Πόσο εύκολο είναι να φανείς αντικειμενικός στην κρίση σου για ένα γεγονός το οποίο έχεις ανάγει σε απόλυτη επιθυμία, όταν πραγματώνεται μετά από πολλά χρόνια αναμονής και ελπίδας, και μάλιστα σχεδόν απροσδόκητα; Πόσο εύκολο είναι να μιλήσεις αντικειμενικά για την αξία ενός καλλιτέχνη, όταν είσαι fan του από τα εφηβικά σου χρόνια, όταν έχεις περάσει τους τελευταίους μήνες ακούγοντας συνέχεια τους δίσκους του, βλέποντας ό,τι οπτικό υλικό υπάρχει για εκείνον, διαβάζοντας βιβλία, άρθρα και περιοδικά για τη ζωή και τη δουλειά του, προετοιμαζόμενος γι' αυτό που έρχεται;
Και πόσο αντικειμενικός μπορεί τέλος πάντων να είσαι, όταν έχεις μόλις βιώσει ό,τι πολλοί άλλοι πριν από σένα –και πιο ειδικοί– έχουν περιγράψει σαν την «υπέρτατη live εμπειρία»; Όταν έχεις δει, ακούσει, ρουφήξει για 3 ώρες και 20 συναπτά λεπτά το εμβληματικό Αφεντικό του ροκ με τη θρυλική του μπάντα της Ε Street, μέσα σε ένα επιβλητικό περιβάλλον σαν το Olympiastadion του Βερολίνου, με δεκάδες χιλιάδες οπαδούς του να παραληρούν χορεύοντας και τραγουδώντας; Καθόλου, μα καθόλου αντικειμενικός. Δεν έχει λοιπόν νόημα να σας πω πόσο φοβερή και τρομερή ήταν η εν λόγω συναυλία ή πόσο αγέραστος παραμένει ο Bruse Springsteen, παρά τα 67 του χρόνια (ηλικία συνταξιοδότησης για τον μέσο Έλληνα). Παρά μόνο να δώσω μερικές στιγμές από τη σχεδόν μεταφυσική εμπειρία που είχα, σε μία κατανυκτική και λαμπρή γιορτή της ομορφότερης θρησκείας που θα υπάρξει ποτέ, αυτής του rock 'n' roll.
Όντας από τους λίγους τυχερούς που είδαν τον Boss να παίζει για λιγότερο από 1 ώρα ζωντανά στο ΟΑΚΑ τo φθινόπωρο του 1988, σ' εκείνη τη μυθική πια συναυλία της Διεθνούς Αμνηστίας (μαζί με Sting, Peter Gabriel, Tracey Chapman, Youssou 'N Dour και φυσικά …Γιώργο Νταλάρα), αλλά και πιστός οπαδός της εξελισσόμενης –με τα πάνω και τα κάτω της– εντυπωσιακής καριέρας του, είχα πάντα το όνειρο να δω ένα ολοκληρωμένο live του: να είμαι κι εγώ παρών σε μία από τις θρυλικές του εμφανίσεις, πολλές από τις οποίες ξεπερνούσαν σε διάρκεια ακόμα και τις 4 ώρες, ειδικά στις εποχές που έπαιζε μαζί με τη μπάντα του και δεν ακολουθούσε τις προσωπικές του αναζητήσεις.
Τα χρόνια όμως περνούσαν, ο Bruce δεν έρχονταν στη μικρή μας Ελλάδα, εγώ τον έχασα στο Λονδίνο δύο φορές για πολύ λίγες ημέρες, όλοι μας μεγαλώναμε, δύο από τα αρχικά μέλη του συγκροτήματος έφυγαν για το μεγάλο ταξίδι, και οι ελπίδες να υλοποιηθεί η μύχια επιθυμία μου μίκραιναν, χρονιά με τη χρονιά. Ώσπου ένα βράδυ του περασμένου Φλεβάρη, μία κουβέντα με τον γιο μου για πιθανή έλευση του Αφεντικού στην Ελλάδα το φετινό καλοκαίρι (στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού σκέλους της The River Tour), οδήγησε σε ιντερνετική έρευνα, στην αρχική απογοήτευση για τη διάψευση των σχετικών φημών και τελικά στην ξαφνική απόφαση–οικονομική υπέρβαση για τα σημερινά δεδομένα: κλείσιμο 3 εισιτηρίων (για μένα και την οικογένεια) για τη συναυλία της 19ης Ιουνίου στο Βερολίνο, καθώς και όλου του σχετικού πακέτου για ένα «long weekend» στην πραγματική πρωτεύουσα της Ευρώπης, όπως έχουν τα πράγματα στους καιρούς μας. Ποιος ξέρει εξάλλου αν και πότε θα μου δίνονταν ξανά η ευκαιρία; Τώρα ή ποτέ, οπότε ένα όνειρο ζωής άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά, με την αντίστροφη μέτρηση να ξεκινά βασανιστικά για τους επόμενους 4 μήνες.
Επιτέλους! Απόγευμα Κυριακής 19ης Ιουνίου 2016. Μετά από ένα χαλαρό και ευχάριστο Σαββατοκύριακο στο αντικειμενικά πολύ όμορφο και εξαιρετικά πολυσχιδές Βερολίνο, έχοντας ρουφήξει μεγάλες δόσεις ιστορίας και μπύρας, έφτασε η ώρα: μετρό για το Olympiastadion στη δυτική άκρη της πόλης, μαζί με χιλιάδες ντόπιους και ξένους μύστες του Boss, εν μέσω παραδειγματικής τάξης, ηρεμίας και οργάνωσης, κάτω από έναν λαμπρό ανοιξιάτικο ήλιο και με δροσερό αεράκι. Κατ’ αρχάς το ίδιο το venue είναι επιβλητικό: μέσα σε ένα καταπράσινο πάρκο, λαξευμένο όλο από γρανίτη, απόλυτο αρχιτεκτονικό δείγμα της φασιστικής περιόδου κατά την οποία κατασκευάστηκε, φορτωμένο με κοσμοϊστορικές μνήμες, έχει φτιαχτεί για να εντυπωσιάζει και τα καταφέρνει εύκολα. Η πρόσβαση πανεύκολη –καμία σχέση με την ταλαιπωρία που υφίσταται το συναυλιακό κοινό της Αθήνας κάθε φορά που πηγαίνει είτε στο ΟΑΚΑ, είτε στη Μαλακάσα, είτε όπου αλλού– και η προσέλευση αθρόα. Το στάδιο γεμίζει έτσι πολύ γρήγορα και στις 7 ακριβώς το κοινό ζητά επίμονα και ανυπόμονα από το αντικείμενο του πόθου του να εμφανιστεί.
Και αυτός δεν μας χαλάει το χατίρι: στις 7 και 10, το στάδιο αρχίζει και σείεται από τις επευφημίες των 65.000 θεατών και από τα χιλιάδες βατ των τεράστιων ηχείων, που ξεχύνουν τις εισαγωγικές κιθάρες του "Adam Raised Α Cain". Από εκεί και πέρα, και μέχρι τις 10.30 ακριβώς, η απόλυτη μαγεία: μία μεθυστική εμπειρία ζωής, που, ακόμα και να μην ήσουν οπαδός του Springsteen, δεν γινόταν να μην σε αγγίξει και να μην σηματοδοτήσει την περαιτέρω επαφή σου με τη μουσική εν γένει. Και επειδή δεν θέλω να χαθώ και να σας χάσω μέσα στις χιλιάδες σκέψεις και αναμνήσεις μου, θα απαριθμήσω απλά τα πιο σημαντικά από τα τεκταινόμενα εκείνης της καταλυτικής βραδιάς.
Πρώτα απ’ όλα η ενέργεια και η διάρκεια, οι οποίες δεν έχουν καμία σύγκριση με όποια συναυλία από τις πολλές δεκάδες που έχω δει στην Ελλάδα και στο εξωτερικό τα τελευταία 35 χρόνια. Ο άνθρωπος έπαιζε τόσο δυνατά και τόσο ασταμάτητα, ώστε, όταν κάποια στιγμή κοίταξα το ρολόι μου, είχαν ήδη περάσει 2 ώρες χωρίς να το καταλάβω, καθώς το ένα κομμάτι ακολουθούσε απνευστί το άλλο· χρόνος κατά τον οποίον οι περισσότεροι καλλιτέχνες έχουν συνήθως ήδη ολοκληρώσει την εμφάνισή τους. Πραγματικά, δεν υπήρξε δευτερόλεπτο που το σόου να κάνει κοιλιά ή να αφήσει το κοινό να χαλαρώσει. Όσο για την ενέργεια, όχι μόνο του ίδιου του Bruce αλλά και της υπόλοιπης μπάντας, που (ζωή να έχουν) πλησιάζουν όλοι τα 70 τους –πλην του καταπληκτικού «πιτσιρικά» Jaκe Clemons, ο οποίος αναπληρώνει επαρκέστατα τον αξέχαστο θείο του– τι να πεις, όταν μετά από 3 γεμάτες ώρες συνέχιζαν να τα δίνουν όλα και να χορεύουν παλιό καλό rock 'n' roll μαζί με όλο το στάδιο στα διαδοχικά encore; Όταν λοιπόν αυτή η μπάντα παίζει έτσι το 2016, είναι εύκολο να φανταστούμε πώς θα έπαιζε 10, 20 και 30 χρόνια πριν. Αλλά κάλλιο αργά, παρά ποτέ.
Τα τραγούδια. Ο Springsteen έχει στο ρεπερτόριο του τόσες δεκάδες τραγούδια, όλα πασίγνωστα στους φίλους του, όλα αγαπημένα, όλα εμβληματικά και φτιαγμένα για να παιχτούν ζωντανά, πολλά από τα οποία έγιναν και επιτυχίες στο ευρύτερο κοινό. Ό,τι λοιπόν και να πει, πάντα θα αφήσει αριστουργήματα έξω από το πρόγραμμά του και πάντα κάποιοι θα μένουν παραπονεμένοι. Η setlist της συγκεκριμένης βραδιάς ήταν μάλλον προσανατολισμένη στα 1970s και στα 1980s, καθώς 23 από τα 33 κομμάτια που ερμήνευσε (μέσα στα οποία και δύο διασκευές, το ροκενρολάκι "Seven Nights Τo Rock" και το πανταχού παρών "Shout") προήλθαν από την περίοδο εκείνη.
Αξιοσημείωτο επίσης στάθηκε το γεγονός ότι παίχτηκαν 2 επιλογές από το ντεμπούτο του, κάτι που δεν συνηθίζει και που έδωσε έναν νοσταλγικό τόνο στη βραδιά για εμάς των 50+, που αποτελούσαμε εξάλλου και το πολυπληθέστερο τμήμα των θεατών. Προσωπικά, έμεινα πολύ ευχαριστημένος από τα όσα άκουσα, αν και θα ήθελα βέβαια να είναι μέσα σε αυτά και τα "Bobby Jean" (το καλύτερο τραγούδι που έχει γραφτεί για τη φιλία και τη συντροφικότητα, ever), "Point Blanc", "Jungleland" και "Cover Me" –το τραγούδι με το οποίο είμαι πιο συναισθηματικά συνδεδεμένος από όλα. Αλλά τέτοιες ώρες, τέτοια λόγια: για να παίξει όσα θα θέλαμε να ακούσουμε, θα έπρεπε να παίζει 3 μέρες και όχι 3 ώρες.
Το κοινό. Λοιπόν, αυτό πραγματικά δεν το περίμενα. Έχοντας στο μυαλό μου τα στερεότυπα για το πόσο ψυχροί και ξενέρωτοι είναι οι Γερμανοί, έπαθα κυριολεκτικά σοκ όταν είδα ένα τέτοιο πλήθος να ξέρει όλα τα τραγούδια και πολλούς στίχους απέξω, να συμμετέχει με ενθουσιασμό –τόσο στην αρένα, όσο και στις κερκίδες– και να ανταποκρίνεται μαζικά στα κελεύσματα του Αφεντικού (εξάλλου τι Αφεντικό θα ήταν, αν δεν τον υπακούν όλοι;), χορεύοντας, τραγουδώντας και διασκεδάζοντας με την ψυχή του. Από τα πιο ζεστά και συνειδητοποιημένα κοινά που έχω δει ποτέ, μα και βασικός παράγοντας για την τρομερή ατμόσφαιρα του όλου event.
Τα όμορφα. Το 10χρονο αγόρι που σήκωσε από τις μπροστινές σειρές ο Bruce και σε άψογα αγγλικά τραγούδησε μαζί του το ρεφρέν από το "Waitin’ On A Sunny Day", παίρνοντάς το στη συνέχεια στους ώμους και τριγυρίζοντάς το στη σκηνή, εν μέσω παραληρούντων οπαδών. Το κλασικό act του να τραβήξει μία όμορφη κοπέλα από κάτω, και όχι μόνο να χορέψει μαζί της το "Dancing Ιn Τhe Dark" (τυχερή!), αλλά και να της δώσει μία κιθάρα για να τον συνοδεύσει στο κλείσιμο του κομματιού. Τα τρία τραγούδια που έπαιξε μετά από απαίτηση του κοινού, πρακτική που του έχει γίνει πια συνήθεια, παρόλο που στο παρελθόν σιχαινόταν το εν λόγω σκηνικό. Μέσα σ' αυτά ήταν και το αριστουργηματικό "Candy’s Room", για το οποίο η οπαδός που το ζήτησε είχε φτιάξει ένα πραγματικό 3D χειροτέχνημα: μία μακέτα με το ίδιο το δωμάτιο της Candy, με όσα λένε οι στίχοι για εκείνο. Κάτι που δεν άφησε ασυγκίνητο τον Springsteen, ο οποίος όχι μόνο σχολίασε ότι είναι ο πιο έξυπνος τρόπος που του έχουν ζητήσει ποτέ να παίξει κάτι, αλλά μας χάρισε κι ένα καταπληκτικό σόλο με την κιθάρα του, γυρίζοντάς μας στα χρόνια της εφηβείας. Τέλος, το αφιέρωμα στους δύο της E Street Band που έφυγαν –τον Danny Federici και τον Clarence Clemons– αλλά που είναι τελικά πάντα εδώ όσο η μπάντα παίζει, με βίντεο και φωτογραφίες τους να εμφανίζονται στις γιγαντοοθόνες σε κομμάτια με τα οποία έχουν συνδεθεί ("Spirit Ιn Τhe Night", "Tenth Avenue Freeze-Out").
Και πάνω από όλα και όλους, ο ίδιος ο Boss. Χαρισματικός, αστείρευτος, ακατάβλητος, ποιητής και performer μαζί, μία φιγούρα που αμφιβάλλω αν έχει το όμοιό της στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής. Ο τροβαδούρος της εργατικής τάξης και του μέσου ανθρώπου, και ταυτόχρονα ο showman που εξυψώνει το ροκ σε μυσταγωγία και σε εμπειρία σώματος/νου/ψυχής. Με συνεχή επαφή με το κοινό του, τρέφεται από αυτό και ταυτόχρονα το εξουσιάζει: χωρίς πολλά άλλα λόγια, ο καλύτερος live καλλιτέχνης που έχω δει ποτέ.
Όχι βέβαια ότι όλα υπήρξαν τέλεια. Ο ήχος, ας πούμε, ήταν αρκετά κακός και μπουκωμένος στην αρχή –έφτιαξε ευτυχώς μετά από κανά 20λεπτο. Η ώρα της συναυλίας όχι η καλύτερη, αρκετά νωρίς (γερμανικά ωράρια γαρ) και με τον ήλιο να δύει αργά στον βορρά, θα θέλαμε λίγο περισσότερο σκοτάδι τριγύρω. Ο ίδιος ο Bruce όχι ιδιαίτερα ομιλητικός: είπε σχετικά λίγα, αποφεύγοντας κάποιον από τους διαβόητους μονολόγους του, πιθανώς κουρασμένος από τα συνεχή live. Και έχοντας δει αρκετές συναυλίες του σε πάσης λογής video, ίσως να ήταν και μία από τις όχι καλύτερες, πάντα στην κλίμακα του ιδίου. Αλλά, όπως έλεγαν κάποτε και οι Human League, «you know that your worst is better that their best». Μία απλά καλή συναυλία του Springsteen, λοιπόν, είναι σχεδόν πάντα μακράν καλύτερη από το άριστο της πλειονότητας όλων των άλλων, εφόσον μιλάμε για rock 'n' roll. Όπως το είπε και ο ίδιος με τα σπαστά γερμανικά του, όλα ήταν fantastisch!
Εν κατακλείδι. Μία υπέροχη, αξέχαστη, μοναδική βραδιά, που τελείωσε με το σχεδόν γεμάτο φεγγάρι να ίπταται πάνω από τον καθαρό νυχτερινό ουρανό του Βερολίνου, αφήνοντας πίσω της γλυκές αναμνήσεις και την απερίγραπτη αίσθηση πραγμάτωσης ενός ονείρου· αίσθηση που είμαι σίγουρος ότι την μοιράστηκαν πάρα πολλοί ακόμα μαζί μου εκείνο το βράδυ. Γιατί, όπως λέει και ο Springsteen σε ένα από τα καλύτερα τραγούδια του ("The River"), «Is a dream a lie if it does not come true, or is it something worst?». Για εμένα, ευτυχώς, το όνειρο δεν κατέληξε σε ψέμα. Και σας δίνω μία συμβουλή μέσα από την καρδιά μου, αν κάποτε σας δοθεί η ευκαιρία να ζήσετε την εμπειρία αυτήν, μην την προσπεράσετε.
Setlist
Adam Raised a Cain
Badlands
Out in the Street
Sherry Darling
My Lucky Day (tour debut)
Wrecking Ball
Night (by request)
It's Hard to Be a Saint in the City (by request)
Spirit in the Night
Candy's Room (by request)
She's the One
Hungry Heart
You Can Look (But You Better Not Touch)
Death to My Hometown
My Hometown
The River
American Skin (41 Shots)
The Promised Land
Working on the Highway
Darlington County
Waitin' on a Sunny Day
I'm on Fire
Because the Night
The Rising
Land of Hope and Dreams
Backstreets
Born in the U.S.A.
Born to Run
Seven Nights to Rock
Dancing in the Dark
Tenth Avenue Freeze-Out
Shout
Thunder Road (solo acoustic)
{youtube}q7FLji1dv_0{/youtube}
