Με αφορμή το Μια Γέφυρα Μουσικής vol 10 μιλήσαμε με την πιανίστρια, μουσικολόγο, επιμελήτρια συναυλιών, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Μουσικών Σπουδών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κυρία Λορέντα Ράμου, η οποία είναι επίσης υπεύθυνη της Επιμέλειας του Προγράμματος, Διδασκαλίας, Συντονισμού.
2015-2025, 10 χρόνια Μια Γέφυρα Μουσικής, πείτε μας αρχικά πώς προέκυψε αυτό το πρότζεκτ;
Συνεργαζόμουν με τη Στέγη από την αρχή της λειτουργίας της το 2011 ως πιανίστρια και ως συντονίστρια διάφορων διοργανώσεων, ενώ δίδαξα και εκπαιδευτικά προγράμματα μουσικής. Το 2015 ο τότε εκτελεστικός διευθυντής και υπεύθυνος του τομέα της μουσικής της Στέγης Χρήστος Καρράς, μου ανέφερε σε μια συζήτησή μας ότι λάμβανε πολλές προτάσεις από νέους μουσικούς και ότι δεν υπήρχε το χρονικό περιθώριο να πραγματοποιηθούν μέσα στο επίσημο πρόγραμμα της Στέγης. Μου ζήτησε να σκεφτώ κι εγώ κάποια εναλλακτική πρόταση για το πώς θα μπορούσαν να προωθηθούν αυτά τα νέα ταλέντα. Φεύγοντας από το ραντεβού, πέρασα από την υπόγεια διάβαση της Συγγρού που έχει έξοδο στο πεζοδρόμιο του Παντείου Πανεπιστημίου. Γνώριζα την ύπαρξη και το περιεχόμενο των σπουδών στην κατεύθυνση της Πολιτιστικής Διαχείρισης. Και είχα ξαφνικά την ιδέα ότι η προώθηση των νέων μουσικών για την οποία είχαμε μόλις μιλήσει στη Στέγη θα μπορούσε να υποστηριχθεί από τους νέους διαχειριστές του πολιτισμού που φοιτούσαν στο Πάντειο. Διατύπωσα την αρχική αυτή ιδέα με περισσότερες λεπτομέρειες και έγινε η επαφή με δύο καθηγήτριες του Παντείου, την Ανδρομάχη Γκαζή και την πρόωρα εκλιπούσα Δάφνη Βουδούρη. Η ανταπόκριση ήταν πολύ θετική και σιγά σιγά η συνεργασία μεταξύ των δύο ιδρυμάτων πήρε τη μορφή ενός σεμιναριακού μαθήματος για 15 φοιτήτριες και φοιτητές, που θα είχαν να προωθήσουν μια νέα σειρά συναυλιών σύγχρονης μουσικής, οι οποίες θα οργανώνονταν από τη Στέγη και θα πραγματοποιούνταν στην Αίθουσα Τελετών του Παντείου. Διαμορφώσαμε αυτό το πρώτο πρόγραμμα συναυλιών από κοινού με τον Χρήστο Καρρά και εγώ ανέλαβα τη διδασκαλία της φοιτητικής ομάδας ως προς την κατανόηση των μουσικών έργων και την παραγωγή όλου του υλικού επικοινωνίας του πρότζεκτ σε συνεργασία με τις αντίστοιχες ομάδες της Στέγης, καθώς και τον συνολικό συντονισμό μεταξύ του Παντείου, της Στέγης και όλων των συμμετεχόντων σε αυτό.
Χρησιμοποιώντας τη λέξη «γέφυρα» από τον τίτλο του, υπάρχουν πράγματα/μουσικά είδη/πρόσωπα/σκέψεις που προσπαθήσατε και προσπαθείτε να «γεφυρώσετε» – και αν ναι σε τι βαθμό το έχετε καταφέρει;
Το πρόγραμμα είναι μια γέφυρα ανάμεσα στη Στέγη και το Πάντειο, έναν ιδιωτικό πολιτιστικό φορέα και ένα Πανεπιστήμιο με το πρώτο πρόγραμμα Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ σε ελληνικό ΑΕΙ, που συνεργάζονται αγαστά εδώ και 10 χρόνια. «Γεφυρώνουμε» τη θεωρητική κατάρτιση των φοιτητών και των φοιτητριών στον τομέα της πολιτιστικής διαχείρισης με μια πραγματική εμπειρία διοργάνωσης στον τομέα της μουσικής, μέσα από την επαφή τους με το έμπειρο προσωπικό της Στέγης, καθώς και με μουσικούς, συνθέτες και συνθέτριες, που έρχονται στις αίθουσες του Παντείου και παρουσιάζουν τη δουλειά τους. Η Γέφυρα στήνεται επίσης ανάμεσα στη φοιτητική κοινότητα και μια μουσική που είναι εν πολλοίς άγνωστη στα νεανικά αυτιά. Για τους δε μουσικούς του προγράμματος, είναι μια γέφυρα ανάμεσα στο τέλος των σπουδών τους και την αρχή της επαγγελματικής τους ζωής, φιλοδοξώντας να αποτελέσει ένα πολύ σημαντικό εφαλτήριο στην καριέρα τους. Δείκτες επιτυχίας του προγράμματος είναι, μεταξύ άλλων, ένα πιστό και ποικίλο κοινό που μας παρακολουθεί στενά όλα αυτά τα χρόνια, η επιστροφή των «παλαιών» φοιτητών και φοιτητριών μέσα στο ακροατήριο και μετά την αποφοίτησή τους, κάποια σημαντικά επαγγελματικά βήματα που έκαναν μουσικοί του προγράμματος χάρη στη συμμετοχή τους σ’ αυτό και το να ακούμε έργα που γράφτηκαν για τις συναυλίες της «Γέφυρας» να συνεχίζουν τη συναυλιακή τους πορεία σε άλλες αίθουσες και φεστιβάλ.
Πώς έχετε δει να εξελίσσεται αυτό το έργο μέσα σε αυτά τα 10 χρόνια;
Μετά την πρώτη δοκιμαστική χρονιά το 2015-2016, όπου οι φοιτήτριες και οι φοιτητές συμμετείχαν εθελοντικά, το πρόγραμμα εξελίχθηκε σε ένα από τα μόνιμα Εργαστήρια Διοργάνωσης Πολιτιστικών Εκδηλώσεων στο 4ο έτος της κατεύθυνσης της Πολιτιστικής Διαχείρισης του Παντείου, με υποχρεωτική παρακολούθηση. Οι συναυλίες, που αρχικά ήταν διάσπαρτες μέσα σε όλη τη χρονιά, συγκεντρώθηκαν μέσα σε 2-3 μέρες στην αρχή του εαρινού εξαμήνου, σαν ένα φεστιβάλ. Μέχρι πριν δύο χρόνια, οι συναυλίες γίνονταν στο Πάντειο, ώστε να είναι στον φυσικό χώρο της φοιτητικής κοινότητας. Από πέρυσι, μετά από αίτημα των φοιτητών, μεταφέρθηκαν στη Μικρή Σκηνή της Στέγης, δίνοντας έτσι περισσότερες δυνατότητες για παρουσίαση έργων με ηλεκτρονικά και ιδιαίτερες σκηνικές οδηγίες, όπως επίσης και καλύτερη ποιότητα ηχογράφησης και βιντεοσκόπησης των συναυλιών. Η πανδημία μάς έσπρωξε προς μια σκηνοθετημένη βιντεοσκόπηση το 2021. Ο καθηγητής του Παντείου Γεώργιος-Μιχαήλ Κλήμης ανέλαβε στο μεταξύ την εποπτεία του προγράμματος από τη μεριά του Πανεπιστημίου, παίρνοντας τη σκυτάλη από την Ανδρομάχη Γκαζή. Φέτος, για πρώτη φορά, μοιράστηκα την επιμέλεια του συναυλιακού προγράμματος με μια ομάδα νέων μουσικών, τον Παύλο Κόρδη, την Ηρώ Μενέγου και τον Φίλιππο Ράσκοβιτς, που έφεραν τις δικές τους φρέσκιες ιδέες, ενώ θα πραγματοποιήσουν και τρία εργαστήρια ακρόασης, σύνθεσης και αυτοσχεδιασμού πριν τις συναυλίες – αυτή η διεύρυνση ήταν κάτι πολύ όμορφο για να γιορτάσουμε την επέτειο των 10 χρόνων!
Κάνοντας ένα συνοπτικό απολογισμό, στη «Γέφυρα Μουσικής» έχουν γίνει περισσότερες από 30 συναυλίες όπου παίχτηκαν 150 έργα του 20ού και 21ου αιώνα, 20 συνθέτριες και συνθέτες, έγραψαν νέα έργα μετά από ανάθεση της Στέγης, 90 νέοι μουσικοί συμμετείχαν στο ξεκίνημα της καριέρας τους και έγιναν περισσότερες από 360 διδακτικές ώρες στο Πάντειο, τις οποίες παρακολούθησαν 240 φοιτήτριες και φοιτητές, ενώ δύο νέοι διδάκτορες έκαναν τα πρώτα βήματα της ακαδημαϊκής τους καριέρας ως βοηθοί στο Εργαστήριο της «Γέφυρας».
Μπορείτε να ξεχωρίσετε 10 κορυφαίες στιγμές στη δεκάχρονη πορεία του;
Αυτό είναι πολύ δύσκολο, καθώς όλοι όσοι συμμετείχαν έδιναν πάντα τον καλύτερο εαυτό τους. Θα έβαζα μόνο ένα ιδιαίτερο πρόσημο στη συνεχή στήριξη της νέας δημιουργίας με αναθέσεις έργων σε συνθέτες και συνθέτριες: χάρη στο πρόγραμμα, «γεννήθηκαν» 20 έργα για διαφορετικά όργανα. Θα ξεχώριζα επίσης κάποιες ιδιαίτερες στιγμές, χωρίς όμως να τους αποδίδω ένα υψηλότερο καλλιτεχνικό επίπεδο από τις υπόλοιπες συναυλίες: το 2019, για πρώτη φορά η φοιτητική ομάδα συμμετείχε ενεργά στις συναυλίες παίζοντας μουσικά ποτήρια σε ένα έργο του Μεξικανού συνθέτη Mario Lavista και κάνοντας φωνητικούς ισοκράτες σε ένα έργο της Pauline Oliveiros. Το 2023 ήταν η μοναδική φορά που παρουσιάσαμε ένα μέρος του προγράμματος στη Θεσσαλονίκη, σε συνεργασία με το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Παρότι το πρόγραμμα απευθύνεται σε νέους μουσικούς, έχουμε φιλοξενήσει και μερικές εμβληματικές φυσιογνωμίες, όπως τον sound director και performer live ηλεκτρονικών Alvise Vidolin, στενό συνεργάτη συνθετών όπως ο Luigi Nono και o Luciano Berio, ή ακόμη την πιανίστρια Rebeca Omordia για ένα ρεσιτάλ με έργα Αφρικανών συνθετών.
Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις και δυσκολίες που αντιμετωπίσατε και πώς τις ξεπεράσατε;
Αντιμετωπίσαμε τα προβλήματα της πανδημίας με βιντεοσκοπήσεις τεσσάρων νέων έργων που ανέβηκαν στο κανάλι youtube της Στέγης. Πριν δύο χρόνια, λίγo πριν ξεκινήσουν οι συναυλίες, αποφασίστηκε η αναβολή του προγράμματος λόγω κατάληψης στο Πάντειο και χρειάστηκε να γίνει επαναπρογραμματισμός δύο μήνες αργότερα, ενώ μια συναυλία μετατέθηκε για την επόμενη χρονιά, αλλάζοντας εντελώς το επιμελητικό concept που είχα σκεφτεί. Πέρυσι στάθηκε εξαιρετικά δύσκολο να βρούμε μια παρτιτούρα από την Αργεντινή – τελευταία στιγμή έπρεπε να αλλάξουμε το πρόγραμμα και να συμπληρώσουμε τον χρόνο με νέα έργα. Φέτος συναντήσαμε πολύ σημαντικές δυσκολίες στην εύρεση των κρουστών οργάνων για ορισμένα έργα του προγράμματος, οι οποίες ξεπεράστηκαν χάρη στον επαγγελματισμό και την υπομονή του εκτελεστή κρουστών Γιάννη Ψαράκη, ο οποίος αναζήτησε όλες τις δυνατές λύσεις εντός και εκτός Ελλάδας! Τέτοιες αναποδιές αντιμετωπίζονται με καλή θέληση και κατανόηση από όλες τις μεριές, συμπεριλαμβανομένης και της υπέρβασης του προϋπολογισμού από τη μεριά της Στέγης, όταν δεν υπάρχει άλλη επιλογή!
Πώς είναι η συνεργασία σας με τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και πόσο σημαντική θεωρείτε τη βοήθειά της σε πολιτιστικές και μουσικές πρωτοβουλίες;
Η συνεργασία μου με τη Στέγη ήταν πάντα εξαιρετική, όποιες κι αν ήταν οι αρμοδιότητές μου σε ένα πρότζεκτ. Όλοι οι άνθρωποι της Στέγης κάνουν πάντα το καλύτερο δυνατό για να πραγματοποιηθεί ένα καλλιτεχνικό όραμα και οι καλλιτέχνες μπορούν να αφεθούν απερίσπαστοι στη συγκέντρωση που είναι αναγκαία προκειμένου να παρουσιάσουν το έργο τους μπροστά στο κοινό, έχοντας την πλήρη υποστήριξη που χρειάζονται σε όλα τα επίπεδα της δημιουργικής διαδικασίας και της εκτέλεσης παραγωγής. Αυτό είναι εξαιρετικά πολύτιμο και νιώθω πραγματικά τυχερή και ευγνώμων για την πολύχρονη συνεργασία μου με μια τέτοια ομάδα. Το αποτύπωμα της Στέγης στα πολιτιστικά – και μουσικά – πράγματα είναι πολύ ισχυρό. Ένα πρόγραμμα σαν την «Γέφυρα Μουσικής» μπορεί και συνεχίζεται χάρη στο σταθερό πλαίσιο που προσφέρει η Στέγη για την πραγματοποίησή του και τη σημασία που δίνει στην εκπαίδευση των νέων ανθρώπων που σχετίζονται με τον πολιτισμό.
Τι θα δούμε/ακούσουμε/απολαύσουμε στη Μια γέφυρα μουσική vol. 10;
Το φετινό πρόγραμμα ξεκίνησε με ένα brainstorming ιδεών της επιμελητικής ομάδας και καταλήξαμε σε τέσσερεις συναυλίες στις 7 κ 8 Μαρτίου που περιστρέφονται γύρω από την ιδέα των δρόμων που μπορούν να πάρουν κάποιες μουσικές, είτε αυτοί είναι μια εξωτερική πραγματικότητα –αυτοκινητόδρομοι στις ΗΠΑ, χωματόδρομοι στα Βαλκάνια– είτε εσωτερικές πορείες ανθρώπων που παραμένουν σε παράλληλες τροχιές, ή που διασταυρώνονται για πολύ λίγο. Η πρώτη συναυλία (“On the Road”) εμπνέεται από τα ταξίδια του Jack Kerouac για να παρουσιάσει την εκπληκτική δουλειά που κάνει για χρόνια το Galan trio, οργώνοντας στην κυριολεξία τους αμερικανικούς αυτοκινητόδρομους για να παίζει νέα μουσική σε Πανεπιστήμια των ΗΠΑ. H δεύτερη συναυλία (“Off road”) ακολουθεί διαδρομές στις χώρες των Βαλκανίων με έργα για βιολί / δύο βιολιά / βιολί και πιάνο, με πιο γνώριμα, αλλά κάποιες φορές και πιο οδυνηρά ακούσματα. Η τρίτη συναυλία (“Parallel Roads”) είναι δύο παράλληλα ρεσιτάλ με εναλλαγή έργων για σόλο φωνή και σόλο τσέλο και η τέταρτη (“Crossroads”) συγκεντρώνει πολύ απαιτητικά έργα για σόλο κρουστά και σόλο φωνή, που όμως καταφέρνουν να συναντηθούν στο τελευταίο κομμάτι. Εκτός από το Galan trio συμμετέχουν οι Βασίλης Σούκας (βιολί), Φαίδων Μηλιάδης (βιολί), Λυδία Λινάρδου (πιάνο), Μάριος Μανιατόπουλος (τενόρος), Αναστασία Δεληγιαννάκη (τσέλο), Γιάννης Ψαράκης (κρουστά). Νέα έργα γράφτηκαν από τη Δανάη Μπελοσίνωφ, τον Φίλιπππο Σακαγιάν και τον Ιάσονα Μαρούλη. Η νέα επιμελητική ομάδα του προγράμματος έχει επίσης ετοιμάσει τρία εργαστήρια για ακρόαση, σύνθεση και αυτοσχεδιασμό την παραμονή των συναυλιών (5 Μαρτίου), τα οποία απευθύνονται σε ανθρώπους με πολύ διαφορετικά επίπεδα μουσικών γνώσεων. Αναλυτικά, το πρόγραμμα βρίσκεται εδώ.
Ποιες μεγάλες χαρές, συγκινήσεις έχετε κερδίσει αυτά τα 10 χρόνια;
Η ανακάλυψη νέων μουσικών, νέων έργων και ιδεών για το πρόγραμμα. Το να βλέπω μια σταδιακή αλλαγή στη σχέση των φοιτητών και φοιτητριών με μια μουσική που μέχρι πρότινος αγνοούσαν – να ανοίγονται περισσότερο στους ήχους, να προσπαθούν να τους αποκρυπτογραφήσουν, να ευχαριστιούνται τα νέα ακούσματα. «Μας αλλάξατε τα αυτιά!» είναι μάλλον το ωραιότερο σχόλιο που έχω ακούσει από φοιτητή! Όταν επίσης παρακολουθούμε ένα νέο έργο να παρουσιάζεται για πρώτη στο κοινό, είναι σαν μια «γέννα», με πολύ ιδιαίτερη συγκίνηση. Και μέσα από μια τέτοια διαδικασία, οι μουσικοί συμβαίνει επίσης να κατακτούν νέες δεξιότητες, που δεν φαντάζονταν ότι θα μπορούσαν να έχουν.
Πότε θα αρχίσετε να ετοιμάζετε το 11ο και πόσο χρόνο σας παίρνει κάθε φορά η προετοιμασία του;
Η προετοιμασία της κάθε σεζόν ξεκινά τον Απρίλιο, λίγο μετά το τέλος των συναυλιών που γίνονται αρχές Μαρτίου, έτσι ώστε να έχει καταρτιστεί το συναυλιακό πρόγραμμα μέχρι το καλοκαίρι και να μπορεί να ξεκινήσει η υλοποίηση από την αρχή του φθινοπώρου με την ομάδα παραγωγής της Στέγης και από τον Οκτώβριο με την έναρξη των μαθημάτων του χειμερινού εξαμήνου στο Πάντειο. Χρειάζονται περίπου τρεις μήνες δουλειάς ώστε να έχουμε το πλήρες πρόγραμμα. Συνολικά, εκτός από τη μικρή ανάπαυλα μετά το τέλος των συναυλιών, η «Γέφυρα» με απασχολεί καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς.
Πώς οραματίζεστε τα επόμενα 10 χρόνια;
Η εξέλιξη του πρότζεκτ γίνεται από τη μια χρονιά στην επόμενη, αλλά αν ήθελα να κοιτάξω πιο μακριά στον χρόνο, θα χαιρόμουν πολύ την εγκαθίδρυση των παράλληλων δράσεων σε συνάφεια με το κυρίως συναυλιακό πρόγραμμα, δίνοντας τη δυνατότητα σε πιο ειδικές κατηγορίες κοινού να έρθουν σε επαφή με τις μουσικές προτάσεις της κάθε χρονιάς. Η επαφή με τους νέους επιμελητές ήταν εξαιρετικά γόνιμη και θα ήθελα πολύ να συνεχιστεί. Θα χαιρόμουν επίσης πολύ κάποιο μέρος του προγράμματος –αν όχι όλο– να μπορούσε να παρουσιαστεί και σε άλλες πόλεις, σε ανθρώπους που δεν μπορούν να το παρακολουθήσουν στην Αθήνα. Θα χαιρόμουν ακόμη, με αφορμή τη «Γέφυρα Μουσικής», να βλέπω να πολλαπλασιάζονται παρόμοια μοντέλα συνεργασίας ανάμεσα σε πολιτιστικούς οργανισμούς και εκπαιδευτικά ιδρύματα, μέσα από τα οποία νέοι άνθρωποι αποκτούν επαγγελματικές δεξιότητες σε τόσους διαφορετικούς τομείς (πολιτιστική διαχείριση, επικοινωνία, οργανική εκτέλεση, σύνθεση, μουσικολογία, επιμέλεια συναυλιών), μαθαίνουν να λειτουργούν συνεργατικά και ομαδικά, δημιουργώντας νέες κοινότητες, πολύτιμες εμπειρίες και νέα έργα τέχνης.
Μια ευχή σας για τη Γέφυρα Μουσικής που γιορτάζει τα 10 της χρόνια;
Να συνεχίσει να αφουγκράζεται την εποχή της και να δίνει πολύτιμες εμπειρίες σε όσους και όσες τη διαβαίνουν!
Περισσότερα για το Μια Γέφυρα Μουσικής vol 10 (6 & 7 Μαρτίου 2025) εδώ.
