 |
H κυρία Ροζίτα Σπινάσα είναι απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Παν/μιου Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Παν/μιο της Κολωνίας, οι οποίες είχαν ως αντικείμενο το δίκαιο του Internet. Εργάζεται στην Αθήνα ως δικηγόρος, με ειδίκευση σε θέματα πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Μιλήσαμε μαζί της με αφορμή τις τελευταίες εξελίξεις στο κομμάτι που φαίνεται να μαστίζει τη μουσική βιομηχανία, αυτό που οι δισκογραφικές εταιρίες έχουν βαπτίσει διεθνώς 'πειρατεία'. Ανεξάρτητα από την θέση του καθενός όσον αφορά στο ιδεολογικό, ηθικό, αλλά και καθαρά πρακτικό μέρος, θελήσαμε να λύσουμε τις απορίες μας για ττο νομικό σκέλος. Είναι νόμιμο να χρησιμοποιεί κανείς ένα πρόγραμμα ανταλλαγής αρχείων; Να κατεβάζει κομμάτια για προσωπική χρήση; Να αντιγράφει cd; Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, μπορεί να μηνυθεί ο απλός χρήστης; Ο εκφοβισμός έχει και νομική βάση; Αρκετές οι απορίες μας και τι καλύτερο από το να αναθέσουμε σε έναν ειδικό επί του θέματος, την κυρία Σπινάσα, την αποστολή να μας τις λύσει.
- Κυρία Σπινάσα, πριν ένα μήνα μάθαμε για μια ντιρεκτίβα που, αν και δεν έχει εγκριθεί τελικά από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αποτελεί μια προσπάθεια άσκησης επιθετικής πολιτικής κι εκφοβισμού απέναντι στο φαινόμενο που 'μαστίζει' τη μουσική βιομηχανία, την πειρατεία φτάνοντας ως τον τελικό χρήστη. Ακόμα και οι απλοί fan της μουσικής, και όχι οι επαγγελματίες πειρατές, θα διώκονται νομικά, αν π.χ. ανταλλάσσουν κομμάτια μέσω internet. Τι ισχύει τελικά;
Η πρόταση της ΕΕ στην οποία αναφέρεστε ψηφίστηκε πρόσφατα ως οδηγία από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και θα πρέπει να ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο των Κρατών - Μελών. Η οδηγία όμως αυτή εισάγει αποκλειστικά και μόνο μέτρα για την αποτελεσματικότερη προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων και την δίωξη αυτών που τα προσβάλλουν, χωρίς να τροποποιεί σε κανένα σημείο το νομικό πλαίσιο που ισχύει σχετικά με τα ίδια τα πνευματικά δικαιώματα. Η νέα δηλαδή αυτή οδηγία δεν προβλέπει δυσμενέστερες ρυθμίσεις για τη χρήση των πνευματικών έργων από το κοινό.
- Με τη χώρα μας, πιο συγκεκριμένα, τί γίνεται;
Τα μέτρα που προβλέπει η οδηγία ισχύουν και εφαρμόζονται ήδη στη χώρα μας, καθώς ο ελληνικός νόμος για την πνευματική ιδιοκτησία, ο οποίος είναι από τους πληρέστερους νόμους της Ευρώπης, τα έχει συμπεριλάβει κατά το μεγαλύτερο μέρος τους στο νομικό «οπλοστάσιο» που διαθέτει για την προστασία των πνευματικών έργων και την πιο αποτελεσματική παύση των προσβολών τους. Πράγματι όμως παρατηρείται η διεθνής τάση της αύξησης των προσπαθειών για πληρέστερο και αυστηρότερο έλεγχο της αγοράς, με σκοπό την αποτελεσματικότερη προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων, ακριβώς γιατί η μουσική - και όχι μόνο - πειρατεία έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, λόγω των νέων δυνατοτήτων που προσφέρει η ψηφιακή τεχνολογία και το internet. Δεν μπορεί λοιπόν να αποκλειστεί και μια μελλοντική θέσπιση αυστηρότερων διατάξεων όσον αφορά και την ίδια τη χρήση των πνευματικών έργων, με διεύρυνση της προστασίας των δικαιωμάτων των δημιουργών τους.
- Σύμφωνα με την μέχρι τώρα ελληνική κι ευρωπαϊκή νομοθεσία, είναι παράνομο να ανταλλάσσει κανείς και να αντιγράφει cd στο οικείο περιβάλλον του; Και ποια είναι τα όρια που συνιστούν παράνομη ενέργεια;
Σύμφωνα με τη νομοθεσία που ισχύει στην Ελλάδα, η οποία είναι πλήρως εναρμονισμένη με την ευρωπαϊκή, η αναπαραγωγή (αντιγραφή) μουσικών έργων επιτρέπεται, όταν γίνεται για προσωπική και μόνο χρήση του προσώπου που αντιγράφει. Η ρύθμιση αυτή είναι αποτέλεσμα της στάθμισης από τη μια των συμφερόντων των καλλιτεχνών, οι οποίοι έχουν ως εισόδημά τους την αμοιβή από τη χρήση των έργων τους, από την άλλη όμως και των εύλογων συμφερόντων των χρηστών, καθώς τα πνευματικά έργα δεν είναι μόνο εμπορεύσιμο προϊόν, αλλά αποτελούν αγαθά της παγκόσμιας κουλτούρας και πολιτιστικής κληρονομιάς. Για το λόγο αυτό επιτρέπεται η αντιγραφή πνευματικών έργων και χωρίς την άδεια του δημιουργού, όταν αυτή γίνεται για προσωπική χρήση, για την οποία όμως πρέπει να καταβάλλεται εύλογη αμοιβή στον δημιουργό. Η αμοιβή αυτή προεισπράττεται κατά την πώληση των τεχνικών μέσων που χρησιμοποιούνται για την αντιγραφή, τόσο των μηχανημάτων αντιγραφής (recorder, pc), όσο και των υλικών φορέων (κασέτες, cd) ήχου και εικόνας (στις τιμές πωλήσεως περιλαμβάνεται επιβάρυνση σε ποσοστό 4% έως 6%).
- Τι συνιστά ακριβώς αυτή την προσωπική χρήση;
Η αντιγραφή για προσωπική χρήση σημαίνει ότι επιτρέπεται να γράψεις τραγούδια σε μία κασέτα ή cd για τον εαυτό σου, ή για να τη χαρίσεις σε φιλικό σου πρόσωπο. Βέβαια απαραίτητη προϋπόθεση είναι η αντιγραφή να μην γίνεται με σκοπό το κέρδος, ούτε να ξεπερνά τα όρια της συνηθισμένης κοινωνικής δραστηριότητας. Δηλαδή η αντιγραφή μουσικών κομματιών σε μεγάλο αριθμό cd, ακόμα και αν αυτά μοιραστούν δωρεάν, ξεπερνά σαφώς τα όρια της προσωπικής χρήσεως.
- Πάμε στην online ανταλλαγή αρχείων. Τι γίνεται όταν κανείς ανταλλάσσει αρχεία χρησιμοποιώντας ένα σχετικό πρόγραμμα, όπως το Kazaa και το Soulseek; Παρανομεί;
Για να διαπιστώσουμε τι αποτελεί και τι όχι παράνομη προσβολή των διατάξεων για την πνευματική ιδιοκτησία κατά την on-line ανταλλαγή μουσικών αρχείων, πρέπει να εξετάσουμε τις επιμέρους πράξεις μια προς μια:
(α) Ο χρήστης αντιγράφει μουσικά αρχεία στον σκληρό δίσκο του υπολογιστή του, με σκοπό να μπορούν άλλοι χρήστες να τα αντιγράψουν με τη βοήθεια προγραμμάτων τύπου napster, kazaa και λοιπών. Ο χρήστης αυτός δεν έχει μεν κανένα οικονομικό όφελος, αντιγράφει όμως τα μουσικά αρχεία όχι απλά για προσωπική του χρήση (όπως θα έκανε αν ήθελε να τα στείλει με e-mai σε κάποιον γνωστό του), αλλά για να γίνουν αυτά διαθέσιμα για να τα αντιγράψει απροσδιόριστος και απεριόριστος αριθμός χρηστών. Με αυτό τον τρόπο ο χρήστης παρανομεί, αφού αναπαράγει χωρίς την άδεια του δημιουργού μουσικά έργα (και όχι για προσωπική του χρήση), και μάλιστα καθιστά δυνατή τη διάδοσή τους στο κοινό, κάτι που απαγορεύεται ρητώς, χωρίς την άδεια του δημιουργού.
(β) Στη συνέχεια ερχόμαστε στο χρήση που επισκέπτεται τέτοιου τύπου ιστοσελίδες ή εκτελεί προγράμματα online ανταλλαγής αρχείων, εντοπίζει τραγούδια της αρεσκείας του, και τα κατεβάζει στο σκληρό δίσκο του υπολογιστή του. Ο χρήστης αυτός, εφόσον τα μουσικά έργα τα αντιγράφει για προσωπική του χρήση και μόνο, και όχι για παραπέρα εκμετάλλευσή τους, δεν παρανομεί. Η "αντιγραφή" αυτή επιτρέπεται από το ισχύον νομικό πλαίσιο, και δεν προσβάλει κανένα δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας.
(γ) Όσον αφορά τις ιστοσελίδες ή προγράμματα on-line ανταλλαγής αρχείων, αυτές ούτε αντιγράφουν ούτε διαδίδουν τα μουσικά κομμάτια, απλά φέρνουν σε επαφή τους χρήστες και καθιστούν δυνατή την ανταλλαγή των τραγουδιών μέσω internet. Αυτή μάλιστα ήταν και η επί σειρά ετών υπερασπιστική γραμμή του napster, ότι δηλαδή η ίδια η εταιρία δεν αντιγράφει τα μουσικά αρχεία, και δεν έχει καμία ευθύνη για τυχόν παραβιάσεις των χρηστών του.
Το ζήτημα αυτό έχει ήδη λυθεί με την οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο, η οποία έχει ενσωματωθεί και στο εθνικό δίκαιο της χώρας μας: σύμφωνα με την οδηγία αυτή, οι internet service providers δεν ευθύνονται μεν για τις παράνομες πράξεις των χρηστών τους ως απλοί διαμεσολαβητές, όταν όμως αυτοί οι ίδιοι με πρόθεσή τους διευκολύνουν την παραβίαση νομικών διατάξεων από τους χρήστες, όπως ακριβώς συμβαίνει και στα sites για την on-line ανταλλαγή μουσικών αρχείων, τότε οι service providers ευθύνονται αυτοτελώς.
Πράγματι δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι οι ιστοσελίδες και τα προγράμματα που έχουν διαθέσιμα μουσικά αρχεία κάθε άλλο παρά αμέτοχες είναι κατά την on-line ανταλλαγή τραγουδιών και τις προσβολές των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας που αυτή συνεπάγεται, τη στιγμή που η ίδια η ανταλλαγή μουσικών αρχείων αποτελεί τον λόγο ύπαρξής τους, με σκοπό να επιτύχουν τη μέγιστη επισκεψιμότητα, την οποία και εξαργυρώνουν με τεράστια διαφημιστικά έσοδα. Βέβαια, αφού για την on-line ανταλλαγή αρχείων χρειάζονται δύο χρήστες, αυτός που προσφέρει τα αρχεία του και αυτός που τα κατεβάζει, το σύστημα της ανταλλαγής μουσικών αρχείων μέσω internet παρουσιάζει από νομικής απόψεως προβλήματα, αφού ο πρώτος από αυτούς παρανομεί.
- Τελικά που νομίζετε ότι θα πρέπει να αποδοθούν οι πραγματικές ευθύνες;
Νομίζω ότι οι πραγματικές ευθύνες θα πρέπει να αποδοθούν κατά πρώτο λόγο σε όσους διαθέτουν στο internet τα προγράμματα για την online ανταλλαγή των αρχείων, αφού αυτοί είναι που την καλλιεργούν και την υποδαυλίζουν, με στόχο μεγάλα οικονομικά κέρδη, και όχι οι χρήστες, οι οποίοι ανταλλάσουν μουσικά αρχεία παρακινούμενοι από το ενδιαφέρον και την αγάπη τους για τη μουσική.
Δυστυχώς όμως έχουν εμφανιστεί και τα πρώτα κρούσματα μηνύσεων σε βάρος απλών χρηστών. Στη Γερμανία έχουν ήδη κατατεθεί από το Σύνδεσμο Δισκογραφικών Εταιριών (Verband der Phonographischen Industrie) 70 μηνύσεις κατά αγνώστων χρηστών, οι οποίοι αντέγραψαν μουσικά αρχεία στον σκληρό τους δίσκο, ώστε αυτά να αντιγραφούν από άλλους χρήστες.
Η πράξη αυτή κατακρίθηκε σφοδρά από την ATTAC AG, γερμανική οργάνωση για την προστασία των δικαιωμάτων των χρηστών, η οποία χαρακτήρισε απαράδεκτη την επιλογή της «εγκληματικοποίησης» των απλών πολιτων - χρηστών, οι οποίοι μάλιστα αποτελούν και τους πελάτες των δισκογραφικών εταιριών.
- Ξεφεύγοντας λίγο από το αμιγώς νομικό πλαίσιο, κυρία Σπινάσα, πείτε μας τη δική σας άποψη, ως ανθρώπου - πελάτη των δισκογραφικών εταιριών με την έννοια του λάτρη της μουσικής. Πως βλέπετε αυτή την τακτική του εκφοβισμού και των μηνύσεων σε ανθρώπους που ανταλλάσσουν αρχεία;
Πιστεύω ότι αυτό που ενδιαφέρει τους μουσικούς και τις εταιρίες παραγωγής, δεν είναι η απαγόρευση της on-line ανταλλαγής μουσικής, αλλά η απαγόρευση της δωρεάν on-line ανταλλαγής η οποία τους στερεί πόρους και έσοδα. Γι’αυτό και θα είναι πιο σωστό και θεμιτό, αντί για την απειλή και τον εκφοβισμό των χρηστών, οι προσπάθειες των μουσικών και των δισκογραφικών εταιριών να στραφούν με περισσότερο ζήλο κι οργάνωση στην λήψη πιο ήπιων για το χρήστη μέτρων, με σκοπό την είσπραξη εύλογου οικονομικού ανταλλάγματος, σύμφωνα και με τα παραπάνω. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που τα προγράμματα για επί πληρωμή κατέβασμα αρχείων έχουν αρχίσει να σημειώνουν αξιοσημείωτη επιτυχία. Η περαιτέρω στήριξή τους με χαμηλότερες τιμές και καλύτερες υπηρεσίες θα βοηθούσε αρκετά.
Ούτως η άλλως, η θέσπιση οποιωνδήποτε νομικών διατάξεων θα μείνει κενό γράμμα, αν δεν συνοδευτεί και από την ανάλογη τεχνολογική υποστήριξη για τον εντοπισμό του «διαδικτυακού δράστη». Αλλά ακόμη και όταν γίνει δυνατή η πλήρης αναγνώριση του χρήστη που κατεβάζει μουσικά έργα από το internet, θα είναι προτιμότερο και πιο δίκαιο, αντί αυτός να διωχθεί ποινικά, να επιδιώκεται ως ηπιότερη λύση η απλή καταβολή εύλογης αμοιβής για τη χρήση αυτή.
- Τελικά μήπως τα πρόστιμα για παρανομίες των απλών χρηστών του internet ανήκουν ακόμα στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας για τη χώρα μας;
Προσωπική μου εκτίμηση για τη χώρα μας είναι ότι η ποινική δίωξη σε βάρος χρηστών είναι μάλλον απίθανη: τη στιγμή που σε κάθε δρόμο και πλατεία της Αθήνας, και όχι μόνο, πωλούνται ελεύθερα πειρατικά cd από επαγγελματίες πλανόδιους, και μάλιστα υπό την αδιαφορία και ανοχή του κράτους, θεωρώ σχεδόν αδύνατο να ασχοληθούν οι ελληνικές διωκτικές αρχές με τον εντοπισμό και τη δίωξη του απλού χρήστη που, χωρίς κανένα οικονομικό όφελος, παραβιάζει το νόμο για την πνευματική ιδιοκτησία από το σπίτι του, μέσω internet.
