Ο Ανδρέας Μανωλικάκης μετράει πια πάνω από 40 χρόνια απουσίας του στο εξωτερικό όπου διδάσκει υποκριτική, σκηνοθεσία και ανάλυση κειμένου. Είναι πρώην Πρόεδρος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Actors Studio Drama School του Pace University της Νέας Υόρκης, όπου σήμερα συνεχίζει να είναι Καθηγητής υποκριτικής και σκηνοθεσίας, Πρόεδρος του Τμήματος Σκηνοθεσίας, Δια Βίου μέλος του Actors Studio και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το αυτοβιογραφικό του βιβλίο με τίτλο "Στα Φώτα", μια συζήτηση με τη Νατάσα Μπαστέα, από τις εκδόσεις Αρμός. Aφορά τα φώτα του θεάματος, τα φώτα των πόλεων όπου έζησε αλλά κυρίως τα φώτα των ανθρώπων που επιμένουν να κυνηγούν τα όνειρά τους. Μέσα μοιράζεται ιστορίες από την Αθήνα και τον Κάρολο Κουν, το Παρίσι και το Marcel Marceau, τη Νέα Υόρκη και τον Lee Strasberg, τον Al Pacino, την Ellen Burstyn, τον Bradley Cooper και πολλούς ακόμα. Αφορά τον οποιονδήποτε τολμά στη ζωή να κυνηγήσει τα όνειρά του και να διευρύνει τους ορίζοντές του.
Τι σας ώθησε να γράψετε το αυτοβιογραφικό αυτό βιβλίο που πρόσφατα κυκλοφορήσατε;
Ο πατέρας μου ήθελε, όποτε μπορώ, να έρχομαι στην Ελλάδα και να διδάσκω όσα έμαθα σε εκείνους που δεν είχαν τη δυνατότητα να πάνε έξω. Αυτό το κάνω. Επί τριάντα χρόνια διδάσκω σεμινάρια υποκριτικής και ανάλυσης του κειμένου στη Σχολή Μωραΐτη τα καλοκαίρια και στην Ελληνοαμερικανική Ένωση τον χειμώνα. Η ιδέα προέκυψε μέσα από μια συζήτηση με την εξαιρετική δημοσιογράφο Νατάσσα Μπαστέα, στην οποία περιέγραψα μερικές σπάνιες εμπειρίες από συναντήσεις και γεγονότα της ζωής μου. Η Νατάσσα πίστευε πως έπρεπε να μοιραστώ αυτές τις εμπειρίες. Μετά από δυο χρόνια συζητήσεων σε βάθος μαζί της, γραπτών κειμένων, ερωτήσεων, ερωτηματικών, γεννήθηκε το βιβλίο «Στα Φώτα» που είχαμε την τύχη να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Αρμός. Το βιβλίο αποτελεί την πιο ολοκληρωμένη μορφή της επιθυμίας του πατέρα μου, γιατί παρότι περιέχει σημαντικές πληροφορίες πάνω στο θέατρο, δεν αφορά μόνο του ανθρώπους του θεάτρου. Αφορά όλους, γιατί στην ουσία είναι ένα βιβλίο για τη ζωή. Τις αποφάσεις μας, τα ρίσκα, τη μοίρα, την πορεία μας στο φως, στις σκιές και στο σκοτάδι.
Έχετε ειλικρινά πετύχει κάποιους στόχους που φαίνονται αδύνατοι να πραγματοποιηθούν για τον μέσο άνθρωπο τουλάχιστον. Σας σταμάτησε ποτέ η πιθανή ματαίωση κάποιου σχεδίου;
Ορισμένες αποτυχίες στη ζωή είναι βαθιά επώδυνες. Είναι όμως και τεστ για το πόσο πραγματικά θέλουμε κάτι. Το σκοτάδι της απογοήτευσης μου είναι οικείο. Δε με σταμάτησε. Αντιθέτως, λειτούργησε ως κίνητρο για πιο εντατική προσπάθεια. Το θέμα στη ζωή δεν είναι εάν θα πέσεις από μόνος σου ή από τρικλοποδιά, αλλά εάν έστω και σερνάμενος θα σηκωθείς και θα συνεχίσεις.
Για να πραγματοποιηθούν οι στόχοι που αναφέρεστε στην ερώτηση σας, χρειάστηκε πάθος, σκληρή προσωπική δουλειά, επιμονή, υπομονή, αντοχή και τύχη.
Η ζωή είναι συγχρόνως απρόβλεπτη, δύσκολη, γενναιόδωρη, άδικη, υπέροχη, επώδυνη και πολύ γλυκιά. Το ερώτημα είναι, θα την ζήσουμε ως κότες ή ως αετοί;
Αναφέρετε συχνά τον Τσαρούχη ως μια πολύ σημαντική μορφή που γνωρίσατε. Υπάρχουν άλλοι Έλληνες που σας έχουν κάνει θετική εντύπωση τώρα ή παλιά;
Ένας από αυτούς είναι ο Κάρολος Κουν, τον οποίο γνώρισα ελάχιστα σε προσωπικό επίπεδο. Το πάθος του και το έργο που παρήγαγε, καθώς και οι συνεντεύξεις του με επηρέασαν σημαντικά. Όμως η άθλια ατμόσφαιρα που υπήρχε στη Δραματική Σχολή και στον θίασο του μου άφησαν πολύ αρνητική εντύπωση.
Είναι σημαντικό και απαραίτητο για την εξέλιξη μας να μπορούμε να αναγνωρίζουμε τα θετικά και τα αρνητικά του κάθε ανθρώπου.
Υπάρχουν πολλοί επώνυμοι Έλληνες που δεν τους έχω γνωρίσει προσωπικά, όμως με έχουν εντυπωσιάσει και συγκινήσει μέσα από συνεντεύξεις τους. Για παράδειγμα, πριν λίγο καιρό άκουσα μια συνέντευξη του Λευτέρη Παπαδόπουλου στο ραδιόφωνο, επ’ ευκαιρία της συναυλίας προς τιμήν του. Κάθε λέξη έβγαινε από τα βάθη της καρδιάς του, των αισθήσεων του, των βιωμάτων του. Δεν υπήρχε ύφος. Ήταν τόσο ανθρώπινο. Το ανθρώπινο με συναρπάζει, με συγκινεί, με διδάσκει από όπου κι αν προέρχεται, επώνυμους ή ανώνυμους. Γι’ αυτό άλλωστε ήθελα να εκπαιδευτώ στο Actors Studio, του οποίου η Μέθοδος υποκριτικής εκπαιδεύει τον ηθοποιό να ανακαλύψει την προσωπική του έκφραση. Με αυτό το είδος της βιωματικής υποκριτικής οι ηθοποιοί ερμηνεύουν σε βάθος τους χαρακτήρες και τις ανθρώπινες καταστάσεις που βρίσκονται στα έργα των μεγάλων συγγραφέων. Οι σπουδαίοι ηθοποιοί πάνω στη σκηνή βιώνουν αληθινά συναισθήματα δεν προσποιούνται. Αυτή η βαθιά ανθρώπινη έκφραση υπήρχε και στις παραστάσεις του μεγάλου Πολωνού σκηνοθέτη Γιέρζι Γκροτόφσκι. Όταν το ανθρώπινο στοιχείο λείπει από την παράσταση, τότε δε βλέπουμε θέατρο, βλέπουμε θέαμα.
Μιλάτε συχνά για τους κινηματογραφικούς και θεατρικούς σας ήρωες. Μπορείτε να μου αναφέρετε καλλιτέχνες που σας έχουν εμπνεύσει από άλλους χώρους;
Υπάρχουν αρκετοί, ιδιαίτερα από τον χώρο της μουσικής. Συνθέτες, τραγουδιστές. Έλληνες και ξένοι. Δε θα αναφέρω ονόματα γιατί αποτελούν τους προσωπικούς μου φορτιστές.
Θα αναφέρω μόνο ένα έργο, Το Άξιον Εστί. Το κείμενο του Ελύτη. Η μουσική του Θεοδωράκη. Η φωνή του Μπιθικώτση. Η φωνή του Κατράκη. Οι εικόνες και οι ήχοι που βγαίνουν δημιουργούν μια βαθιά ανθρώπινη εμπειρία. Επίσης, με εμπνέουν τα έργα των μεγάλων ζωγράφων. Οι λεπτομέρειες, οι σκιές, τα βλέμματα, η στάση των σωμάτων. Οι μεγαλειώδεις συνθέσεις. Η μεγαλύτερη όμως πηγή έμπνευσης είναι ο Καβαφης. Είναι ένα απέραντο ταξίδι μέσα στα ανθρώπινα. Αναφέρομαι συχνά στα ποιήματά του, στις διδασκαλίες μου, σε όποια χώρα κι αν βρίσκομαι. Είναι από τους πλέον βιωματικούς ποιητές. Δημιουργεί απομαγνητοφωνώντας τις αισθήσεις του, πάνω στις οποίες είναι γραμμένες οι εμπειρίες της ζωής του. Το 2017, στο διεθνές φεστιβάλ θεάτρου στο Sibiou της Ρουμανίας, συνάντησα τον σπουδαίο χορευτή Misha (Michael) Baryshnikov. Είχαμε γνωριστεί στη Νέα Υόρκη το 2006. Είναι ένας καλλιτέχνης που με έχει εμπνεύσει με το ταλέντο, την ευαισθησία, τη γενναιοδωρία, τη φιλικότητα, την απλότητα και το χιούμορ του. Με προσκάλεσε να δω τη θεατρική παράσταση, στην οποία έπαιζε έναν ήρωα που γύρισε στο ερημωμένο σπίτι του μετά από πολλά χρόνια απουσίας. Αργότερα όταν τρώγαμε του λέω πως το έργο μου θύμισε το ποίημα ενός Έλληνα ποιητή του Καβάφη. Μου λέει «Konstatin Kavafy». Μου μίλησε για το πόσο τον αγαπάει και πόσο τον έχει ενέπνευσε στη δουλειά του.
Υπάρχουν κοινά ανάμεσα στους μεγάλους καλλιτέχνες από όπου και αν προέρχονται;
Το ταλέντο, η αφοσίωση, η πειθαρχία, η συνεχής εκπαίδευση, η συναισθηματική διαθεσιμότητα.
Διδάσκετε πολλά χρόνια στο Actors Studio. Υπάρχει κάποια στιγμή που ξεχωρίζετε;
Μία είναι, η στιγμή που δίδαξα για πρώτη φορά στο Actors Studio κατόπιν πρόσκλησης από την ηγεσία του Actors Studio (Ellen Burstyn, Al Pacino, Harvey Keitel), οι οποίοι πίστεψαν στην αξία μου και τις γνώσεις μου πάνω στην υποκριτική διαδικασία. Όταν κάθισα στην καρέκλα που είχε καθίσει ο Lee Strasberg, ο Ηλίας Καζάν, ο Al Pacino, o Paul Newman, η Ellen Burstyn, o Arthur Penn και άλλοι σημαντικοί καλλιτέχνες. Ήταν μια στιγμή εξωπραγματική. Σε καλλιτεχνικό και σε προσωπικό επίπεδο. Πολλά χρόνια, περίπου τριάντα, διδάσκω στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Actors Studio, το Actors Studio Drama School, του οποίου υπήρξα και Πρόεδρος από το 2006 μέχρι το 2020. Στο Actors Studio, δίδαξα κι άλλες φορές όμως, παρά τις συνεχείς προσκλήσεις, σταμάτησα γιατί δε με συγκινούσε η μικρή χρονική διάρκεια της κάθε συνεδρίας. Μία άλλη ξεχωριστή στιγμή είναι όταν σκηνοθέτησα την Ηλέκτρα του Σοφοκλή στο Actors Studio κατόπιν πρότασης του Arthur Penn. Υπάρχουν πολλές τέτοιες ξεχωριστές στιγμές. Στο βιβλίο μου «Στα Φώτα» περιγράφω λεπτομερώς τη συγκλονιστική εμπειρία από την πορεία μου στο Actors Studio.
Γιατί είναι σημαντικό να υπάρχουν οργανισμοί όπως το Actors Studio;
Διότι παρέχει τη δυνατότητα στους ηθοποιούς, εφ’ όρου ζωής, να συνεχίσουν την εκπαίδευση τους, τη βελτίωση της τεχνικής τους, όποτε εκείνοι το έχουν ανάγκη, εντελώς δωρεάν. Αυτό και μόνο τον καθιστά μοναδικό στην ιστορία.
Ποια είναι τα πιο συνηθισμένα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ηθοποιοί στην Αμερική;
Γι’ αυτούς που ξεκινούν, το πρώτο είναι να βρουν έναν ατζέντη που θα τους εκπροσωπήσει. Η εύρεση δουλειάς λόγω του τεράστιου ανταγωνισμού είναι το μεγάλο πρόβλημα για όλους. Οι άσημοι ψάχνουν δουλειά για να επιβιώσουν. Οι διάσημοι για να διατηρήσουν το επίπεδο της καριέρας τους ή για να πληρώσουν τα αβάσταχτα έξοδα από αγορές κατοικιών και επιχειρήσεων, από παραγωγές ταινιών, από διατροφές πανάκριβων διαζυγίων, από τραπεζικά δάνεια, και πολλά άλλα. Όλοι έχουν ανάγκη από συνεχή δουλειά για οικονομικούς, επαγγελματικούς και υπαρξιακούς λόγους. Όμως οι εργασιακές συνθήκες είναι ακρότατα επαγγελματικές, διότι τα σωματεία που τους εκπροσωπούν είναι πολύ οργανωμένα και διασφαλίζουν τα δικαιώματα των εργαζομένων. Εκεί δεν τηλεφωνείς για να σου δώσουν αυτά που σου οφείλουν. Οι συνθήκες που βίωσα όταν έπαιζα στο Broadway ήταν άψογες. Το μόνο που με απασχολούσε ήταν να είμαι καλός στη δουλειά μου ως ηθοποιός πάνω στη σκηνή. Όλα τα άλλα ήταν τακτοποιημένα από τον ατζέντη, τους παραγωγούς και το σωματείο.
Εκτός από τις ΗΠΑ, διδάσκετε στην Ελλάδα, τη Ρουμανία και τη Γαλλία. Έχετε μιλήσει πολλές φορές για τις διάφορες ΗΠΑ και Ελλάδας. Όμως σχετικά με τη Ρουμανία και τη Γαλλία, είναι πιο ευνοϊκές οι συνθήκες εκεί για τους καλλιτέχνες από την Ελλάδα;
Μπορώ να αναφερθώ μόνο στις εμπειρίες που είχα εγώ σε αυτές τις χώρες. Όταν δούλεψα ως σκηνοθέτης σε ένα από τα εθνικά θέατρα της Γαλλίας στο Παρίσι, όλα ήταν επαγγελματικά. Η υπογραφή και η εκτέλεση του συμβολαίου έγιναν βάσει του τι είχαμε συμφωνήσει και σε επίπεδο παραγωγής και σε επίπεδο αμοιβής. Το ίδιο ίσχυε και όλες τις φορές που είχα προσκληθεί να διδάξω σεμινάρια υποκριτικής ή σκηνοθεσίας ή ανάλυσης κειμένου σε ιδιωτικούς και κρατικούς οργανισμούς. Τιμούν την υπογραφή και τον λόγο τους.
Στο Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου του Sibiou της Ρουμανίας έχω προσκληθεί τρεις φορές να διδάξω σεμινάρια υποκριτικής στους ηθοποιούς του Εθνικού Θεάτρου της πόλης. Οι άνθρωποι του φεστιβάλ, από την στιγμή της άφιξης στο αεροδρόμιο μέχρι και της αναχώρησης, σου συμπεριφέρονται σαν να είσαι ο σημαντικότερος καλλιτέχνης πάνω στη γη. Σκεφτείτε πως η BMW δανείζει στο φεστιβάλ έναν στόλο από το τελευταίο μοντέλο αυτοκινήτου της για να μεταφέρουν τους καλεσμένους στους χώρους που χρειάζεται να βρεθούν.
Στο Βουκουρέστι που προσκλήθηκα να διδάξω στο Διεθνές Φεστιβάλ Δραματικών Σχολών, ήταν η ίδια αντιμετώπιση. Ευγένεια, σεβασμός, επαγγελματισμός, άψογη φιλοξενία και συνθήκες εργασίας. Από αυτά συμπεραίνω πως και οι συνθήκες εργασίας των ηθοποιών θα είναι τουλάχιστον κοντά σε αυτό που βίωσα. Πάντως, είναι σημαντικό να σημειώσω πως το Παρίσι και το Βουκουρέστι έχουν πολύ περιορισμένο αριθμό Δραματικών σχολών. Στην Ελλάδα έχουμε πληθώρα Δραματικών σχολών, οι οποίες δεν ελέγχονται στον βαθμό που θα έπρεπε από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Μιλάτε συχνά για τα κακώς κείμενα της Ελλάδας. Τελικά είναι το μπάτζετ και η οικονομική πλευρά ένα σοβαρό εμπόδιο στο στήσιμο μιας συμπαγούς καλλιτεχνικής σκηνής, ενός οργανωμένου σωματείου ή έστω μιας παραγωγής;
Το οικονομικό δεν είναι το βασικό εμπόδιο. Η ακαταλληλότητα των εκάστοτε υπευθύνων του Σωματείου, η κομματοποίηση, η αδιαφορία του Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας, Εργασίας είναι υπεύθυνα για τις κακές συνθήκες εργασίας.
Όσον αφορά την καλλιτεχνική ποιότητα μιας παραγωγής, απλώς σκεφτείτε πόσες εκατοντάδες σκηνοθέτες διαθέτει η Ελλάδα. Από αυτούς, ένας εξαιρετικά περιορισμένος αριθμός έχει την απαραίτητη εκπαίδευση, γνώση, εμπειρία, ικανότητα κατανόησης του έργου, ικανότητα καθοδήγησης των ηθοποιών. Με τους υπόλοιπους, τα έργα κακοποιούνται και οι ηθοποιοί δεινοπαθούν με τις αρλούμπες που λένε στις πρόβες. Δε γνωρίζουν καν τα βασικά στάδια μιας οργανωμένης πρόβας. Από την πρώτη ανάγνωση του έργου απαιτούν από τους ηθοποιούς συναισθηματικές φορτίσεις, συγκεκριμένους τονισμούς, προτείνουν συμπεριφορές που δε δικαιολογούνται από το κείμενο, βιάζοντας στην κυριολεξία κάθε προσπάθεια οργανικής προσέγγισης του ρόλου από τους ηθοποιούς. Ζητούν από την πρώτη στιγμή αποτελέσματα -κλάψε, γέλασε, θύμωσε, φώναξε. Για να καταλάβει ο κόσμος που δεν ασχολείται με την υποκριτική, πρέπει να εξηγήσω πως αυτό που ζητούν οι άσχετοι σκηνοθέτες από τις πρώτες πρόβες είναι σαν ένας προπονητής του επί κοντώ να απαιτήσει από τον αθλητή να κάνει το άλμα από τον βατήρα χωρίς να πάρει φόρα. Μου λένε συχνά ηθοποιοί, πως όταν ρωτούν «γιατί λέω αυτή τη φράση;» ή «γιατί συμπεριφέρομαι με αυτό τον τρόπο;» η απάντηση συνήθως είναι πες το και μην το ψάχνεις, ή κάτι άλλο άσχετο που δεν έχει καμία σχέση με το τι συμβαίνει εκείνη την στιγμή στο έργο. Και εάν ρωτήσει πάλι ο ηθοποιός, τότε ο σκηνοθέτης γίνεται έξαλλος διότι επειδή δεν έχει ιδέα τι να απαντήσει, χρησιμοποιεί τον εκφοβισμό.
Δεν είναι οικονομικό το πρόβλημα. Ο Ηλίας Καζάν προς το τέλος της καριέρας του έκανε μια ταινία με μόνο διακόσιες χιλιάδες δολάρια. Δηλαδή καμία σχέση με τα εκατομμύρια που χρειάζονται οι ταινίες. Είπε πως ήταν η πιο ευχάριστη εμπειρία στην καριέρα του.
Μιλάτε συχνά για τη δυναμική και τη συσπείρωση των ηθοποιών στις ΗΠΑ. Αυτή η πολύμηνη απεργία που παρακολουθήσαμε από τους επαγγελματίες του θεάματος απέναντι στις πλατφόρμες, μπορεί να συμβεί και εδώ;
Όχι. Οι ηθοποιοί στην Ελλάδα κινούνται ως επί το πλείστον από τα ατομικά ή πολιτικά τους συμφέροντα. Γι’ αυτό το επάγγελμα έχει καταντήσει χόμπι. Οι ηθοποιοί στις Η.Π.Α. παλεύουν για την προστασία του επαγγέλματος και του βιοπορισμού τους από αυτό. Επειδή υπάρχει σύγχυση, οφείλω να ξεκαθαρίσω πως όταν μιλάμε για τους Αμερικανούς ηθοποιούς, δεν εννοούμε τον Pacino, τον De Niro και τους άλλους σταρ που συμμετέχουν στις απεργίες. Αυτοί αποτελούν το 5% του αριθμού των ηθοποιών. Εννοούμε το 95% των ηθοποιών που πρέπει να δουλέψουν για να ζήσουν τον εαυτό τους και την οικογένεια τους, οι οποίοι προτιμούν να απεργήσουν και να πεινάσουν από το να υποκύψουν και να βλάψουν το επάγγελμα τους και το μέλλον τους.
Για να φτάσει ένας άνθρωπος πολύ υψηλά στον τομέα του, κάνει εκπτώσεις σε άλλους τομείς της ζωής του; Δεν εννοώ μόνο την προσωπική ζωή αλλά και την κοινωνικότητά του, τη διασκέδαση, τα χόμπι του κτλ.
Κάνει εκπτώσεις σε όλα και ορισμένες από αυτές έχουν βαρύ κόστος. Από την άλλη, εάν πραγματικά αγαπάει αυτό που κάνει, τότε βρίσκεται συνέχεια σε μια πυρακτωμένη δημιουργική κατάσταση. Εάν είναι τυχερός, όλοι οι κόποι και οι θυσίες θα του φέρουν αναγνώριση και μεγάλες συγκινήσεις. Αλλά ακόμη και εάν δεν έχει την αναγνώριση που άξιζε ή που ονειρευόταν, να μην ξεχνάει τον στίχο του Καβάφη από την Ιθάκη, « Κι αν πτωχική τη βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε. Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα, ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνου».
Τι κάνετε στον ελεύθερο χρόνο σας;
Είμαι από εκείνους που το επάγγελμα τους είναι και το χόμπι τους. Το περισσότερο διάστημα του εικοσιτετράωρου ασχολούμαι με τη δουλειά μου, διδάσκω, μελετάω, γράφω, μιλάω στο τηλέφωνο με συναδέλφους. Τα υπόλοιπα εξαρτώνται και από την πόλη στην οποία βρίσκομαι. Πάντως, κοινός παρονομαστής όπου κι αν βρίσκομαι, Νέα Υόρκη, Αθήνα, Παρίσι, είναι οι μεγάλες βόλτες με τον σκύλο, τα καφέ και τα εστιατόρια.
Υπήρξατε δάσκαλος του Μπράντλεϊ Κούπερ. Πώς νιώσατε όταν τον είδατε υποψήφιο για Όσκαρ;
Μεγάλη συγκίνηση και χαρά. Όσες διακρίσεις έχει μέχρι σήμερα τις αξίζει. Έχει δουλέψει πολύ σκληρά, έχει ένα σπάνιο και πολύπλευρο ταλέντο και είναι ένας υπέροχος άνθρωπος. Ως μαθητής ήταν αφοσιωμένος και πάντα καλά προετοιμασμένος. Δεν είμαι από τους καθηγητές που καυχώνται πως η επιτυχία των μαθητών τους οφείλεται σε αυτούς. Η επιτυχία του Bradley Cooper όπως και η επιτυχία κάθε άλλου μαθητή μου οφείλεται στο ταλέντο του και στη δουλειά του. Οι δάσκαλοι δεν δημιουργούν τις επιτυχίες των μαθητών τους, απλώς ελπίζουν να έχουν συνεισφέρει σε κάποιο βαθμό.
Τι απαντάτε στο δύσκολο δίλημμα Αλ Πατσίνο ή Ρόμπερτ Ντε Νίρο;
Είναι δύο ισάξια σπουδαίοι ηθοποιοί. Δεν μπορείς να πεις πως ο ένας είναι καλύτερος του άλλου. Και οι δύο μας έχουν προσφέρει μνημειώδεις ερμηνείες.
Είναι αλήθεια ότι σκοπεύετε να περνάτε περισσότερο καιρό πια στην Ελλάδα; Πώς σας φαίνεται αυτή η επιστροφή σε κοινωνικό επίπεδο δεδομένου ότι λείπετε μόνιμα πολλά χρόνια.
Είναι αλήθεια πως θα περνάω περισσότερο χρόνο στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα έχω συγγενείς, φίλους, μαθητές, και αρκετούς μέσα στον χώρο που με αντιπαθούν γι’ αυτό που είμαι και για όσα λέω και γράφω. Δε θα πλήξω.
Τι καινούριο ετοιμάζετε;
Δουλεύω πάνω σε ένα βιβλίο που θα είναι στα αγγλικά, με θέμα το Σύστημα Στανισλάβσκι και το Actors Studiο.
Φωτογραφίες εντός κειμένου: Cihangir Duman
