Κεντρική φωτογραφία: Marion Ettlinger
Κι ενώ, ύστερα από το Perfidia (Κλειδάριθμος, 2017) και τη Θύελλα (Κλειδάριθμος, 2019), αναμέναμε εναγωνίως το τρίτο μέρος στο Δεύτερο Κουαρτέτο του L.A., ο James Ellroy επιστρέφει μ’ ένα spin-off: ο Πανικός (Κλειδάριθμος, 2022, μτφ. Μιχάλης Μακρόπουλος) συνδέεται έμμεσα με την επιβλητική Τριλογία του Αμερικανικού Υπόκοσμου (Αμερικανικό ταμπλόιντ 2005, Αμερικανικό ταξίδι θανάτου 2007, Το αίμα δεν σταματάει ποτέ 2010 – όλα από την Άγρα, σε μτφ. του Ανδρέα Αποστολίδη). Η τριλογία αυτή διατρέχει μυθιστορηματικά (και εγκληματικά) την αμερικανική ιστορία από τα τέλη του 1950 έως και τις αρχές της δεκαετίας του 1970: Ψυχρός Πόλεμος, Κρίση των Πυραύλων της Κούβας, Βιετνάμ, άνοδος και δολοφονία του Τζον Τζακ Κένεντι, άνοδος και δολοφονία του Ρόμπερτ Κένεντι, άνοδος του Ρίτσαρντ Νίξον, σκάνδαλο Watergate. Ο Ellroy αποσπά έναν δευτερεόντα χαρακτήρα από εκείνο το μνημειώδες έργο και στον Πανικό τον καθιστά πρωταγωνιστικό: τον Αμερικανολιβανέζο πρώην μπάτσο και εκβιαστή Φρέντι Ότας. Τον είχαμε γνωρίσει στον Αμερικανικό Υπόκοσμο να κάνει τον διαμεσολαβητή ανάμεσα στην χορεύτρια-ρουφιάνα Μπαρμπ Γιάχελκα και στον γαμιά JFK.
«Ο Φρέντι Ότας ήταν ο άνθρωπος που γνώριζε το Λος Άντζελες τη δεκαετία του ʼ50. Ήταν ο άνθρωπος που έπρεπε να γνωρίζεις: ένας βρόμικος μπάτσος, ένας ποταπός ιδιωτικός ντετέκτιβ, εκβιαστής, νταβατζής και, κυρίως, ο αρχιτραμπούκος του περιοδικού Confidential».
Το Confidential πλασάριζε βρόμα, πληροφορίες, αχρεία αρθρογραφία, δυσφήμιση, συκοφαντία. Πολλές φορές έστηνε το ίδιο και καθοδηγούσε τα θύματά του για να βγάλει είδηση. Κατασπάραζε μισάνθρωπους σταρ του σινεμά, κοσμικούς βρομισμένους απ’ το σεξ, βλάκες πολιτικούς: τονΤζακ Κένεντι, τον Τζέιμς Ντιν, τον Μοντγκόμερι Κλιφτ, τον Μπαρτ Λάνκαστερ, τη Λιζ Τέιλορ, τον Ροκ Χάντσον. Ο Τύρρανος του Χόλιγουντ Φρέντι πρωτοστατούσε στην ιεροτελεστία της βρόμας – έχοντας ενίοτε την κάλυψη ή και την ενθάρρυνση της εξουσίας, είτε της πολιτικής είτε της αστυνομικής.
Το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται σε δύο χρόνους: το Τότε αφορά τη δράση του Φρέντι στο Χόλιγουντ κατά τις δεκαετίες του 1950-1960∙ η αφήγηση δίδεται σκόπιμα σε ιστορικό ενεστώτα, για να σπιντάρει τον ρυθμό. Το Τώρα αφορά την εξομολόγηση του Φρέντι, που βρίσκεται πια έγκλειστος σε ίδρυμα, στο επονομαζόμενο με δαντικούς όρους Καθαρτήριο, το καλοκαίρι του 2000∙ εδώ η αφήγηση δίδεται σε αόριστο χρόνο ή σε συντελεσμένο μέλλοντα (τον χρόνο που προτιμά η ψυχανάλυση).
«Όλα εκείνα τα θρησκευτικά σκατά που περιφρονούσα και παράκουγα έχουν βγει αληθινά. Υπάρχει ο Παράδεισος για τους καλούς, η Κόλαση για τους τερατωδώς Κακούς με κεφαλαίο κάπα. Κι υπάρχει και το Καθαρτήριο για τύπους σαν ελόγου μου – σαρκαστικά καθάρματα που επωφελήθηκαν από ‘να διεστραμμένο σύστημα και προκάλεσαν καταστροφή. Έχω τσουρουφλιαστεί μες τα κρίματά μου για δύο δεκαετίες και βάλε. Έχω ξαναζήσει την επίγεια ζωή μου ως την τελευταία δυστοπική της λεπτομέρεια. Οι πανούργοι φύλακές μου με δελεάζουν πια με μια συμφωνία: Κατέγραψε τον γεμάτο κυνισμό κι αποκρουστικό σου ταξίδι. Σάλπισε θριαμβευτικά την αλήθεια. Ξελαρυγγιάσου, χοροπήδα μέχρι τον Παράδεισο σαν μαϊμού. Μωρό μου, είναι καιρός να ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΘΕΙΣ».
Η εξομολόγηση του Φρέντι καλύπτει όλη την δράση του ως διεφθαρμένος μπάτσος και κατόπιν ως έμμισθο λαγωνικό του σκανδαλοθηρικου Confidential, μέχρι και την πτώση του το 1960. Η κύρια αποστολή του Φρέντι, σε αγαστή συνεργασία με πολιτικούς κύκλους και με τμήματα της αστυνομίας (που βρίσκονται πάντα σε φατριαστικό ανταγωνισμό μεταξύ τους), είναι να διεισδύσει σε πυρήνες κομμουνιστών του Χόλιγουντ και να τους εκθέσει ως φορείς κοινωνικής διαφθοράς. Βρισκόμαστε εξάλλου καταμεσής της εποχής του μακαρθισμού και της αντικομμουνιστικής υστερίας. Ένας από αυτούς τους πυρήνες φέρεται να περιστρέφεται γύρω από τον κύκλο νεαρών ηθοποιών που περιστιχοίζουν τον σκηνοθέτη Νίκολας Ρέι (Τζέιμς Ντιν, Σαλ Μινέο, Ντένις Χόπερ κ.ά.), ειδικότερα στα γυρίσματα της ταινίας Επαναστάτης Χωρίς Αιτία. Ο Φρέντι δεν είναι κανένας συντηρητικός ιδεολόγος, είναι απλώς κυνικός. Το κάνει μόνο για τα φράγκα – γι’ αυτό και στην «εξομολόγησή του» δεν επιζητεί επουδενί τη συγχώρεση.
Σ΄ένα δεύτερο επίπεδο, ο Φρέντι διασταυρώνεται και με τον JFK. Φυσικά κάνει και πάλι βρωμοδουλειές∙ προσφέρει τις υπηρεσίες του στους συντηρητικούς που επιθυμούν να τον δυσφημίσουν και που προσπαθούν να ανακόψουν τον δρόμο του –τότε- ανερχόμενου, αδιάφθορου και φιλειρηνιστή γερουσιαστή, που δείχνει να απολαμβάνει λαϊκό έρεισμα. Λέει όμως ο Φρέντι:
«Η κίνηση προς την γέφυρα ήταν τρομερή. Δημοσιογραφικά βαν πηγαινοέρχονταν αργά από και προς την Κουέντιν. Αμάξια έφευγαν κουβαλώντας συνθηματάκηδες και επαγγελματίες διαδηλωτές που’ χαν ξεχυθεί για να προκαλέσουν χάος. Πλακάτ πρόβαλλαν από τα τζάμια τους. ΦΡΕΝΟ ΝΑ ΜΠΕΙ ΣΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΗ ΜΗΧΑΝΗ και ΚΕΝΕΝΤΙ το ’60. Ε, παιδιά – μαστρόπευα για λογαριασμό αυτού του τύπου και του προμήθευα ντόπα!!!».
Λογοτεχνικά, ο Πανικός εμφανίζει όλες τις αρετές του Ellroy στην τεχνική της αφήγησης: τον συγκοπτόμενο ρυθμό που απηχεί την αγαπημένη του jazz, την ζωντάνια των διαλόγων του, την αθυροστομία του, τη γλώσσα του που είναι μια ποιητική της βίας, την επανάληψη φράσεων-κλειδιά, την επινόηση αρχειακών πηγών που ντοκιουμεντάρουν τη μυθοπλασία του, τη δημιουργία αρχετυπικών χαρακτήρων που συμβολίζουν το Κακό. Πλάι στον Ιρλανδό αρχιφύλακα Ντάντλεϊ Σμιθ, αυτόν τον τόσο γοητευτικό Αρχιερέα του Κακού στο Πρώτο Κουαρτέτο του L.A. (Η Μαύρη Ντάλια, Το μεγάλο πουθενά, Λος Άντζελες Εμπιστευτικό, Λευκή Τζαζ) έρχεται πλέον να προστεθεί και ο Φρέντι Ότας.
Ο Ellroy φυσικά και δεν είναι αυτόφωτος. Δεν κρύβει τις επιρροές του από τη λογοτεχνία του Raymond Chandler, τον οποίο και συμπληρώνει ως χρονικογράφος «της βίας και της διαφθοράς» του L.A. Ακόμα όμως πιο εμφατικά, ο Ellroy δεν κρύβει τις επιρροές του από τον Σαίξπηρ, τον οποίο γνωρίζει απέξω κι ανακατωτά και τον τσιτάρει επανειλημμένα. Ένας άλλος μεγάλος δημιουργός, ο σκηνοθέτης Σέρτζιο Λεόνε έχει υποστηρίξει ότι: «είμαι πεπεισμένος ότι ο καλύτερος μακράν του δεύτερου δημιουργός γουέστερν είναι ο Όμηρος, επειδή έγραφε ιστορίες για την ατομική μοίρα ανθρώπων –ο Αχιλλέας, ο Αίας, ο Αγαμέμνων– οι οποίοι είναι τα αρχέτυπα για τους χαρακτήρες που υποδύθηκαν ο Γκάρι Κούπερ, ο Μπαρτ Λάνκαστερ, ο Τζίμι Στιούαρτ, και ο John Γουέιν […] Την εποχή που ετοίμαζα το πρώτο μου γουέστερν, το Για Μια Χούφτα Δολάρια, κατά κάποιο τρόπο αισθανόμουν σαν τον Ουίλλιαμ Σαίξπηρ. Εκτιμώ ότι ο Σαίξπηρ θα μπορούσε να γράψει μερικά σπουδαία γουέστερν».
Ο Ellroy μεταφέρει αυτή τη συλλογιστική στον κόσμο του hard-boiled και διδάσκεται από τον καλύτερο. Με την επίγνωση ότι ο Σαίξπηρ έχει γράψει τουλάχιστον τέσσερα-πέντε από τα πλέον αριστουργηματικά και αιματοβαμμένα hard-boiled στην ιστορία (Μακμπέθ, Βασιλιάς Ληρ, Ριχάρδος ΙΙΙ, Ερρίκος Ε’). Υπό αυτό το πρίσμα, τα αστυνομικά του Ellroy συνθέτουν τραγωδίες του Υπόκοσμου.
Ορισμένοι έχουν χαρακτηρίσει τον Ellroy ως ηδονοβλεψία και συντηρητικό συγγραφέα. Ισχύουν και τα δύο. Είναι Ρεπουμπλικάνος, αποστρέφεται τον συνδικαλισμό, τη Νέα Αριστερά, τα νεανικά κινήματα, το Αμερικανικό ’68, τα κινήματα των ΛΟΑΤΚΙ+, και δεν το κρύβει. Όμως, με την εξαίρεση ίσως του Don Delillo, κανένας άλλος σύγχρονος συγγραφέας δεν έχει καταφέρει να διεισδύσει τόσο βαθιά όσο αυτός στο μαλακό υπογάστριο της Αμερικής και να παρουσιάσει, ποιητική άδεια, έναν κόσμο στον οποίο η βία, η διαφθορά, o ρατσισμός και η παρακμή είναι υπαρκτά ως και κυρίαρχα φαινόμενα, που υπερβαίνουν ακόμα και τα όρια του ρεαλισμού. Είναι επίσης ο συγγραφέας που σε κάθε του μυθιστόρημα υπογραμμίζει ότι, ναι, υπάρχει η Μαφία ή η οποιαδήποτε Μαφία, υπάρχει όμως παράλληλα και η Police Mafia∙ είναι θεσμοθετημένη, πολυπλόκαμη, ενδημική, δεν πρόκειται απλώς για μεμονωμένα κρούσματα.
«Βρόμα. Κουτσομπολιά. Σκάνδαλα, λάσπη [...] Ήταν η επιτομή του εξισωτισμού της μεταπολεμικής Αμερικής. Μια κολοσσίαία σύγκλιση του επιτηδευμένου και του υπέροχου, του βρομισμένου και του περιφρονημένου, του κραυγαλέου και του ποταπού. Εκείνη η ρυπαρή σύνοδος κορυφής όρισε τον τόνο γι’ αυτή την ανατριχίλα που, τσιτωμένη και κομματιασμένη, χαρακτηρίζει το έθνος μας σήμερα».
Ως συνήθως, το soundtrack περιλαμβάνει κλασική και jazz: Μπετόβεν, Μπάρτοκ, Χίντεμιτ, Μπρούκνερ, Σοστακόβιτς, Μπραμς, Charlie Parker, Art Pepper, Gerry Mulligan, Dexter Gordon, Duke Ellington...
Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο James Ellroy επαληθεύει τη φήμη που τον ακολουθεί και που τον θέλει να μιλάει χωρίς ενδιασμούς και αναστολές και, κυρίως, χωρίς να τον ενδιαφέρει αν θα συμφωνήσει κανείς μαζί του. Πόσω μάλλον ο υποφαινόμενος, που πολιτικά βρίσκεται στον αντίποδα.
Κύριε Ellroy, ας ξεκινήσουμε με τον Πανικό. Κεντρικός χαρακτήρας είναι ο πρώην μπάτσος και κακοποιός Φρέντι Ότας, ο οποίος είχε δευτερεύοντα ρόλο σε προηγούμενα βιβλία σας. Γιατί τον επιλέξατε ως πρωταγωνιστή; Θα αποκτήσει τη δική του σειρά βιβλίων;
Πάντα μου άρεσε ως χαρακτήρας ο Φρέντι. Έγραψα αρχικά μερικές νουβέλες με αυτόν ως ήρωα και τις έδειξα στον εκδότη μου (Knopf). Μου έριξε την ιδέα να τις συνενώσω και να τις διαμορφώσω σε μυθιστόρημα. Το δοκίμασα, πέτυχε και έτσι δημιουργήθηκε ο Πανικός. Έγραψα και δεύτερο μυθιστόρημα με ήρωα τον Φρέντι. Είναι πιο ογκώδες και πιο τραγικό. Δεν σκοπεύω πάντως να δημιουργήσω μια νέα σειρά.
Το μυθιστόρημα ξεκινά με την εξομολόγηση του Φρέντι. Όμως δεν δείχνει να επιζητά τη συγχώρεση ή την εξιλέωση. Μοιάζει κυνικός ως το κόκκαλο...
Όχι. Είναι επίτηδες κυνικός, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι έχει περάσει 30 χρόνια στο Καθαρτήριο. Είχε όλο τον καιρό να αναπολήσει τον εαυτό του ως νεαρό μικροκακοποιό.
Το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται κατά την περίοδο του μακαρθισμού, το κυνήγι μαγισσών, τις δίκες των κομμουνιστών...
Δεν μου αρέσει ο όρος η «περίοδος του μακαρθισμού». Στιγματίζεται ολόκληρη η επιτροπή, που είχε στις τάξεις της και έντιμους ανθρώπους, από έναν απατεώνα. Είμαι αντικομμουνιστής και έτσι σε βάση αρχών είμαι σύμφωνος με το έργο της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Υποθέσεων. Θα υποστήριζα τον Ρίτσαρντ Νίξον.
Γιατί όμως επιλέξατε να εστιάσετε στον Νίκολας Ρέι, στον Τζέιμς Ντιν και στο Επαναστάτης Χωρίς Αιτία;
Επειδή ο Νικ Ρέι ήταν ένας διεφθαρμένος μαλάκας. Τον μισώ και αυτόν και τις ταινίες του, όπως μισώ και τον Τζέιμς Ντιν και τον Επαναστάτη Χωρίς Αιτία. Μισώ τη νεανική εξέγερση, τους τύπους με τις μοτοσυκλέτες και όλα αυτά τα σκατά. Είχα διαβάσει ένα άρθρο του συγγραφέα Τζον Ντος Πάσος του 1957, που επίσης έλεγε ότι ήταν αντι-Τζέιμς Ντιν.
Ήταν τότε το Χόλιγουντ τόσο διεφθαρμένο όσο το παρουσιάζετε;
Ναι, ήταν. Αν πάλι όχι, δεν δίνω δεκάρα.
Πιστεύετε ότι η διαφθορά προκαλεί μαζική παράνοια;
Πιθανότατα.
Ο JFK επανεμφανίζεται στον Πανικό. Είχε κεντρικό ρόλο στο Αμερικανικό Ταμπλόιντ. Δεν τον συμπαθείτε πολύ, έτσι δεν είναι;
Δεν μισώ τον JFK. Επίσης δεν κρίνω ηθικά τους χαρακτήρες μου. Απλώς, έχει περάσει η εικόνα ενός αγνού, άσπιλου και ιδεαλιστή JFK και εγώ ήθελα να δείξω ότι είχε και σκοτεινές πλευρές.
Πώς εμπνευστήκατε το Δεύτερο Κουαρτέτο του L.A; Έχετε γράψει τον τρίτο τόμο;
Η ιδέα μου ήρθε απλώς ξαφνικά. Δεν είχα κάνει έρευνα για το θέμα. Γνώριζα πάντως ότι πολλοί Ιάπωνες και Ασιάτες στις ΗΠΑ θεωρήθηκαν ως πιθανοί εσωτερικοί εχθροί και κλείστηκαν σε στρατόπεδα στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η αιτία; Ήταν απλώς πιο εύκολο να τους διακρίνουν από την εξωτερική τους εμφάνιση, σε αντίθεση ας πούμε με τους Γερμανούς ή τους Ιταλούς στις ΗΠΑ. Τώρα θα ξεκινήσω να γράφω τον τρίτο τόμο. Ήμουν απασχολημένος με τα βιβλία με τον Φρέντι Ότας.
Ο Ντάντλεϊ Σμιθ λειτουργεί ως το αρχέτυπο του Κακού στα μυθιστορήματά σας. Σας έλειψε ως χαρακτήρας μετά την ολοκλήρωση του Πρώτου Κουαρτέτου του Λος Άντζελες; Γι’ αυτό ίσως επιστρέψατε σ’ αυτόν στο δεύτερο;
Μάλλον. Είναι η προσωποποίηση του μοχθηρού μπάτσου και τον γουστάρω. Όμως, μετά το Perfidia και τη Θύελλα, συνειδητοποιώ ότι με κούρασε.Έχει εμφανιστεί εξάλλου σε έξι συνολικά μυθιστορήματά μου. Είναι αρκετά.
Παρουσιάζετε την αστυνομία του Λος Άντζελες σαν ένα είδος «αστυνομίας-μαφίας», που λειτουργεί, όχι σύμφωνα με τον νόμο, αλλά σύμφωνα με τους εσωτερικούς κανονισμούς της. Πιστεύετε ότι αυτό συμβαίνει και στην πραγματικότητα;
Δεν μου αρέσει ο όρος «αστυνομία-μαφία». Πολλοί, κρίνοντας από τα βιβλία μου, θεωρούν ότι είμαι εναντίον της αστυνομίας. Κάνουν λάθος. Είμαι υπέρ της αστυνομίας και μάλιστα θέλω να είναι ισχυρή. Και αν χρειάζεται ένας αστυνομικός να παραβεί τον νόμο, ας πούμε για να σκοτώσει έναν βιαστή ή έμπορο ναρκωτικών, ας το κάνει, δεν έχω πρόβλημα.
Υπάρχουν αρκετά –επινοημένα- ντοκουμέντα στα βιβλία σας. Προσεγγίζετε τη λογοτεχνία σαν μια μορφή εκτεταμένης δημοσιογραφίας; Αν και, βεβαίως, η γλώσσα σας είναι πολύ πιο δουλεμένη σε σχέση με αυτήν που συναντάμε στον Τύπο.
Δεν κάνω ιδιαίτερη έρευνα. Στην πραγματικότητα, το απεχθάνομαι. Σκοπός μου δεν είναι να αναπαραστήσω την πραγματικότητα, αλλά να δημιουργήσω έναν άλλο κόσμο με τη λογοτεχνία μου.
Οι κριτικοί συγκρίνουν συνήθως τα έργα σας με αυτά του Raymond Chandler. Διακρίνω τη σύνδεση με τον Chandler στο πλαίσιο του εγκλήματος στο L.A., όμως περισσότερο διακρίνω στους χαρακτήρες σας σαιξπηρικές αναφορές. Θεωρείτε ότι έργα όπως ο Μακμπέθ, ο Βασιλιάς Ληρ ή ο Ριχάρδος ΙΙΙ μπορούν με τον τρόπο τους να διαβαστούν και ως hard-boiled τραγωδίες;
Συμφωνώ για τους χαρακτήρες και το στοιχείο του εγκλήματος που απαντά στα έργα του Σαίξπηρ. Σε ό,τι αφορά το hard-boiled, δεν μου αρέσει ιδιαίτερα ο Chandler. Έχει γίνει κλισέ. Προτιμώ τον Ross McDonald και τον Dashiell Hammett. Το hard-boiled ξεκινά από τον Hammett και καταλήγει σε εμένα. Εκείνος το ξεκίνησε, όμως εγώ είμαι καλύτερος.
Είστε ικανοποιημένος με τις κινηματογραφικές μεταφορές βιβλίων σας όπως η Μαύρη Ντάλια και το Λος Άντζελες Εμπιστευτικό; Διάβασα κάπου ότι το HBO ενδιαφέρεται για μια σειρά βασισμένη στον Αμερικανικό Υπόκοσμο και επίσης ότι υπάρχει ενδιαφέρον και για τα βιβλία σας με ήρωα τον Lloyd Hopkins (Αίμα στο φεγγάρι, Ο λόφος των αυτοκτονιών).
Συμφώνησα να γυριστούν αυτά τα βιβλία μου σε ταινίες επειδή μου προσέφεραν αρκετά χρήματα. Οι ταινίες δεν μου αρέσουν καθόλου, ούτε η Ντάλια ούτε το Λος Άντζελες Εμπιστευτικό. Τώρα πια που έχει πεθάνει ο Curtis Hanson, ο σκηνοθέτης του δεύτερου, μπορώ να το παραδεχθώ. Η παραγωγή του HBO δεν είναι σειρά, αλλά κάτι σαν ντοκιμαντέρ οπτικά, ενώ εγώ διαβάζω αποσπάσματα από το πρώτο βιβλίο του Αμερικανικού Υπόκοσμου. Για τα βιβλία του Λόιντ Χόπκινς δεν ισχύει κάτι τέτοιο.
Τι πιστεύετε για τη σημερινή κατάσταση στις ΗΠΑ; Θεωρείτε ότι θέματα όπως η διαφθορά, ο ρατσισμός και η αστυνομική βία είναι πιο επίκαιρα παρά ποτέ;
Δεν συζητώ για την κοινωνικοπολιτική κατάσταση στην Αμερική.
Κύριε Ellroy, ας κλείσουμε με jazz. Έχει οργανικό ρόλο σε όλα σχεδόν τα βιβλία σας. Όλες αυτές οι αναφορές στον Charlie Parker, τον Art Pepper, τον Wardel Grey, τον Gerry Mulligan κλπ. Είναι το be bop το αγαπημένο σας μουσικό είδος; Γνωρίζω ότι είστε επίσης λάτρης της κλασικής μουσικής.
Η κλασική είναι η αγαπημένη μου μουσική και αμέσως μετά έρχεται η jazz, ιδιαίτερα το be bop. Απεχθάνομαι το rock, θεωρώ ότι είναι μουσική για παιδιά. Θα μπορούσες να πεις ότι η jazz είναι η κλασική μουσική του 20ού αιώνα.
