Στην πιο όμορφη ίσως ώρα μιας καλοκαιρινής μέρας, εκεί γύρω από τη δύση του ηλίου, ο Ιρακινοαμερικανός Amir ElSaffar και το σεξτέτο του οποίου ηγείται (οι Two Rivers), έδωσαν μία από τις καλύτερες παραστάσεις του Metamorphosis τετραημέρου με το οποίο εγκαινιάστηκαν οι εντυπωσιακές εγκαταστάσεις στο νέο Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Όχι βέβαια παίζοντας «μουσικές από όλον τον κόσμο», όπως ατυχώς προλογίστηκε η εμφάνισή τους. Αντιθέτως, η μουσική του ElSaffar έχει πολύ σαφέστερες χωρικές καταβολές από τη μέση «Δυτική» (διάβαζε παγκοσμιοποιημένη) μουσική του σήμερα: από τη μία η τζαζ, στη modal κατά κύριο λόγο εκδοχή της, από την άλλη τα μακάμια της πλούσιας αραβικής παράδοσης της Μέσης Ανατολής.
Το εξαιρετικό του σχήμα, μοιράζεται αναλόγως μεταξύ των δύο παραδόσεων: από τη μία ο Nasheet Waits στα τύμπανα, ο Carlo DeRosa στο κοντραμπάσο και ο Ole Mathisen στο τενόρο σαξόφωνο, όλοι τους γνωστοί στο τζαζ κύκλωμα της Νέας Υόρκης· από την άλλη δύο Παλαιστίνιοι, ο Zafer Tawil σε ούτι και τουμπελέκι και ο Tareq Abboushi στο αραβικό μπουζούκι, με έδρα επίσης στην αμερικανική μητρόπολη, αλλά και με βαθιά γνώση των μεσανατολικών τρόπων. Και στη μέση ο ElSaffar, καταλύτης αυτής της εγγενούς διαλεκτικής συνθήκης, με την τρομπέτα του, το σαντούρι και το (αραβόφωνο) τραγούδι του.
Ένας διάλογος, λοιπόν, ο οποίος, παρά τα κάποια ηχοληπτικά ζητήματα του ξεκινήματος (στο δεύτερο κομμάτι λ.χ., το “The Great Dictator”, το τουμπελέκι του Tawil ήταν τόσο ψηλά ώστε αφενός σου τρυπούσε το αυτί, αφετέρου έκρυβε τα τύμπανα του Waits), φάνηκε γρήγορα ότι θα ήταν ζωηρός, ανοιχτός και –τελικά– απολύτως γόνιμος. Τα δύο μέρη της εξίσωσης δεν εναλλάσσονταν, ούτε απλώς συνόδευαν το ένα το άλλο (όπως γίνεται συνήθως)· βρέθηκαν πολλές φορές να ξετυλίγουν ταυτόχρονα τους διακριτούς τους δρόμους, όχι μετατρέποντας τον διάλογο σε δύο ασύμπτωτους μονολόγους, αλλά επιδεικνύοντας κάθε μέρος την ανοιχτότητα και την κατανόηση που είναι απαραίτητη αν θέλουμε ο διάλογος να διεξάγεται με όρους ισοτιμίας.
Μάλλον πρόκειται και για το κυρίως στοίχημα της μουσικής του ElSaffar: όχι μόνο η υποστήριξη της μίας παράδοσης από την άλλη (κάτι που αναμφισβήτητα δεν είναι αμελητέο), μα περισσότερο μια μουσική η οποία θα μπορεί να γιορτάζει τη διφυή της υπόσταση και θα βρίσκει την αρμονία της ενώ τραβάει ταυτοχρόνως και ισοτίμως προς τους δρόμους της modal jazz απ’ τη μία και των αραβικών μακαμιών απ’ την άλλη. Κρίνοντας εκ του αποτελέσματος ο ElSaffar δικαιώνεται, καθώς η πρότασή του πληρούσε τα κριτήρια τόσο της βαθιάς αισθαντικότητας της αραβικής παράδοσης (βλέπε το σόλο του στην τρομπέτα στο “Taqsim Saba” ή το “Love Poem”, ένα κομμάτι βασισμένο στην ποίηση του Σούφι λογοτέχνη Ibn Arabi), όσο και του ένστικτου της περιπέτειας από το οποίο γενικώς διακατέχεται η προοδευτική πλευρά της τζαζ (βλέπε π.χ. το εξαιρετικό σόλο του Mathisen στο τέλος ή την πάντοτε ανήσυχη rhythm section).
Κάνοντας ένα λογικό άλμα, θα μπορούσαμε να πούμε πως η μουσική του ElSaffar συμβόλιζε μια κοινωνία στην οποία το διαφορετικό δεν θα λογίζεται ως απειλή ή ως αντικείμενο αφομοίωσης, αλλά ως ευκαιρία δημιουργίας νέων δυνατοτήτων διαλόγου. Ίσως και ο ίδιος κάτι τέτοιο να θέλει να υποστηρίξει, ονομάζοντας τη σουίτα που γεμίζει τον τελευταίο του δίσκο Crisis, κατεβάζοντας δηλαδή περισσότερο μια πρόταση διαλόγου για την υπέρβαση της κρίσης, παρά αναλύοντας τους τρόπους με τους οποίους εξελίσσεται. Αυτή την ωριαία σουίτα μας παρουσίασε στο όμορφο αίθριο του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, αν δεν κάνω λάθος παίζοντάς τη από την αρχή μέχρι το τέλος της. Μουσική, βέβαια, κάπως δύσκολη για να τραβήξει την ουσιαστική προσοχή ενός κοινού που περισσότερο έκανε την κυριακάτική του βόλτα στις εγκαταστάσεις στο φαληρικό δέλτα και λιγότερο ενδιαφερόταν να εντρυφήσει στα (μουσικά ή άλλα) ζητήματα που έθεταν από σκηνής οι Two Rivers.
{youtube}WYTVb2I6fBU{/youtube}
