοινωνικοπολιτικής ταυτότητας και των δεινών με τα οποία αυτή ήρθε αντιμέτωπη κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο αιώνων, το έργο του Bret Easton Ellis είναι ένας εξαιρετικός οδηγός για τα ρηχά και τα βαθιά της κυρίαρχης «λευκής» ταυτότητας της Αμερικής και των νευρώσεών της που εν πολλοίς καθοδηγούν τη σύγχρονη ιστορία της και την αμφίσημη μετάβασή της από τον εικοστό στον εικοστό πρώτο αιώνα και από τη μία βιομηχανική επανάσταση στην άλλη. Το «κακό παιδί» της αμερικανικής λογοτεχνίας δεν είναι και κανένα μπουμπούκι και τα εμπρηστικά του σχόλια ίσως και να μην είναι όσο αθώα ή «καθαρά» θέλει να υποστηρίζει ο ίδιος. Η υπόστασή τους, ωστόσο, ως αντεπιχειρημάτων της υπέρμετρης εκμετάλλευσης του δόγματος της πολιτικής ορθότητας κρύβει μια υπερτροφή για σκέψη και σε συνδυασμό με την (πάντοτε) εξαιρετική νεο-μπιτ πρόζα του, απεικονίζουν με μοναδικό τρόπο την post μεταιχμιακή Αμερική, όπως κανείς ίσως άλλος σύγχρονος συγγραφέας δεν έχει καταφέρει -τουλάχιστον σε επίπεδο συνολικού έργου. Τα βιβλία του Bret Easton Ellis είναι ακριβώς αυτό που πρέπει να διαβάσεις στον απόηχο των πιο δραματικών, ίσως, αμερικανικών εκλογών των τελευταίων δεκαετιών, για να καταλάβεις λίγο καλύτερα πώς φτάσαμε μέχρι εδώ.
Το Αμερικανική Ψύχωση και το Λευκός κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Οξύ, σε μετάφραση του Χρίστου Τόμπρα και της Ιωάννας Χονδρού, αντίστοιχα. Μπορείτε να τα αποκτήσετε εδώ και εδώ.
Ολόκληρη η εργογραφία του Bret Easton Ellis πρόκειται να (επανα)κυκλοφορήσει στα ελληνικά από τις εκδόσεις Οξύ.
