Δεν ξέρω για εσάς, αλλά προσωπικά ελάχιστες φορές τα τελευταία 35 χρόνια που παρακολουθώ συνειδητά τα ελληνικά μουσικά δρώμενα, θυμάμαι μια ορχήστρα τέτοιας κωδικοποίησης να σπάει τα στεγανά του γνωστού κλειστού κύκλου και να απευθύνεται σε μεγαλύτερα ακροατήρια –πέραν δηλαδή από τους άμεσους θιασώτες της ηχοθέσης της. Ο λόγος για την Αθηναϊκή Μαντολινάτα «Νικόλαος Λάβδας», η οποία ετοιμάζεται να παρουσιάσει μια συναυλία με τίτλο Από Τον Χατζιδάκι Στον Βιβάλντι (την επόμενη Τετάρτη, 16 Ιουλίου, στο Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων). Αδράξαμε λοιπόν την ευκαιρία να θέσουμε μερικές ερωτήσεις στον Γιώργο Γουμενάκη, που είναι εξάρχων του σχήματος...
Μιας και σπάνια έχουμε την ευκαιρία να διαβάζουμε δηλώσεις σας, δώστε μας μερικά βασικά στοιχεία για τη Μαντολινάτα· για τον αριθμό των μελών και την επανίδρυσή της το 2010...
Η Μαντολινάτα αποτελείται από τα όργανα της οικογένειας του μαντολίνου (μαντολίνα, μαντόλες, μαντολοντσέλα, κιθάρες, μαντολόνε) σε αναλογίες αντίστοιχες με τις ορχήστρες εγχόρδων. Αυτή τη στιγμή έχει περίπου 20 μέλη και φιλοξενείται από τον Φ.Σ. Παρνασσός, που μας παραχωρεί χώρο για πρόβες αλλά και συναυλίες.
Η ιδέα της επανασύστασης ξεκίνησε χάρη στη γνωριμία μας με τον Δρ. Αλέξανδρο Λάβδα, ο οποίος έχει διατηρήσει ένα μεγάλο μέρος του ιστορικού αρχείου της Αθηναϊκής Μανδολινάτας, το οποίο υπήρξε και ο απαραίτητος συνδετικός κρίκος για να γνωρίσουμε καλύτερα την ιστορία μας και να έρθουμε πιο κοντά σε μια πρακτική που είχε μεγάλη απήχηση στο παρελθόν.
Η Αθηναϊκή Μανδολινάτα έδωσε την πρώτη της συναυλία το 1900 στην αίθουσα του Παρνασσού, ενώ το 1910 κέρδισε το πρώτο βραβείο ανάμεσα σε 32 ορχήστρες από όλη την Ευρώπη, στην Κρεμόνα. Μετά από 100 χρόνια –ως καλεσμένοι στην αναβίωση εκείνου του φεστιβάλ– σκεφτήκαμε να τιμήσουμε τον ιδρυτή και μαέστρο της, Νικόλαο Λάβδα, συνεχίζοντας μια παράδοση που στην πραγματικότητα δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει.
Υπάρχει σαφώς η παρακαταθήκη του Νικόλαου Λάβδα πίσω από το σχήμα σας, όπως και μια μεγάλη γκάμα έργων στα οποία εντρυφείτε. Αλλά θα ήθελα να μάθω αν υπάρχει για εσάς και κάποιο όριο –αισθητικό, χρονολογικό ή ακόμα και σχετικό με την ενορχήστρωση– το οποίο και ακολουθείτε ως γνώμονα για την επιλογή (ή μη επιλογή) όσων έργων αποδίδετε.
Το μεγαλύτερο μέρος του ρεπερτορίου της Μαντολινάτας είναι έργα πρωτότυπα, τα οποία έχουν γραφτεί για τέτοιου είδους ορχήστρες. Χρονολογικά όρια δεν υπάρχουν, θα έλεγα ότι αυτά που καθορίζουν την επιλογή είναι μουσικά κριτήρια ή και τεχνικά, σύμφωνα με τις δυνατότητές μας. Έτσι μπορείτε να ακούσετε στα προγράμματά μας αναγεννησιακή μουσική, μπαρόκ κοντσέρτα, ρομαντικές συνθέσεις, αλλά και σύγχρονα έργα, γραμμένα είτε σε κλασικές φόρμες, είτε σε τζαζ και rag-time.
Ο τίτλος της επερχόμενης συναυλίας σας, Ο Χατζιδάκις Αγαπούσε τον Βιβάλντι, επιλέχθηκε (και) βάσει της επετειακής λογικής περί Μάνου Χατζιδάκι που εμφανίστηκε πρόσφατα; Μιλήστε μας για τη συνδεσμολογία των δύο συνθετών, όπως την αντιλαμβάνεστε...
Η επετειακή λογική έχει τη δική της σημασία. Για μας ουσιαστικά είναι η πρώτη μας εμπειρία με το τραγούδι και επιλέξαμε έτσι να γίνει με τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι. Ο ίδιος αναφέρει στο σημείωμά του στο Χαμόγελο Της Τζοκόντα: «το θέμα του Βιβάλντι που γυρνούσε τυραννικά στη μνήμη μου...». Όσο για τον τίτλο, στις συναυλίες γενικότερα υπάρχει περισσότερο αυτή η σύγχρονη ανάγκη να τραβήξουμε την προσοχή. Ένα γεγονός για το οποίο ο ίδιος ο Χατζιδάκις μάλλον θα αδιαφορούσε...
Ποια καλλιτεχνικά, τεχνικά, μα και αισθητηριακά κριτήρια υπάρχουν για την εισαγωγή κάποιου στη Μαντολινάτα;
Οι προϋποθέσεις για να συμμετέχει κάποιος στην ορχήστρα είναι κυρίως η μουσική ανάγνωση μιας παρτιτούρας και η σχετική εξοικείωση με το όργανο. Η Αθηναϊκή Μαντολινάτα πραγματοποιεί τακτικά μαθήματα-σεμινάρια σε συνεργασία με τον διακεκριμένο δάσκαλο Ugo Orlandi, σε μια προσπάθεια να κεντρίσει το ενδιαφέρον για μια ολοκληρωμένη σπουδή του οργάνου. Το μαντολίνο σήμερα δεν είναι αναγνωρισμένο στα ωδεία, αν και κάποτε υπήρξε υποχρεωτικό για τη μουσική εκπαίδευση στα σχολεία και περισσότερο διαδεδομένο από το μπουζούκι και την κιθάρα. Οι μαντολινάτες, όπως και οι φιλαρμονικές, είχαν πάντα έναν εκπαιδευτικό χαρακτήρα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορούν να φτάσουν και σε υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο. Όπως είπε και ένας μεγάλος μαέστρος, μουσική θα έπρεπε να κάνουμε ακόμα και χωρίς χρήματα, αλλά, όσοι το κάνουν ως επάγγελμα, θα πρέπει να μπορούν να ζουν καλά απ' αυτό.
Διαβάζω στο επίσημο βιογραφικό σας ότι «…Αυτοί ήταν και ο πυρήνας της περίφημης “Αθηναϊκής Μαντολινάτας”, του μουσικού σωματείου που μεγαλούργησε στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, για να σβήσει ήρεμα όταν ξέσπασε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος» και δεν μπορώ να μη ρωτήσω: πώς νοείται το ήρεμα, όταν μιλάμε για την παύση της Μαντολινάτας εξ αιτίας του Πολέμου; Δεν είναι βίαιη μια τέτοια διακοπή; Έκρινε δηλαδή η Μαντολινάτα ότι η μουσική της δεν μπορούσε να λειτουργήσει κάτω από αυτές τις συνθήκες ή ότι οι μαζώξεις για πρόβες μπορεί να απέβαιναν μοιραίες;
Η διάλυση της Αθηναϊκής Μανδολινάτας επήλθε ουσιαστικά με τον θάνατο του Νικόλαου Λάβδα, ακριβώς με τη έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτό που παραμένει κάπως δυσνόητο είναι ότι δεν υπήρξε συνέχεια αμέσως μετά. Μια εξήγηση θα ήταν ότι προπολεμικά τα φασιστικά καθεστώτα, κυρίως στην Ιταλία, εκμεταλλεύτηκαν αυτού του είδους τα σωματεία, με αποτέλεσμα να στιγματιστούν κατά κάποιον τρόπο στη συνείδηση του λαού. Αν προσθέσουμε και τη δραστική αλλαγή στον τρόπο ψυχαγωγίας μεταπολεμικά, μπορούμε να καταλάβουμε πώς παραμελήθηκε μια ολόκληρη κουλτούρα.
Πείτε μας εντυπώσεις από την πρόσφατη συναυλία σας στην Κρεμόνα. Στα πλαίσια ποιου φεστιβάλ παίξατε; Υπάρχουν ιστορίες που ν' αφορούν είτε σε μουσικά, είτε σε πρακτικά αναπάντεχα;
Στα πλαίσια της αναβίωσης του διαγωνισμού της Κρεμόνα του 1910 από τον δήμο της πόλης και την επαρχία της Λομβαρδίας, έπαιξαν ορχήστρες από όλες τις χώρες που είχαν συμμετάσχει και τότε. Εμείς είχαμε την ευκαιρία να παρουσιάσουμε έργα Ελλήνων συνθετών στο Teatro Filodrammatici και στη Sala Locatelli του Μπέργκαμο. Τα μόνα αναπάντεχα ήταν κάποιες ευχάριστες εκπλήξεις από το αρχειακό υλικό του μουσείου της Κρεμόνας (σπάνιες φωτογραφίες, επαγγελματικές κάρτες των μελών της Αθηναϊκής Μανδολινάτας κτλ.), καθώς και η συνύπαρξη όλων των ορχηστρών επί σκηνής για να παίξουμε τη "Ροδιά Τετράκλωνη", διασκευασμένη από έναν Ιταλό μαέστρο –τον Giovanni Ligasacchi– ο οποίος είχε γνωριστεί με τον Μίκη Θεοδωράκη επί δικτακτορίας, σε κάποια φυλακή της χώρας μας.
Τι περιλαμβάνουν τα άμεσα σχέδιά σας, μετά την ολοκλήρωση της συναυλίας στο Μουσείο Λαϊκών Οργάνων;
Αυτό τον καιρό ολοκληρώνεται η παραγωγή ενός CD με τίτλο Ελληνική Ραψωδία από το ομώνυμο έργο του Νικόλαου Λάβδα, σε συνεργασία με την Ιταλική ορχήστρα μαντολίνων και κιθάρων Citta Di Brescia και τους μαέστρους Ugo Orlandi & Claudio Mandonico. Περιλαμβάνει έργα σημαντικών ελλήνων συνθετών (Σπύρου Σαμάρα, Λ. Σπινέλλη, Διονυσίου Λαυράγκα), αλλά και έργα ξένων με ελληνική θεματολογία όπως ο “Επιτάφιος Του Σείκιλου” –παραγγελία στον Claudio Mandonico από την Ευρωπαϊκή Ορχήστρα Νέων για νυκτά έγχορδα, που έγινε στην Πάτρα το 2003.
{youtube}EyPknw7ARZE{/youtube}
