Μας αποχαιρετάτε με την επικείμενη συναυλία σας στο Ηρώδειο, καθώς βρίσκεστε στην τελευταία περιοδεία της καριέρας σας, όπως έχετε ξεκαθαρίσει. Ποιο είναι το καθοριστικό εκείνο σημείο, στο οποίο ένας καλλιτέχνης λέει «αυτό ήταν»;
Αναλογίζομαι την ίδια μου την ιστορία και συνειδητοποιώ ότι ήμουν πολύ πιο κινητικός στα λάιβ. Ενώ τώρα πρέπει να κοιτάζω πού ακριβώς πατάω. Με τον όλον φωτισμό μιας συναυλίας, η σκηνή αρχίζει και μοιάζει με λίγο επικίνδυνο μέρος. Μπορεί π.χ. να πέσεις πάνω σε κάποιο κουτί, το οποίο δεν θα έπρεπε να βρίσκεται εκεί. Τέτοια μικρά πράγματα, λοιπόν, μου λένε ότι ήρθε ο καιρός να σταματήσω. Είναι βέβαια η δική μου γνώμη αυτή, γιατί άλλοι καλλιτέχνες συνεχίζουν και συνεχίζουν. Αν δεν υπάρχει όμως οικονομική ανάγκη, γιατί να το κάνεις;
Μια συναυλία, επίσης, δεν είναι μόνο τα όσα συμβαίνουν επί σκηνής. Πρέπει να πας αεροπορικώς στο μέρος διεξαγωγής, κάθε βράδυ να κοιμάσαι σε διαφορετικό μέρος. Κάτι που αναστατώνει τα μοτίβα του ύπνου σου, αλλά και το στομάχι σου, αφού τρως διαφορετικό φαγητό απ' ό,τι συνηθίζεις όταν βρίσκεσαι σπίτι σου. Με όλα αυτά, βέβαια, μπορείς να ζήσεις μια χαρά όταν είσαι νέος. Όμως εγώ γίνομαι μάλλον ένας λίγο γκρινιάρης μεγάλος άνθρωπος –και δεν μου αρέσει αυτό που βλέπω. Ας μπει μια τελεία, επομένως.
Άλλωστε υπάρχει και μια πρόκληση στο τι μπορείς να κάνεις με τον χρόνο που θα προκύψει. Προσωπικά, ας πούμε, θα ήθελα να γράψω ένα βιβλίο. Κάτι διαφορετικό όμως από όσες εκδόσεις βρίσκονται εκεί έξω και με αποκαλούν «ροκ σταρ», κάτι που εγώ δεν σκέφτηκα ποτέ ότι είμαι. Κι αν μπορώ να σου μιλήσω για ακόμα πιο τρελά όνειρα, υπάρχουν φιλοδοξίες και για φιλμ που μπορεί να γυριστούν.
Δραστηριότητες δηλαδή εκτός μουσικής, δεν σας γοητεύει πια το ίδιο η μουσική;
Δεν με γοητεύει η σύγχρονη μουσική και η τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα. Αισθάνομαι ότι δεν μπορώ πια να ανήκω. Κατά τα λοιπά εξακολουθώ κι ακούω πολλή μουσική, έχω μάλιστα γυρίσει πρόσφατα στα τζαζ και μπλουζ ακούσματα των νεανικών μου χρόνων και συνειδητοποιώ ότι γοητεύομαι ακόμα από τους ήρωες που είχα όταν π.χ. ήμουν 20άρης. Υπάρχουν όμως και πράγματα τα οποία με εκπλήσσουν. Ο Duke Ellington, ας πούμε. Όταν ήμουν νέος, γνώριζα ασφαλώς τη μουσική του, όμως μου ασκούσαν περισσότερη έλξη τραγουδιστές σαν τον Big Joe Turner και τον Jimmy Witherspoon. Ίσως γιατί ένιωθα ότι μπορούσα να γίνω σαν κι εκείνους. Τώρα, με ξετρελαίνει ο Ellington.
Άρα η απόσυρσή σας είναι καθαρά στον συναυλιακό τομέα, δεν θα σταματήσετε να βγάζετε δίσκους...
Ασφαλώς και θα συνεχίσω να βγάζω δίσκους. Κι ελπίζω μάλιστα ότι θα βγάλω πολλά ακόμα άλμπουμ. Δεν θέλω να σταματήσω να τραγουδάω. Θέλω απλά να σταματήσω να βρίσκομαι στον δρόμο, σε ένα λεωφορείο, σε ένα αεροπλάνο, ώστε να πάω κάπου. Και να είμαι περισσότερο στο σπίτι μου, όπου λίγο πιο κάτω υπάρχει στούντιο, στο οποίο μπορώ να πηγαίνω και να τραγουδάω ό,τι θέλω. Δεν σκοπεύω να γυρίσω την πλάτη μου στη μουσική. Θα ήταν κρίμα άλλωστε να μη χρησιμοποιώ τη φωνή μου. Είναι ένα δώρο.
Είναι σημαντικό για σας, αλήθεια, ότι η αποχαιρετιστήρια συναυλία στην Ελλάδα θα δοθεί στο αρχαίο ωδείο κάτω από την Ακρόπολη;
Είναι τρομακτικό, θα έλεγα. Τρομακτικό. Ανησυχώ για την ακουστική, το πώς θα στηθεί εκεί μια μοντέρνα ροκ μπάντα με ηλεκτρονικά, πώς θα κολλήσει με το αρχαίο, πέτρινο περιβάλλον. Στο μυαλό μου, τα ροκ συγκροτήματα προορίζονται να καταλάβουν μια άδεια, υπαίθρια έκταση στην οποία μπορεί να μαζευτούν και 50.000 άνθρωποι. Σε έναν χώρο σαν το Ηρώδειο, όμως, το στοίχημα είναι διαφορετικό, όχι μόνο στο πώς θα σταθείς, αλλά και στο πώς θα απευθυνθείς στο κοινό. Όμως έχω πολύ καλούς μηχανικούς ήχου, ανθρώπους οι οποίοι γνωρίζουν το αρχαίο θέατρο. Ίσως λοιπόν απλά υπερβάλλω. Τους έχω εμπιστοσύνη. Πιστεύω ότι όλα θα πάνε καλά. Μάλλον...
Στη μακρά σας καριέρα, έχετε γνωρίσει πολλούς και ενδιαφέροντες ανθρώπους, για τους οποίους κι έχετε μιλήσει άλλωστε σε πολλές συνεντεύξεις στο παρελθόν. Εγώ θα ήθελα λοιπόν να ρωτήσω πώς αποτιμάτε σε αυτό το σημείο της ζωής σας τον Bertie Brown;
Τον Bertie Brown;! (λίγο έκπληκτος). Τον δάσκαλό μου; Ξέρεις, γράφω κάτι για εκείνον, αυτό το διάστημα. Τον λάτρευα τότε, στη δεκαετία του 1950, κι εξακολουθώ να το κάνω τώρα, που πλέον δεν είναι παρά μια ανάμνηση. Με βοήθησε να καταλάβω ότι όλοι οι πόλεμοι έχουν οικονομικά κίνητρα. Και ότι, από μια τέτοια άποψη, η Βρετανία δεν είχε κερδίσει τον Δεύτερο Παγκόσμιο –άσχετα με το τι μας έλεγαν τότε οι πολιτικοί μας. Στην πραγματικότητα, είχαμε χάσει την Αυτοκρατορία, αλλά και τους εαυτούς μας.
Ο Brown, όμως, ήταν ένας άνθρωπος που είχε κάνει ό,τι μπορούσε στον πόλεμο. Ήταν πιλότος, πετούσε σε εχθρικές περιοχές για να τραβήξει φωτογραφίες, είχε πολεμήσει εναντίον των Γιαπωνέζων στον νότιο Ειρηνικό. Και ήταν έτσι σε θέση να μου προβάλλει έναν διαφορετικό Δεύτερο Παγκόσμιο. Με έναν τρόπο, ήταν σχεδόν ρομαντικό. Έλεγε δε υπέροχες ιστορίες. Κι ας υποτίθεται ότι μας δίδασκε μαθηματικά. Αρκούσε μια ερώτηση να του κάνεις, τύπου «Κύριε, είναι αλήθεια ότι οι Γιαπωνέζοι ήταν οι καλύτεροι μαχητές σε περιβάλλον ζούγκλας;» και ξεκινούσε να σου εξηγεί με λεπτομέρειες ότι δεν ήταν αλήθεια, γιατί π.χ. έκαναν υπερβολικό θόρυβο τα όσα κουβαλούσαν, οπότε γινόταν εύκολο να τους εντοπίσεις στις ενέδρες. Ήταν μοναδικός. Τον λάτρευα.
Ήσασταν πράγματι ο Eggman, στο περίφημο τραγούδι των Beatles "I Am The Walrus";
Ω ναι, ήμουν. Δυστυχώς... Ήταν τόσο τυπικό για τον John Lennon, την έστηνε ξέρεις σε κόσμο με τέτοιους τρόπους και τους παρουσίαζε να κάνουν πράγματα που ήθελε βασικά εκείνος να κάνει. Αλλά τον αγαπούσα τον John. Γιατί ήταν πραγματικός επαναστάτης. Και, με κάθε ειλικρίνεια, ακόμα πιστεύω ότι τον δολοφόνησαν. Νομίζω ότι συνέβη κάτι σαν αυτό που δείχνει στην ταινία του Τζον Φράνκενχαϊμερ Ο Άνθρωπος της Μαντζουρίας (1962). Έχω διαβάσει αρκετά για τα όσα γίνονταν τότε στις Ηνωμένες Πολιτείες, το FBI παρακολουθούσε στενά όσους είχαν τη δυνατότητα να γίνουν ηγέτες της νεολαίας. Και ο Lennon ήταν ηγέτης της νεολαίας. Σε μια πολύ λάθος εποχή για εκείνον.
Και οι δικοί μας καιροί; Είναι καλύτεροι από εκείνους;
Τους θεωρώ φριχτούς, τους δικούς μας καιρούς. Κάναμε έναν κύκλο νομίζω και έχουμε οπισθοδρομήσει, ενώ μπροστά μας απλώνονται πολύ σοβαρές προκλήσεις –ίσως οι σοβαρότερες στην πορεία μας ως είδους. Μπορούμε βέβαια να ξεγελιόμαστε εύκολα, χάρη στην τεχνολογία την οποία έχουμε αναπτύξει. Προσωπικά, πάντως, θεωρώ ότι έπρεπε να είχαμε μείνει σε ένα προγενέστερο στάδιο της ιστορίας· θα ήταν νομίζω καλύτερα για όλους μας. Κάπου μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο, πριν να ξεσπάσει ο Δεύτερος; Δεν πιστεύω πάντως στον Πρώτο και στον Δεύτερο Παγκόσμιο. Ήταν ένας πόλεμος, ένας μεγάλος πόλεμος· μια μεγάλη σφαγή. Και ο υποτιθέμενος εχθρός, η Γερμανία; Βγήκε απαστράπτουσα. Δεν της ξαναχτίσαμε τα πάντα; Αλλά για τη Νότια Αμερική, ας πούμε, δεν υπήρξε ποτέ κανένα Σχέδιο Μάρσαλ.
Στο τελευταίο σας άλμπουμ, έχετε ένα τραγούδι για το νερό ("Water"). Πιστεύετε ότι ο επόμενος μεγάλος πόλεμος θα έχει το νερό ως επίκεντρο;
Αυτή τη στιγμή, το νερό είναι το πιο πολύτιμο αγαθό, αν κοιτάξουμε τα πράγματα από την πλανητική σκοπιά. Το τραγούδι αυτό γράφτηκε μετά από μια συνάντησή μου με τον Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, τον τελευταίο ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης. Όταν τον ρώτησα λοιπόν τι είναι αυτό σήμερα που μπορεί να πυροδοτήσει μια νέα, πολύ επικίνδυνη κατάσταση για την Ανθρωπότητα, δεν το σκέφτηκε καθόλου –μου απάντησε αμέσως ότι είναι το νερό. Είναι τυχαίο αλήθεια ότι η μεγαλύτερη ποσότητα νερού παρέχεται από εταιρείες εμφιάλωσης, οι οποίες χρησιμοποιούν πλαστικές συσκευασίες, τη στιγμή που υποφέρουμε από τόσο μεγάλη μόλυνση του περιβάλλοντος; Γιατί τις κρατάνε; Μήπως γιατί σκέφτονται ότι έτσι θα διευκολυνθεί η διανομή σε μια πολεμική ζώνη;
Πριν κλείσουμε, θα ήθελα να ρωτήσω κάτι ακόμα μουσικό. Τι είναι αυτό που εξακολουθεί να μας ενθουσιάζει στα μπλουζ, εμάς τους λευκούς;
(το σκέφτεται) Μας βοηθάει σίγουρα να διατηρούμε έναν βαθμό συμπάθειας προς τους μαύρους, λειτουργεί δηλαδή ως μια «βαλβίδα»: εάν κάποιος ακούει τα μπλουζ, δεν μπορεί να τους αντιμετωπίζει ρατσιστικά.
Για μένα, τα μπλουζ είναι ό,τι πιο κοντινό βρήκα στη θρησκεία. Στην πιο καθαρή τους μορφή, τα μπλουζ είναι προσευχή –προσευχή για ανακούφιση από μια σκουπιδοζωή. Υπάρχει λοιπόν πολλή πνευματικότητα εκεί. Ίσως γι' αυτό να εναντιώθηκαν τόσο πολύ στα μπλουζ οι μαύρες εκκλησίες στις Η.Π.Α., παλιότερα.
Θυμάμαι ότι κάποτε είχα βρεθεί στην Αμερική για συναυλίες, κι ένα βράδυ έπαιζα στη Νέα Ορλεάνη. Και είδα ότι το επόμενο, ερχόταν η Aretha Franklin. O promoter της δικής μου εμφάνισης ήταν ο ίδιος, οπότε μου είπε να μείνω και ότι θα με έβαζε στο λάιβ της. Το έκανα, ήθελα πολύ να τη δω. Και βρέθηκα ανάμεσα σε ένα πλήθος μαύρων, οι οποίοι της έριχναν μπουκάλια και έναν σωρό αντικείμενα. Αδυνατούσα να καταλάβω τι συνέβαινε, μέχρι που ένας φίλος μου είπε ότι ήταν όλοι από μια συγκεκριμένη θρησκευτική κοινότητα και είχαν εξοργιστεί με την Aretha, επειδή είχε αφήσει τα γκόσπελ και τραγουδούσε ποπ μουσική.
Αυτό ήταν κάτι που μου είπε πάρα πολλά πράγματα για τις θρησκείες. Από τότε, όταν με ρωτούν αν είμαι θρήσκος, απαντώ ότι «και βέβαια είμαι, μόνο που ψάχνω διαρκώς για μια θρησκεία στην οποία μπορώ να πιστέψω!» (γελάει).
{youtube}FNFslsBxZ00{/youtube}
