Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου «Διονύσης Σαββόπουλος – Βρώμικο ψωμί» από το Οξύ, μιλήσαμε με τον Χριστόφορο Κάσδαγλη για τη μουσική, τα βιβλία και κατά πόσο αυτά τα δύο πάθη μπορούν να συνδυαστούν.
Διαβάζεται η μουσική; Τι έχει να προσφέρει στους μουσικόφιλους η σειρά 33 1/3 που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Οξύ;
Ναι, διαβάζεται. Ιδίως αν πρόκειται για βιβλία που αναφέρονται σε δίσκους πασίγνωστους κι αγαπημένους, όπως αυτοί που παρελαύνουν στη σειρά 33 1/3. Η σειρά ξεκίνησε το 2003 στην Αμερική, με βιβλία που παρουσιάζουν εμβληματικά μουσικά άλμπουμ. Ταλαντούχοι συγγραφείς και δημοσιογράφοι αναλαμβάνουν να παρουσιάσουν τον αγαπημένο τους δίσκο. Έχει ενδιαφέρον ότι δεν υπάρχει συνταγή. Ο καθένας επιλέγει τον δικό του δρόμο γι’ αυτή την παρουσίαση, άλλος πιο λογοτεχνικά, άλλος πιο δημοσιογραφικά, άλλος πιο ποιητικά. Ο κοινός παρονομαστής είναι η αγάπη για τον δίσκο και η προσπάθεια του συγγραφέα να γράψει ένα κείμενο αντάξιο της καλλιτεχνικής αξίας και της απήχησής του. Με την πάροδο του χρόνου η σειρά έχει φτάσει αισίως τα 161 βιβλία, που αντιστοιχούν σε 161 δίσκους και σε αντίστοιχο αριθμό συγκροτημάτων ή μεμονωμένων δημιουργών.
Και η αντίστοιχη ελληνική σειρά που λάνσαραν πρόσφατα οι εκδόσεις ΟΞΥ;
Απ’ αυτή την πλούσια δεξαμενή αντλούν ήδη οι εκδόσεις Οξύ, οι οποίες μόλις ξεκίνησαν το μεγάλο πρότζεκτ της μεταφοράς μεγάλου μέρους της στα ελληνικά. Θεωρώ πολύ έξυπνη ιδέα το γεγονός ότι δεν αρκέστηκαν στην επιλογή βιβλίων από τη διεθνή σειρά, αλλά αποφάσισαν να τα συμπληρώσουν επεκτείνοντας την ιδέα με τη δημιουργία τίτλων που αφορούν άλμπουμ-σταθμούς της ελληνικής δισκογραφίας. Στα πρώτα 13 βιβλία με τα οποία έκανε ντεμπούτο η σειρά στην Ελλάδα τον περασμένο Μάιο, συμπεριλαμβάνονται ο Μεγάλος Ερωτικός του Μάνου Χατζιδάκη (από τον Αλέξη Βάκη) και το Βρώμικο Ψωμί του Διονύση Σαββόπουλου, δυο σημαδιακά άλμπουμ που έτυχε να κυκλοφορήσουν σχεδόν ταυτόχρονα, στα τέλη του 1972.
Θέλετε να μας μιλήσετε λίγο για το βιβλίο «Διονύσης Σαββόπουλος: Βρώμικο Ψωμί», που φέρει την υπογραφή σας;
Δέχτηκα με ενθουσιασμό την πρόταση του Μάκη Μηλάτου να αναλάβω αυτό το δύσκολο έργο. Για έναν συγγραφέα όπως εγώ που γράφει βιωματικά, το να πραγματοποιήσω μια λογοτεχνική κατάδυση στο σύμπαν του Βρώμικου Ψωμιού και στα σκοτεινά νερά της Μαύρης Θάλασσας αποτελούσε ενδιαφέρουσα πρόκληση.
Πότε πρωτοακούσατε το «Βρώμικο Ψωμί»;
Αυτό ακριβώς εννοώ. Το πρωταρχικό βίωμα πάνω στο οποίο στηρίζεται το βιβλίο είναι ότι παρακολούθησα από κοντά τη σφυρηλάτηση του δίσκου στο μυθικό Κύτταρο, λίγο πριν από την κυκλοφορία του. Φθινόπωρο του ’72, μέσα στη δικτατορία κα ταυτοχρόνως στην καρδιά της εφηβείας μου. Στα τέλη Δεκεμβρίου έσπευσα στα δισκάδικα να προμηθευτώ τον δίσκο από τους πρώτους. Σπουδαίο υλικό για να γράψεις βιβλίο.
Ποιο τραγούδι του άλμπουμ ξεχωρίσατε και τι σας έκανε εντύπωση σε αυτόν τον δίσκο;
Εδώ είναι ένα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία της ιστορίας. Τους δίσκους του Σαββόπουλου εκείνη την εποχή δεν τους βλέπαμε σαν άθροισμα τραγουδιών. Στα μάτια μας και στ’ αυτιά μας αποτελούσαν αδιάσπαστη ενότητα από την οποία δεν γινόταν να αφαιρέσεις ή να ξεχωρίσεις όχι ολόκληρο τραγούδι, αλλά ούτε έναν στίχο. Κι έπειτα ήταν τόσο μεγάλα τα τραγούδια, «Μ’ αεροπλάνα και βαπόρια», «Δημοσθένους λέξις», «Μαύρη θάλασσα», «Άγγελος Εξάγγελλος», που έτσι κι αλλιώς θα ήταν αδύνατον να διαλέξω ένα.
Υπάρχουν κάποιες αναμνήσεις ή εμπειρίες με τα βιβλία της ξένης σειράς;
Κατά έναν περίεργο τρόπο ναι. Το μακρινό 2006 είχα γνωριστεί μέσω του Αλέξη Καλοφωλιά με τον Στέλιο Βασιλάκη, έναν οραματιστή Έλληνα που εκείνη την περίοδο πειραματιζόταν με έναν ελληνικό εκδοτικό οίκο με έδρα στις ΗΠΑ. Από εκείνον άκουσα για πρώτη φορά για τη σειρά 33 1/3, που αν και αριθμούσε πολύ λιγότερος τίτλους από ό,τι σήμερα, είχε ήδη αποκτήσει μέσα σε μια τριετία πολύ καλή φήμη στον χώρο των μουσικόφιλων. Ο Στέλιος προσπαθούσε να εξασφαλίσει τη συνεργασία ενός ελληνικού εκδοτικού οίκου για να φέρει τη σειρά στην Ελλάδα, είχε μάλιστα αναθέσει τη μετάφραση των τριών πρώτων βιβλίων. Ήταν το Joy Division: Unknown Pleasures του Κρίς Οττ, το Pink Floyd: The Piper at the Gates of Dawn του Τζον Κάβανα και το Jimi Hendrix: Electric Ladyland του Τζον Πέρι, σε μεταφράσεις του Πάνου Τομαρά και του Αλέξη Καλοφωλιά. Και μπορεί η προσπάθεια να μην ευδοκίμησε τότε, αποτέλεσε ωστόσο τον σπόρο που βλάστησε 16 ολόκληρα χρόνια αργότερα, αφού εκείνες ακριβώς οι τρεις μεταφράσεις αποτέλεσαν τη μαγιά για τη δική μας σειρά. Τα δύο πρώτα κυκλοφόρησαν ήδη, ενώ το τρίτο υποθέτω ότι θα ακολουθήσει σε επόμενη δόση. Με συγκίνησε ιδιαιτέρως το γεγονός ότι ο Στέλιος Βασιλάκης, κάτοικος Αθήνας πλέον, ήταν παρών στην πρώτη παρουσίαση του βιβλίου και της ελληνικής σειράς.
Έχετε συνδέσει τα τραγούδια από το «Βρώμικο Ψωμί» με προσωπικά σας βιώματα;
Σας παραπέμπω στο βιβλίο, δεν θα ήθελα να κάψω αυτή την αφήγηση.
Έχετε κάποια ανάμνηση με τον Διονύση Σαββόπουλο που θα θέλατε να μοιραστείτε;
Θα επαναλάβω την ίδια απάντηση.
Αν είχατε να διαλέξετε ένα τραγούδι για κάθε ένα βιβλίο ξεχωριστά της σειράς 33 1/3 ποιο θα ήταν αυτό;
Δεν θεωρώ τον εαυτό μου αρμόδιο να κάνει 13 τόσο δύσκολες επιλογές. Εδώ που τα λέμε, και μόνο για το «Βρώμικο Ψωμί» όταν με ρωτάνε, διστάζω ποιο από τα αριστουργήματα που περιλαμβάνει ο δίσκος να διαλέξω.
Θα κάνετε για χάρη μας μια προσπάθεια, τουλάχιστον για το «Βρώμικο Ψωμί»;
Αφού επιμένετε τόσο πολύ, θα διαλέξω το… «Μακρύ Ζεϊμπέκικο για τον Νίκο».
Μα, από όσo ξέρω, αυτό είναι από άλλο άλμπουμ, από τη «Ρεζέρβα»!
Είδατε που σας τα ‘λεγα; Μου είναι αδύνατον να διαλέξω!
Ποια είναι τα πιο αγαπημένα σας μουσικά βιβλία;
Τα «Ρεμπέτικα τραγούδια» του Ηλία Πετρόπουλου. Το Life του Κηθ Ρίτσαρντς. Κι ένα αστυνομικό μυθιστόρημα που θα γράψω κάποτε, όπου τα διαδοχικά τραγούδια ενός cd θα συμβάλλουν στη λύση του μυστηρίου.
Ποιον τραγουδιστή/συγκρότημα θα θέλατε να ακούσετε live που δεν υπάρχει/ζει πια;
Τον Γούντι Γκάθρι.
Ακούτε μουσική όταν γράφετε ή όταν διαβάζετε;
Ποτέ. Και στις δύο συνθήκες, θέλω να είμαι απολύτως συγκεντρωμένος.
Εκτός από το «Βρώμικο ψωμί», για ποιον άλλο δίσκο ελληνικό ή ξένο θα θέλατε να γράψετε αν είχατε την ευκαιρία;
Καλώς ή κακώς, δεν προβλέπεται ένας συγγραφέας να γράψει για τη σειρά περισσότερα από ένα βιβλία – νομίζω πως είναι δίκαιο. Αυτό όμως που θα με ιντριγκάριζε πραγματικά θα ήταν να δοκιμάσω να ξαναγράψω από την αρχή το «Βρώμικο Ψωμί», με νέους όρους, για την αμερικάνικη σειρά 33 1/3. Να επιχειρήσουμε να κάνουμε το άλμπουμ γνωστό στο διεθνές κοινό. Ιδέα μάλλον ουτοπική, βέβαια.
Για ποιον λόγο ουτοπική;
Είμαστε μικρή χώρα, μιλάμε και γράφουμε σε μια γλώσσα ελάχιστης εμβέλειας, διαθέτουμε αντίστοιχου εύρους μουσική βιομηχανία. Δεν μιλάω για το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, αυτό είναι εντελώς άλλη ιστορία.
Εκτός από τη μουσική, το βιβλίο και το γράψιμο έχετε κάποιο άλλο πάθος στη ζωή σας;
Με ενδιαφέρουν ζωτικά το διάβασμα, τα κινήματα, το μπάσκετ, η ερασιτεχνική καλλιέργεια φραουλών και ο τζόγος, ως μελέτη της ανθρώπινης φύσης και των ατομικών μας ορίων. Αλλά σ’ αυτό ακριβώς το σημείο ήρθε νομίζω η στιγμή να σας αποκαλύψω μια αλήθεια που αιωρείται πάνω από τη συζήτησή μας. Τόση ώρα νιώθω πως θεωρείτε δεδομένο ότι συζητάτε με έναν ειδικό γύρω από τα μουσικά πράγματα. Προφανώς σας παρασύρει το γεγονός ότι έγραψα ολόκληρο βιβλίο για ένα μουσικό άλμπουμ. Η αλήθεια είναι ότι δεν θα μπορούσα με κανένα κριτήριο να θεωρηθώ ειδικός σ’ αυτό τον τομέα. Είναι αμφίβολο αν μπορεί κάποιος να με θεωρήσει καν μουσικόφιλο. Ακούω βέβαια μουσική όπως όλος ο κόσμος, αλλά δεν έχω ούτε ειδίκευση ούτε ιδιαίτερο κόλλημα μ’ αυτήν.
Και τότε γιατί σας ανέθεσαν να γράψετε για το «Βρώμικο Ψωμί»; Κι εσείς πώς δεχτήκατε να αναλάβετε αυτή την ευθύνη;
Έχω γράψει βιβλία για τοn στρατό, για την οικονομική κρίση, για τον τζόγο, για την Αριστερά, για την ανεργία, για τον Παναθηναϊκό. Έχω γράψει μυθιστορήματα και διηγήματα. Μονάχα ποίηση δεν έχω γράψει – και ούτε πρόκειται, μάλλον. Γράφω για όποιο θέμα έχω έντονα πάθη και βιώματα, ή περιέργεια. Νομίζω ότι κάτι ήξερε ο Μάκης Μηλάτος όταν μου πρότεινε να γράψω για το «Βρώμικο Ψωμί», έναν δίσκο που συγχωνεύει στα μάτια μου τεράστια καλλιτεχνική ένταση με τη δική μου ταπεινή εφηβεία.
Θα πάτε σε συναυλίες του καλοκαιριού;
Θα πάω στο Ziria Music Festival, το τελευταίο γουικέντ του Αυγούστου.
Ποιο είναι το τραγούδι που έχετε ακούσει περισσότερες φορές στη ζωή σας και 5 άλμπουμ που έχετε λιώσει στο πικάπ;
Ας αρχίσω από το τέλος: Βρώμικο Ψωμί, Media Luz του Λουκιανού Kηλαηδόνη, τo soundtrack της ταινίας Pat Garrett & Billy The Kid του Bob Dylan, S/S IONION 1934 - ΞΕΜΠΑΡΚΟΙ και Shoshtacovic: The Jazz Album. Όσον αφορά τώρα το τραγούδι, θα μπορούσα ίσως να αναζητήσω μια ψαγμένη απάντηση. Αλλά η πεζή αλήθεια είναι πως το τραγούδι που έχω ακούσει περισσότερες φορές στη ζωή μου είναι μάλλον ο ύμνος του Παναθηναϊκού - περισσότερες κι από τον εθνικό ύμνο. Λατρεύω και το Διδυμότειχο Μπλουζ των Μαχαιρίτσα - Γιάννη Μπαχ Σπυρόπουλου. Ειδικά φέτος, ακούω συνεχώς το «When I ‘m sixty four»…
cover photo: Μαρία Αλβανού
Διονύσης Σαββόπουλος - Βρώμικο Ψωμί 33 1/3 – Brainfood Εκδοτική
