φωτογραφίες: Ελευθερία Άνθη (1), Αφροδίτη Χουλάκη (3), Χρήστος Τόλης (4)
Νέος δίσκος, με τον κάπως «κλειστοφοβικό» τίτλο 38 Τ.Μ. Αλλά το εξώφυλλο είναι πολύχρωμο...
Δεν το είχα σκεφτεί αυτό –όντως, είναι λίγο κλειστοφοβικός ο τίτλος... Αλλά το ισορροπήσαμε με τη ζωγραφιά της Μαρίτας Νιάκαρου. Τα χρώματα είναι σχεδόν ίδια με εκείνα που υπάρχουν και στην πραγματικότητα μέσα στον χώρο. Προσπαθήσαμε δηλαδή να κάνουμε ενός είδους παιδικό σχέδιο, το οποίο να απεικονίζει με κάθε λεπτομέρεια την κάτοψη του σπιτιού μου, όπως την πήραμε από την Πολεοδομία.
Ποια είναι η κεντρική ιδέα του άλμπουμ;
Ενώ ο κάθε τραγουδοποιός όλα του τα τραγούδια στο σπίτι του τα γράφει –θα 'ταν παράδοξο να τα γράφει κάπου αλλού– τα συγκεκριμένα μου έβγαλαν μια ιδιαίτερα σπιτική αίσθηση. Επίσης, είχα από την αρχή την ιδέα να τα φτιάξω όλα στο σπίτι μου: να παράξω έναν ήχο εντελώς πρωτότυπο, βγαλμένο από φλυτζάνια, κουτάκια του καφέ, αλλά και κιθάρες, μπαγλαμάδες κλπ. Κάποια στιγμή όμως με κούρασε όλο αυτό και μεταφέρθηκα στο σπίτι του φίλου μου, του Γιώργου Ζιώτα.
Ο Γιώργος είναι ένας «ρομαντικός τρελός», ένας από τους ανθρώπους χάρη στους οποίους εγώ και άλλοι σαν εμένα μπορούν να συνεχίζουν να κάνουν δίσκους. Εκεί, λοιπόν, έγιναν οι ηχογραφήσεις. Αναλάβαμε από κοινού την ενορχήστρωση και καλέσαμε πολλούς φίλους μουσικούς να παίξουν. Ανακαλύψαμε δε ότι και το δικό του σπίτι, το οποίο σταδιακά μετατράπηκε σε κανονικότατο στούντιο, ήταν 38 τ.μ. Οπότε ήρθε κι έδεσε το πράγμα.
{youtube}c4TXCGQJIeY{/youtube}
Θεματολογικά πάντως δεν μένεις στα του οίκου, στο προσωπικό δηλαδή, αλλά μιλάς και για το κοινωνικό...
Ναι, το πάω λάου λάου... Ξεκινάω με το “Μια Γωνιά Του Κόσμου”, το οποίο, χωρίς να το επιδιώκω, ήρθε και εξήγησε όλο το concept που περικλείει τον δίσκο: ότι ένας άνθρωπος δεν χρειάζεται πολλά για να φτιάξει το σύμπαν του. Μία γωνιά του κόσμου, έναν φίλο, ένα δέντρο, έναν δρόμο να περπατά... Μετά περνάω στη γειτονιά με το “Ιλισσός”, το οποίο προέκυψε όταν έμαθα ότι ο ποταμός εξακολουθεί να κυλάει κάτω από τα πόδια μας σα να μη συμβαίνει τίποτα –κάτι που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση. Μάλιστα υπάρχει κι ένα άνοιγμα, κάπου στο Hilton, από όπου μπορείς να κατέβεις κάτω... Μέσα από τη δική μου γωνιά, παρατηρώ στη συνέχεια όλη την κοινωνία, και τον ίδιο μου τον εαυτό, όπως προκύπτει από το "Πρώτος Τον Λίθον", την εκ βαθέων εξομολόγηση που κλείνει το άλμπουμ.
Από μια άποψη, πάντως, αυτό που λέει το “Μια Γωνιά Του Κόσμου” θα μπορούσε να εισπραχθεί και ως μια υποχώρηση απέναντι στα «αρπαχτικά»...
Το τραγούδι δεν δίνει «γραμμή», οπότε ο καθένας μπορεί να το δει όπως θέλει. Προσωπικά, δεν χρειάστηκα την Κρίση για να πω ότι δεν χρειάζονται πολλά, το πίστευα από παλιά. Όχι με την «αναρχική» έννοια, ότι μπορούμε να ζήσουμε με ένα παξιμάδι και δυο ελιές, αλλά από την άποψη ότι μέσα σε ένα μικρό σύμπαν που φτιάχνουμε μόνοι μας, στη γειτονιά μας ή στο κεφάλι μας, μπορεί να υπάρξει δημιουργία. Είχα διαβάσει για διάφορους συγγραφείς που δεν είχαν ταξιδέψει ποτέ κι όμως έγραψαν αριστουργήματα, κι αυτό με συγκινούσε πολύ. Έτσι κατέληξα στο συγκεκριμένο τραγούδι, το οποίο έχει και μια δόση από την Κρίση, αλλά δεν ξεκίνησε από εκεί.
Είναι όλα αυτά τα τραγούδια πρόσφατης σοδειάς;
Νομίζω ότι είναι όλα γραμμένα μέσα στα τελευταία 5 χρόνια. Το πιο παλιό, 6ετίας, μια μελοποίηση στο “Les Bourgeois” (“Οι Αστοί”) του Jacques Brel, τελικά δεν μπήκε στο άλμπουμ, γιατί δεν καταφέραμε να πάρουμε την άδεια. Αν είχε μπει, η διάρκεια του δίσκου θα ήταν 38 λεπτά και θα κούμπωναν όλα.
Μέχρι πρότινος έγραφες κυρίως για γυναικείες φωνές. Αλλά τα νέα τραγούδια μοιάζουν πολύ πιο προσωπικά, σε σχέση με εκείνα που έδωσες στην Μαρία Παπαγεωργίου και στην Ελισσάβετ Καρατζόλη...
Παρότι αρκετά από εκείνα που έγραψα για τη Μαρία, εξαιτίας της πολύ προσωπικής και στενής σχέσης μας, γράφτηκαν έχοντας κατά νου τη φωνή και την περσόνα της, σε γενικές γραμμές γράφω πάντα για τη φωνή μου. Άλλωστε παίζοντας και τραγουδώντας μου προκύπτουν οι μελωδικές γραμμές, οπότε δεν πρόκειται να κάνω μια τεράστια κορώνα ξαφνικά, για παράδειγμα. Η Μαρία, βέβαια, μπορεί μετά να την προσέθετε. Και η Μαρία και η Ελισσάβετ, πάντως, έχουν την δυνατότητα να τραγουδήσουν αντρικές μελωδικές γραμμές: είναι αδρές και δυναμικές φωνές και δεν είχαν πρόβλημα με αυτό. Τώρα, από το υλικό που γράφω, όταν είναι να δώσω κάτι, κάνω μια συζήτηση με τον εκάστοτε ερμηνευτή. Κι όταν είναι κάτι πολύ δικό μου, είτε δεν το δίνω, είτε ο άλλος το διαπιστώνει και το αφήνει. Το υλικό του 38 Τ.Μ. είναι πράγματι πολύ δικό μου, αν και κάποια κομμάτια τα είχα δειγματίσει και σε άλλους. Όπως το "Πρώτος Τον Λίθον", που το έδωσα στον Γιάννη Χαρούλη. Εκείνος μου είπε όμως πως είναι μια πολύ προσωπική εξομολόγηση και ότι πρέπει να το πω εγώ. Και μάλλον καλά το είπε.
Ακούγοντας τα κομμάτια αυτά, βλέπω φιλοσοφικές προεκτάσεις εντός τους. Εσύ όταν τα έγραφες είχες κάτι τέτοιο κατά νου ή απλά επικεντρωνόσουν στην εκάστοτε ιστορία και στις εικόνες της;
Το είχα στον νου μου, αλλά φοβάμαι ότι θα με περάσουν για ψώνιο άμα το πω! (γέλια) Τη φιλοσοφία με την ευρεία έννοια δεν την έχω μελετήσει βέβαια, ούτε μπορώ να σου πω πολλά πράγματα. Αλλά είναι κάτι που μπορεί να κάνει ο καθένας, αρκεί να έχει τη διάθεση να ψάξει μέσα του εξηγήσεις για διάφορα πράγματα. Υπάρχει λοιπόν αυτή η διάθεση από την πλευρά μου. Αναλύω πολύ τα πράγματα, σκέφτομαι πάρα πολύ. Πράγμα που οδηγεί σε κάποια συμπεράσματα κι αυτά με τη σειρά τους σε κάποια τραγούδια. Χαίρομαι που το παρατήρησες.
Για πρώτη φορά κυκλοφορείς δίσκο με τη μεγαλύτερη δισκογραφική της Ελλάδας, τη Minos-EMI. Πώς προέκυψε αυτό;
Υπάρχει μια αγωνία, αλλά και μια διάθεση να καταφέρω να απευθυνθώ σε ένα μεγαλύτερο κοινό. Αλλά δεν θέλω να προκαταλάβω τίποτα, ούτε μπορώ να πω ότι επειδή πήγα σε μία μεγάλη εταιρεία, θα γίνει χαμός. Οι εποχές είναι πολύ δύσκολες και για τις μεγάλες εταιρείες –ίσως ακόμα πιο δύσκολα γι' αυτές, γιατί είχαν μάθει πολύ διαφορετικά. Αλλά ήθελα να το δοκιμάσω, να δω πώς μπορεί να επικοινωνηθεί μια δουλειά σαν τα 38 Τ.Μ. μέσα από μια τέτοια εταιρεία.
Προσωπικά θεώρησα το γεγονός μια πολύ ευχάριστη έκπληξη. Από την άποψη ότι μια τέτοια κυκλοφορία, είναι ρίσκο για εκείνους...
Ναι, είναι σίγουρα ένα ρίσκο. Ελπίζω να δικαιωθούμε όλοι για την επιλογή μας.
Με τη Μαρία Παπαγεωργίου διακόψατε την κοινή διαδρομή, πριν 3 χρόνια...
Ναι, το τελευταίο μας live ήταν η παρουσίαση του δίσκου Άβουλο Θεριό, στον Σταυρό Του Νότου, το 2013.
Πώς κι έτσι, λοιπόν;
Ήμασταν μαζί περίπου 6 χρόνια –στον Πυρήνα, στο ΜΕΤΡΟ, στον Σταυρό Του Νότου... Μετά, ή που θα βγαίναμε για πάντα ως ντουέτο ή που θα το κόβαμε μαχαίρι για να δούμε ο καθένας τις δυνάμεις του. Αποφασίσαμε το δεύτερο γιατί είμαστε και οι δυο ολοκληρωμένες προσωπικότητες, σκηνικά και δημιουργικά, οπότε χάναμε τον μισό μας εαυτό με τη σύμπραξη. Κι εγώ θέλω ένα πατάρι δικό μου για να βγάλω αυτά που έχω μέσα μου (από το χιούμορ που με διακατέχει στα live μέχρι όλα μου τα τραγούδια κτλ.), αλλά και η Μαρία έχει ένα συγκεκριμένο, εσωτερικό στυλ ερμηνείας, το οποίο καμιά φορά εγώ, με την εξωστρέφειά μου, το κατέστρεφα. Κάποιες φορές, ο συνδυασμός δύο πραγμάτων δεν λειτουργεί σώνει και ντε με προσθετικό τρόπο...
Πάντως, και πάλι τη συνέδραμες με τραγούδια...
Ναι, της έχω δώσει τα 4 από τα 7 του νέου της δίσκου. Είναι πιο θηλυκά τραγούδια αυτά και νομίζω τα έχει πει πολύ ωραία.
{youtube}qiA6SBC5hcY{/youtube}
Με τους δίσκους που έχεις βγάλει, θα μπορούσες να λες μόνο δικά σου τραγούδια στις συναυλίες, όμως εν τέλει λες πάντα και μερικά απ' όσα έχεις γράψει για γυναικείες φωνές...
Ναι, θα μπορούσα, αλλά δεν το θέλω. Θα το κάνω όταν φτάσω να έχω 10 δίσκους. Όσο περνάνε τα χρόνια, γράφω τραγούδια που μου αρέσει περισσότερο να τα τραγουδάω. Στην αρχή δεν είχα την εμπειρία να συνδέσω το πατάρι με τον δίσκο και να γράφω τραγούδια που να γουστάρω να τα λέω στο live. Είναι λίγο περίεργο αυτό που σου λέω, ίσως... Δεν είναι ότι δεν μου άρεσαν τα τραγούδια, απλά δεν τα είχα συνδέσει με την ερμηνευτική μου ιδιότητα. Πλέον απολαμβάνω να λέω ένα δικό μου, όσο και ένα του Μάνου Χατζιδάκι π.χ. Μου αρέσει όμως και η δημιουργική διαδικασία στο στούντιο, στις πρόβες, όπου διασκευάζουμε τραγούδια με τα παιδιά και ψάχνουμε τρόπους να τα «πειράξουμε».
Τα δικά σου τα πειράζεις;
Του πρώτου δίσκου, ναι. Τα καινούργια όχι, τα έχουμε εικόνισμα! (γέλια) Θέλω να ακουστεί αυτός ο δίσκος ακριβώς όπως γράφτηκε.
Τους παλιότερους δίσκους σου τους ακούς ποτέ;
Δεν βάζω ολόκληρο δίσκο να ακούσω, αλλά ενδεικτικά θέλω να ακούω σημεία τους, και να βλέπω πώς μου φαίνονται ηχητικά και ενορχηστρωτικά.
Πώς σου φαίνονται, λοιπόν;
Βρίσκω σημεία στα οποία με αναγνωρίζω και άλλα που όχι. Καταλαβαίνω πολλές φορές τι ήθελα να κάνω και ότι οι συνθήκες δεν ήταν ώριμες για να γίνει. Γενικά τα πάω καλά με τον εαυτό μου, δεν έχω ιδιαίτερα θέματα. Ακόμα και κάτι λάθος να έχω κάνει, δεν κάθομαι να το ακούω και να με τρώνε οι τύψεις. Για κάποιον λόγο το έκανα λάθος, κάτι έμαθα από αυτό.
Θεωρείς τον εαυτό σου κομμάτι του έντεχνου;
Πρέπει, κατ' αρχάς, να πούμε τι είναι το έντεχνο. Και να σκεφτούμε ότι είμαστε μια πολύ μικρή αγορά μουσικής, οπότε αναγκαστικά πολλά πράγματα μπαίνουν κάτω από την ίδια ταμπέλα –διαφορετικά θα είχαμε ράφια στα δισκάδικα με έναν μόνο δίσκο. Και δεν χρειάζεται σώνει και ντε να κάνουμε γραμματική ανάλυση στον όρο για να δούμε αν έχουμε κάποια υπεροχή και αν οι άλλοι είναι άτεχνοι. Είναι απλώς ένα όνομα. Δηλαδή, το ροκ (= βράχος), όσοι το υπηρετούν είναι το ίδιο σκληροί; Κι αυτός ο όρος δεν εμπεριέχει έναν εγωισμό; Ή ο όρος soul (=ψυχή); Δηλαδή τα άλλα είναι άψυχα; Μόνο τα μπλουζ τελικά είναι «ταπεινά» –απλώς θλιμμένα.
Ναι, λοιπόν, ανήκω στο έντεχνο, εφόσον ανήκουν εκεί και άνθρωποι που εκτιμώ –από τον Μούτση, τον Σαββόπουλο, τον Θεοδωράκη, τον Χατζιδάκι, τον Λεοντή, τον Μαρκόπουλο, μέχρι τους Κατσιμιχαίους, τον Πορτοκάλογλου, τον Θανάση και τον Σωκράτη. Αν αποφασίσουμε όλοι μαζί ότι δεν θα τα λέμε όλα αυτά έντεχνα αλλά ελληνική φολκ, μέσα είμαι κι εγώ. Αυτό που με πειράζει είναι ότι κάτω από αυτήν την ταμπέλα μπαίνουν και πράγματα που προφανώς είναι δήθεν. Και καμιά φορά το δήθεν στη μεριά της κουλτούρας είναι πολύ πιο άσχημο από το δήθεν στη μεριά της μη κουλτούρας.
Για εμένα τουλάχιστον, το να χρησιμοποιείς έναν στόμφο και ένα ανύπαρκτο βάθος χτυπάει πιο άσχημα από το να είσαι δήθεν λαϊκός. Μπορεί, βέβαια, για κάποιους να είμαι κι εγώ ένας δήθεν.
Από τον πρώτο σου κιόλας δίσκο, που βγήκε προ Κρίσης, υπάρχουν συχνά πολιτικά μηνύματα στα τραγούδια. Η θέση σου είναι σαφής κατά τη γνώμη μου. Να την πω αριστερή;
Πες την και βλέπουμε! (γέλια)
{youtube}AxI3gstzpFM{/youtube}
Γράφεις λοιπόν στο "2 Θεοί", ότι «αν έχεις κότσια, θα φανεί στην επανάστασή σου». Αυτή η επανάσταση ποια μπορεί να είναι και πώς μπορεί να πραγματοποιηθεί, τελικά;
Αυτό όλο με δυσκολεύει πραγματικά, γιατί, ενώ ξεκίνησα πολύ σίγουρος ότι είμαι Αριστερός, ότι πορεύομαι έτσι και ότι μου άρεσε να έχω αυτή τη σαφή τοποθέτηση που λες, στον δρόμο κατάλαβα πως, για να πεις ότι είσαι Αριστερός, θέλει πολλή μελέτη. Κάπου κατάλαβα, δηλαδή, ότι δεν είναι ωραίο να συνθηματολογείς αν δεν έχεις μελετήσει τον Μαρξ. Κι εγώ δεν τον έχω μελετήσει. Θεώρησα έτσι ότι πρέπει να προσέχω λίγο παραπάνω τον τρόπο με τον οποίο θα στέκομαι στα πράγματα.
Αν θεωρήσουμε τώρα ότι η Αριστερά είναι μια ανθρωπιστική ιδεολογία, η επανάσταση που αναφέρω στο συγκεκριμένο τραγούδι είναι προσωπική. Αυτό, βέβαια, αν το ακούσει ένας Κομμουνιστής, θα πει «τι εννοείς φίλε, η επανάσταση δεν είναι συλλογική;» Κι εκεί μπαίνεις σε τέτοιου είδους παγίδες. Το ότι αναφέρω εγώ βέβαια μια προσωπική επανάσταση, δεν σημαίνει ότι όλες οι επαναστάσεις πρέπει να είναι προσωπικές. Απλώς ο συνειρμός αυτής της σκέψης στο συγκεκριμένο τραγούδι με οδήγησε εκεί: ο χαρακτήρας έχει να αντιμετωπίσει έναν εξωτερικό θεό, την κοινωνία, κι έναν εσωτερικό, τον κακό του εαυτό. Οπότε δίνει μια μάχη και λέει «σας κάνω στην άκρη και τους δύο, εγώ θα αποφασίζω τι θα γίνεται».
Γι' αυτό σου έλεγα πριν ότι η φιλοσοφική διάθεση μου ταιριάζει πλέον περισσότερο: επειδή δεν πατά σε μια συγκεκριμένη θεωρία. Απλά παρατηρείς την κοινωνία μέσα από το πρίσμα του μυαλού σου και δεν μπορεί να σου πει κανείς τίποτα. Πάντως με απασχολεί το κοινωνικό ζήτημα.
Συμπεραίνω ότι δεν έχεις κάποια βεβαιότητα για τις αιτίες και τις πιθανές λύσεις του προβλήματος…
Νομίζω ότι αν κάποιος είναι απόλυτα βέβαιος για αυτά τα πράγματα, κάτι δεν πάει καλά…
{youtube}Zq0LIfBPgms{/youtube}
