Έχω την εξής υπόθεση εργασίας, παρότι ομολογουμένως βασίζεται περισσότερο σε ιδίαν πείρα και λιγότερο σε γενικά στατιστικά: δυσκολεύεται ο Έλληνας να επικοινωνήσει με τη δυτικοευρωπαϊκή μουσική του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, αυτήν που ονομάζουμε «παλαιά μουσική». Παραείναι ξένη; Παραείναι μακρινή; Φταίει που για πολλά χρόνια επισκιαζόταν από τη σαφώς πιο οικεία «κλασική μουσική»; Ή μήπως φταίει που εκπροσωπεί μια περίοδο κατά την οποία ο τόπος μας κοίταξε πολύ προς ανατολάς, χωρίζοντας τα τσανάκια του με τους «βάρβαρους» επιγόνους της (δυτικής) Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας –ενώ, αντίστοιχα, η «κλασική» μουσική απηχεί μια νεότερη εποχή, κατά την οποία ξανάρθαμε κοντά με την Εσπερία;
Πολλά ερωτηματικά, πολλά εισαγωγικά, πολλά ίσως στερεότυπα. Η δυσκολία πάντως βρίσκεται σταθερά εκεί, και, υπό ένα τέτοιο πρίσμα, αποτελεί επίτευγμα που το Φεστιβάλ Παλαιάς Μουσικής έφτασε φέτος στην τέταρτη εκδοχή του• κατόρθωμα συνιστά βέβαια και το να γεμίσεις τον Άγιο Παύλο με Αθηναίους περίεργους για όλα τούτα –μεσήλικες μα και νέους– άσχετα αν η αγγλικανική εκκλησία δεν χωράει πάνω από 200 άτομα (συν/πλην) κι άσχετα αν για μερικούς κίνητρο για να παραβρεθούν έδωσε περισσότερο η παρουσία της Σαβίνας Γιαννάτου, παρά το ενδιαφέρον για τη συγκεκριμένη μουσική. Άλλωστε η Γιαννάτου δεν ήλθε ως κάποιου είδους μαϊντανός: έχει μακρά θητεία στο αντικείμενο, όντας για πάνω από δέκα χρόνια μέλος του Εργαστηρίου Παλαιάς Μουσικής.
Σημαντικό μέρος της επιτυχίας της βραδιάς οφείλεται στο ότι ακούσαμε κάτι ολίγον «μπασταρδεμένο» (νάτα πάλι τα εισαγωγικά...). Δηλαδή η Γιαννάτου και ο Δημήτρης Κούντουρας, με τη νυν εκδοχή του συνόλου Ex Silentio (Tobias Schlierf, Θύμιος Ατζακάς, Ηλέκτρα Μιλιάδου), αφενός μεριμνήσανε για την κατασκευή μιας γέφυρας μεταξύ Δύσης και Ανατολής, αφετέρου εντάξανε το ρεπερτόριο που μας παρουσίασαν σε μια λογική αυτοσχεδιασμού• η οποία τήρησε ασφαλώς τα όσα όφειλε, αλλά διέθετε ταυτόχρονα και μια πιο μοντέρνα οπτική, που φάνηκε να κερδίζει αρκετά από την εμπειρία του 20ου αιώνα: στο "Saltarello II", για παράδειγμα –ένα κομμάτι του 14ου αιώνα από το βασίλειο της Νάπολι– παρατήρησα σε κάποιο σημείο τη Γιαννάτου να αυτοσχεδιάζει φωνητικά με τους γνωστούς από την προσωπική της δισκογραφία τρόπους. Δεν με χάλασε καθόλου, απεναντίας βρήκα πως ταίριαξε γάντι στον σκαμπρόζο τόνο της σύνθεσης.
Τυπικά οι Ex Silentio με τη Γιαννάτου θέλησαν να μας μεταφέρουν στην πολυπολιτισμική αυλή του Αλφόνσo του Σοφού, βασιλιά της Καστίλης & Λεόν κατά τον 13ο αιώνα (πριν δηλαδή την ενοποίηση της Ισπανίας), όπου –πράγματι– συνυπήρξαν μουσικοί από πολύ διαφορετικά μέρη. Αυτή η νοερή τοποθέτηση επέτρεψε να τοποθετηθούν δίπλα-δίπλα έργα αμιγώς Δυτικά (μεταξύ των οποίων και δύο του ίδιου του Αλφόνσο, από τις περίφημες Cantigas de Santa Maria), με έργα προερχόμενα από την Ανατολή. Και ήταν νομίζω στα τελευταία που ενεργοποιήθηκε ο συναισθηματικός παράγοντας κι έπεσε το θερμότερο χειροκρότημα: για παράδειγμα στο εβραϊκό "Yad Anuga" (το οποίο, όπως μάθαμε, πέρασε και στην ελληνόφωνη παράδοση της Σμύρνης ως νανούρισμα) ή στο σεφαραδίτικο "Rosa En Florence". Γενικώς, κάθε που ηχούσε το ούτι του εξαιρετικού Θύμιου Ατζακά, το κοινό στον Άγιο Παύλο έδειχνε να βρίσκεται περισσότερο «εκεί».
Κατά τα άλλα, με συνεπήρε προσωπικά η τροχοβιέλα αυτού του απίθανου πολυοργανίστα και τραγουδιστή, του Tobias Schlierf. Πρόκειται για ένα όργανο με μανιβέλα, χαμένο πίσω στον 12ο δυτικοευρωπαϊκό αιώνα, ικανό για αληθινά ξεχωριστούς ήχους, οι οποίοι θα μπορούσαν να συνεργαστούν άψογα με ένα σύγχρονο πειραματικό πλαίσιο. Έλαμψε περισσότερο στο "A Chantar", σε λιτό ντουέτο με τη φωνή της Γιαννάτου, συνείσφερε όμως και σε άλλες επιλογές. Πολύ μου άρεσε και η εκτέλεση στο "Av' Eva" (μία από τις Cantigas που λέγαμε), όπου εντάχθηκε αρμονικότατα το ούτι και η Γιαννάτου παρέδωσε ένα θαυμάσιο φινίρισμα, ενώ ωραίο ήταν και το κλείσιμο της συναυλίας, με ένα καταλανικό τραγούδι από τον 14ο αιώνα. Το ζεστό, ηχηρό χειροκρότημα και οι εκκλήσεις για encore αμέσως ύστερα δεν άφησαν την παραμικρή αμφιβολία: το είχαμε διασκεδάσει.
Setlist
Saltarello I
Av' Eva
Saltarello II
Da Que Deus Mamou
Kalenda Maya
A Chantar
Estait Ai En Greu Cossirier
Ecce Mundi Gaudium
Yad Anuga
Lucente Stella
Rast Sughul
Lamma Bada Yatathanna
Hicaz Ilahi
Rosa En Florence
Laudemus Virginem
{youtube}OeaPFAIW_eM{/youtube}
