Οι στιγμές είναι ιστορικές. Ξέρω, ακούγεται κοινότοπο, όμως δεν είναι. Ευρισκόμενος από τις 7 μ.μ. έως και μετά την 1.30 π.μ. στο Studio C του Ραδιομεγάρου, αυτό κατάλαβα κι αυτό αναμεταδίδω: οι στιγμές είναι και κρίσιμες και ιστορικές.
Στο απέραντο εργατικό μελίσσι που λέγεται κατειλημμένη, «πειρατική», καταργημένη ΕΡΤ υπάρχουν δύο κόσμοι. Ο συγκινητικός κόσμος του προαυλίου, ο οποίος από την πρώτη στιγμή –άραγε πώς;– μαζεύτηκε και μαζεύεται μέρες τώρα, 24 ώρες το 24ωρο• και από την άλλη ο κόσμος των εργαζομένων της ΕΡΤ που αναμεταδίδουν το σήμα της σε όλη την υφήλιο με υπευθυνότητα και με άριστη περιφρούρηση του αγώνα τους. Γιατί, ας θυμόμαστε, ο επαγγελματισμός δεν κρίνεται στα εύκολα, αλλά στα δύσκολα και στα έκτακτα. Από αυτήν την τελευταία άποψη, οι εργαζόμενοι της ΕΡΤ (εκείνοι που κάποιοι τους θέλουν απολυμένους) επιδεικνύουν συνέπεια, εγρήγορση και σοβαρότητα.
Καθώς βάδιζες λοιπόν μέσα στο πολύβουο μελίσσι του Ραδιομεγάρου, το οποίο ήταν γεμάτο από μουσικούς, δημοσιογράφους, τεχνικούς, όλο και κάποιον φίλο εύρισκες και το περιβάλλον φαινόταν έτσι πιο οικείο. Χωρίς να εργάζομαι εκεί, χωρίς να είμαι επαγγελματίας μουσικός, χωρίς να έχω την οποιαδήποτε σχέση, η ΕΡΤ έμοιαζε με την οικογένειά μου την Παρασκευή το βράδυ. Ή, για την ακρίβεια, με μέλη της τα οποία κάποιος στρατιωτικός (μάλλον) διοικητής αποφάσισε να ξεκληρίσει, με αποτέλεσμα να μαζευτεί όλη η οικογένεια για τον τελευταίο αποχαιρετισμό.
Θέλω όμως να διευκρινίσω κάτι. Με κανέναν τρόπο αυτό που διαδραματίστηκε στην αίθουσα του Studio C, στους διαδρόμους, στον περίβολο χώρο δεν απέπνεε μιζέρια ή θρήνο. Συγκίνηση ίσως, αξιοπρέπεια, επαγγελματισμό• η ΕΡΤ και το κοινό της σου έδιναν την εντύπωση ότι θα μπορούσαν να λειτουργήσουν την αμέσως επόμενη μέρα στην πρότερή τους κατάσταση, αν υπήρχε η πολιτική βούληση, αν εκείνος ο στρατιωτικός διοικητής του παραμυθιού αφανιζόταν από προσώπου Γης. Και σου έδινε ακόμα την εντύπωση ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει ακόμη καλύτερα επαναπροσδιοριζόμενη μέσα από τη συνομιλία με το παρελθόν της, έχοντας αποκαταστήσει τη σχέση της με τον κόσμο στη βάση της αλληλεγγύης.
Ένα παράδειγμα της εν λόγω αλληλεγγύης ήταν και η ίδια η συναυλία που μας έκανε να ανηφορίσουμε στο Ραδιομέγαρο, ανεξαρτήτως της άλλης παρουσίας μας εκεί. Μια συναυλία αλληλεγγύης, η οποία για πρώτη φορά συγκέντρωσε όλα τα μουσικά σύνολα Αθηνών και Πειραιά μαζί –γεγονός ιστορικό. Αναφέρω σύντομα τους συντελεστές, ελπίζοντας να μην έχω ξεχάσει κάποιον ή κάτι:
-τη Φιλαρμονική του Δήμου Αθηναίων, με αρχιμουσικό τον Δημήτρη Μίχα
-τη Φιλαρμονική του Δήμου Πειραιά με αρχιμουσικούς τους Μαγιάτη Σέργιο & Παναγιώτη Λυκούδη
-την Καμεράτα
-την Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων με αρχιμουσικούς τους Ανδρέα Τσελίκα & Ελευθέριο Καλκάνη και σολίστ τον βαρύτονο Κωστή Κωνσταντάρα
-τη Χορωδία του Δήμου Αθηναίων
-την ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με αρχιμουσικό τον Λουκά Καρυτινό και σολίστ την υψίφωνο Βασιλική Καραγιάννη
-τη Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής
την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών υπό τη διεύθυνση του Ανδρέα Πυλαρινού
-τη Χορωδία της ΕΡΤ
-τη Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ με σολίστ την υψίφωνο Ρωξάνη Παπαδημητρίου, υπό τη διεύθυνση των Μίλτου Λογιάδη & Μιχάλη Οικονόμου
-την Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσική της ΕΡΤ υπό τη διεύθυνση του Ανδρέα Πυλαρινού, με σολίστ τη Φωτεινή Δάρρα.
Αξιέπαινη μουσικά αλλά και σε ανθρώπινο επίπεδο η μείξη των σχημάτων, ειδικά η συνεργασία των τριών χορωδιών (Δ. Αθηναίων, ΕΡΤ, ΕΛΣ) και η ενίσχυσή τους με μουσικούς από πολλές ορχήστρες για την ερμηνεία του "Dies Irae" από το Requiem του Verdi. Αποτέλεσε δε κάτι παραπάνω από το μήνυμα «Κανείς μόνος του στην κρίση», δίνοντας ένα χρήσιμο μάθημα σε όλους μας: η συνεργασία διαφορετικών σχημάτων σπάει τα όποια διοικητικά στεγανά, αλλάζει τις συνειδήσεις και γι' αυτό χρωστάμε πολλά συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές, σε όλους τους διοργανωτές. Γιατί μια τέτοια συνεργασία θα έχει μέλλον, ειδικά όταν εγχαράσσεται στη συνείδηση και στη μνήμη. Και μιλώ για την κουλτούρα των συμπράξεων των ορχηστρών και όχι –προς θεού– για τη λογική των συγχωνεύσεων και των καταργήσεων (δεν μοιράζομαι κάτι κοινό με την ιδεολογία εκείνου του στρατιωτικού διοικητή).
Από μουσικής απόψεως ακούσαμε λοιπόν έξυπνες ενοργανώσεις για φιλαρμονική ορχήστρα αποσπασμάτων από τραγούδια των Σαββόπουλου, Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, έως χορούς του Σκαλκώτα στην εκδοχή τους για σύνολο εγχόρδων, αποσπάσματα από το Άξιον Εστί και από το Requiem του Fauré, από την εισαγωγή του Ιπτάμενου Ολλανδού του Βάγκνερ έως τον "Ύμνο Εις Την Ελευθερία" των Σολωμού/Μάντζαρου, έργο το οποίο αποτέλεσε –και αποτελεί– τον εθνικό μας ύμνο. Σε ένα τέτοιο ποικιλόμορφο πανόραμα της ευρωπαϊκής μουσικής, στο οποίο η ελληνική παραγωγή διέθετε σημαντική μερίδα, διαμορφώθηκε ηχητικά την Παρασκευή ο Ελληνισμός που στέκεται όρθιος και συνομιλεί με τον κόσμο.
Έχουμε μπολιαστεί, τις τελευταίες δεκαετίες, με τη βολική μιζέρια ότι οι Έλληνες και η Ελλάδα είναι οι χειρότεροι και η χειρότερη του κόσμου, πως ό,τι παράγεται από και σε αυτόν τον τόπο είναι για τη χωματερή. Πολύ βολικός μηδενισμός, καθώς αποσείει από πάνω μας το βάρος της προσωπικής, φιλοπρόοδης προσπάθειας, της προσωπικής ευθύνης, και μας βάζει σε μια κατάσταση ψυχολογικού αναχωρητισμού. Δεν ζούμε δηλαδή ως συνειδητοί πολίτες με άποψη και δράση (ατομική και συλλογική), αλλά ως επισκέπτες στην ίδια μας τη χώρα. Φυσικά δεν εννοώ ότι όλοι έχουμε φάει το παραμύθι, απλά περιγράφω τη γενικότερη τάση.
Στη συγκεκριμένη συναυλία, κατά το συνεχές άκουσμά της, ουσιαστικά θυμηθήκαμε συνθέτες οι οποίοι συνομίλησαν ισότιμα με τη διεθνή μουσική παραγωγή και αγορά: Νίκος Σκαλκώτας, Μάνος Χατζιδάκις, Μίκης Θεοδωράκης. Θυμηθήκαμε μια κάποια Ελλάδα που ύψωνε το βλέμμα της στη διεθνή κονίστρα του πολιτισμού χωρίς φόβο κι έφτιαχνε πολιτισμό χωρίς να αντιγράφει πολιτισμό, χωρίς να τον εισάγει. Συνομιλώντας και συνθέτοντας τα ευρωπαϊκά ρεύματα, όχι παρακαλώντας και ζητιανεύοντας.
Ας μιλήσουμε όμως και λίγο για τις ορχήστρες και τις χορωδίες. Αναφέρομαι κάπως σύντομα, για την οικονομία του χώρου μα και του χρόνου των αναγνωστών: η Καμεράτα ήταν εκπληκτική• θυμίζω και το πρόσφατο πρώτο παγκόσμιο βραβείο που κέρδισε με αρχιμουσικό τον Γιώργο Πέτρου, στην κατηγορία «Καλύτερη Ηχογράφηση Όπερας» στα International Opera Awards 2013 στο Λονδίνο, για τον Αλεσάντρο του Handel. Η ΚΟΑ, με τον απίθανο δυναμισμό της, απέδειξε γιατί τα τελευταία χρόνια κινείται σε υψηλότατο επίπεδο υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Βασίλη Χριστόπουλου. Η Συμφωνική της ΕΡΤ έπαιξε εκπληκτικά –ελπίζω όχι στο κύκνειο άσμα της. Η χορωδία της ΕΡΤ είναι μια από τις καλύτερες στη χώρα, ένα φωνητικό κομψοτέχνημα. Η χορωδία της ΕΛΣ και του Δήμου Αθηναίων είναι επίσης υψηλότατου επιπέδου. Νέα πρόσωπα σε ηλικία και σε ιδέες δίνουν πνοή στην ελληνική σκηνή. Τι γυρεύουμε λοιπόν; Να τα γκρεμίσουμε όλα; Η Ορχήστρα των Χρωμάτων δεν υπάρχει πια, ενώ όλοι οι οργανισμοί που έχουν σχέση με την κλασική μουσική αντιμετωπίζουν τεράστια οικονομικά προβλήματα, με τελευταίο παράδειγμα την απειλή έξωσης που έχει φτάσει στη διοίκηση του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης.
Κάποιοι από εμάς δεν μπορούν να αντέξουν να ζουν σε μια χώρα στην οποία διώκεται η αισθητική τους. Τα τελευταία χρόνια κηδεύουμε όσους ανθρώπους δεν άντεξαν την οικονομική καχεξία, αποχαιρετούμε τους αγαπημένους μας που πάνε στα ξένα, βλέπουμε μια χώρα η οποία φαίνεται να αναχωρεί ξεψυχισμένη από τις ίδιες της καρδιές των ανθρώπων της, που γίνεται βίαιη, που μας κόβει την ανάσα μας στη μέση. Τώρα είμαστε αναγκασμένοι, επιπλέον, να ζήσουμε και χωρίς την όποια δημοκρατία, χωρίς τον πολιτισμό.
Από την περασμένη Τρίτη, έχω αφήσει δύο σταθμούς που παίζουν παράσιτα στο ραδιόφωνό μου: τον Cosmos και το Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ. Ως εδώ. Γιατί η ΕΡΤ δεν είναι ένα ακόμα κανάλι. Είναι τα μουσικά της σύνολα, είναι η χορωδία της. Οι χορηγίες της στις ελληνικές ταινίες και ειδικά στις ταινίες μικρού μήκους. Το βήμα που δίνει στον πολιτισμό, σε έναν πολιτισμό ο οποίος δεν βρίσκει χώρο σε κανένα άλλο κανάλι. Είναι η προβολή και εξυπηρέτηση του θρησκευτικού αισθήματος μα και της πολιτιστικής κληρονομιάς του οικουμενικού ελληνισμού. Η σχέση της με την ομογένεια, η σχέση της με την EBU, η δορυφορική εικόνα της Ελλάδας ανά τον κόσμο, η εικόνα που παίρνει η χώρα μας από τον κόσμο. Μια χώρα χωρίς κρατική ραδιοτηλεόραση, είναι μια χώρα απομονωμένη. Και μια χώρα απομονωμένη δεν μπορεί να εξάγει πολιτισμό.
Υπάρχει όμως και κάτι που ορισμένοι δεν μπορούν να κατανοήσουν. Φοβούμαι δηλαδή ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν τα δάκρυα τα οποία είδαμε την Παρασκευή από τους μουσικούς στο studio C. Ο μουσικός βλέπετε ενός μεγάλου συνόλου δεν βιώνει μόνο την απώλεια της εργασίας του με βάση το οικονομικό κριτήριο. Βιώνει και την εκ νόμου απαγόρευση να μην ξαναπαίξει (ενδεχομένως ποτέ ξανά στη ζωή του) μουσική σε μεγάλο σύνολο, κάτι για το οποίο όχι μόνο έχει εκπαιδευθεί, αλλά κι έχει επιλέξει με αγάπη να κάνει. Είναι σαν να λες αύριο σε έναν ζωγράφο ότι δεν θα ξαναζωγραφήσει με εντολή του κράτους. Αυτή η ξαφνική παύση, η σιωπή, κυριεύει τη ζωή του. Είναι η ισχυρή ματαίωση του ονείρου του και όχι μόνο της εργασίας του. Ένα μουσικό σύνολο, ορχήστρα ή χορωδία (ειδικά το πρώτο), είναι σχεδόν αδύνατον να επανασυσταθεί μετά τη διάλυσή του χωρίς γενναία κρατική ή χορηγική χρηματοδότηση. Μια τέτοια ματαίωση αναδεικνύεται έτσι στο πιο ισχυρό βασανιστήριο το οποίο μπορεί κάποιος να επιβάλει σε έναν καλλιτέχνη.
Η ΕΡΤ, όμως, και τα μουσικά της σύνολα παραμένουν εδώ. Εκπέμπουν και ακούγονται. Το μέλλον της μουσικής Ελλάδας, όσο και να διώκεται, δεν μπορεί να οδηγηθεί στο αυτόφωρο. Ας ευχηθούμε ότι αυτή η συναυλία δεν ήταν πρόσκληση σε αποχαιρετισμό, μα εφαλτήριο της συνέχισης της μουσικής αναγέννησης, που, εσχάτως –κατά την άποψή μου– βιώνουμε. Οι μουσικοί και η μουσική θα συνεχίσουν.
{youtube}aUmubmoEjHo{/youtube}
