Ο νέος δίσκος τους, Καινούριο Φιλί, βρίσκεται εδώ και λίγο καιρό στα δισκοπωλεία και οι από κοινού παραστάσεις τους κάθε Δευτέρα στον Σταυρό Του Νότου (Plus) τρέχουν ήδη με μεγάλη επιτυχία. Ο Θέμης Καραμουρατίδης και η Γιώτα Νέγκα μάς μιλούν με αφορμή και αφετηρία το λαϊκό τραγούδι, ως πεδίο της συνεργασίας τους, αλλά και ως δρόμο για το μέλλον...
Μαθαίνω ότι υπάρχει μια προϊστορία, πίσω από τον καινούργιο δίσκο σας...
Θέμης Καραμουρατίδης (Θ.Κ.): Πράγματι, δύο φορές στο παρελθόν επιχειρήσαμε να συνεργαστούμε, αλλά οι συγκυρίες δεν το βοήθησαν. Το μόνο που καταφέραμε ήταν το τραγούδι "Θρυψαλάκι", το οποίο προοριζόταν για έναν πολυσυλλεκτικό δίσκο που ετοίμαζε τότε η Γιώτα.
Γιώτα Νέγκα (Γ.Ν.): Ο οποίος δεν έγινε ποτέ.
Θ.Κ.: Έτσι μπήκε στο άλμπουμ Έχω Ένα Σχέδιο, από το λάιβ που είχα κάνει στο Θέατρο Κάππα. Και μία ωραία πρωία –μεσημέρι για την ακρίβεια– του περασμένου Ιούνη, με παίρνει η Γιώτα τηλέφωνο και με τον γνωστό τρόπο της (ο οποίος είναι ρομαντικός, συγκινητικός αλλά και ευθύς), μου λέει: «να σου πω, έχουμε προσπαθήσει άλλες δύο φορές, νομίζω ότι τώρα έχει έρθει η στιγμή να κάνουμε έναν δίσκο μαζί». Και ήταν η πιο ευτυχής συγκυρία, γιατί ειδικά εκείνη τη μέρα είχα ξυπήσει σκεπτόμενος ότι κάτι ήθελα να κάνω, αλλά δεν ήξερα τι. Της λέω λοιπόν «ναι» και βάζουμε κατευθείαν μπρος τον δίσκο, με ταχύτητες ιλιγγιώδεις· όχι από πίεση, αλλά από διάθεση.
Ήταν εξ αρχής αποφασισμένο να είναι σε ύφος λαϊκό ή αυτό προέκυψε στην πορεία;
Γ.Ν.: Θεωρώ ότι την εικόνα ο Θέμης την είχε εξ αρχής. Γιατί το πρώτο τραγούδι που μου έστειλε να ακούσω ήταν η "Ευθεία Γραμμή" κι αμέσως μετά τα "Ψέματα". Και ξαφνικά συνειδητοποίησα κι εγώ ότι έχει διαβάσει το ζητούμενό μου. Άνοιξε η βεντάλια και κατάλαβα ότι έχει διαβάσει ακριβώς αυτό που θέλω να κάνω.
Το υλικό που κατέληξε στον δίσκο επιλέχθηκε από περισσότερα τραγούδια;
Θ.Κ.: Όχι. Κάποια από τα κομμάτια προϋπήρχαν, αλλά το πολύ να ακούσαμε 12 και να καταλήξαμε στα 10.
Γ.Ν.: Πάντως από τη μαγιά άρχισε να δημιουργείται μια κατεύθυνση, ένα «γήπεδο», το οποίο οδηγούσε στο επόμενο τραγούδι. Άρχισε να φαίνεται το πού στοχεύει και τι θα περιλαμβάνει κι έτσι δεν χαθήκαμε μέσα σε πολλά τραγούδια. Τραγούδι το τραγούδι το πράγμα ξεκαθάριζε.
Θ.Κ.: Ήταν λίγο σαν Sudoku (γέλια)! Είχαμε από την πρώτη στιγμή μια καλή μαγιά, την οποία ουσιαστικά συμπληρώναμε και ολοκληρώναμε στη συνέχεια. Και γενικά εμένα δεν μου αρέσει να ψάχνομαι, αυτό το «γράφουμε 50 και κρατάμε τα 10» το σιχαίνομαι. Και η Γιώτα ήταν πολύ συνεργάσιμη, οπότε φτάσαμε εύκολα στον στόχο.
Γ.Ν.: Έχω να πω επίσης ότι ακόμα και τραγούδια που μου έστειλε και είπα την πρώτη στιγμή «μήπως δεν μου πάει, μήπως δεν μπορώ να το πω;» αποδείχτηκε ότι είχε διαλέξει σωστά. Γιατί μόλις τα δοκίμασα και τα κάναμε ντέμο, τα λάτρεψα στην κυριολεξία. Είχε δει δηλαδή πιο μπροστά από μένα ο Θέμης.
Οι διαφορετικοί στιχουργοί πώς προέκυψαν;
Θ.Κ.: Δεν θα μπορούσαμε να έχουμε έναν μόνο στιχουργό, γιατί είχα κάποια τραγούδια που ήθελα να τα πει η Γιώτα, τα οποία δεν τα είχε γράψει ο ίδιος άνθρωπος. Ξεκινήσαμε ας πούμε με ένα τραγούδι της Λήδας (Ρουμάνη), ένα δικό μου και ένα του Γεράσιμου (Ευαγγελάτου), οπότε με το καλημέρα ο στιχουργικός τομέας ήταν πολυσυλλεκτικός.
Γ.Ν.: Όπως είπαμε και πριν, τα πράγματα έτσι οδηγήθηκαν και το πράγμα συμπληρώθηκε.
Θ.Κ.: Θέλαμε επομένως να πάρουμε πρόσωπα διάφορων στιχουργών, τα οποία να συνθέτουν τον κεντρικό χαρακτήρα του δίσκου. Από την άλλη ήταν ζητούμενο για εμάς να υπάρχει και μα στιχουργική ομοιογένεια, να λέει ο δίσκος όλα όσα θέλαμε να πούμε –και νομίζω ότι τα λέει.
Στις ηχογραφήσεις πώς λειτούργησε το πράγμα; Καθοδηγούσες εσύ Θέμη;
Θ.Κ.: Για μένα ο ερμηνευτής είναι ο τέταρτος δημιουργός του τραγουδιού, μετά τον συνθέτη, τον στιχουργό και τον ενορχηστρωτή. Αυτό που κάνω εγώ είναι να πω μια γνώμη, μια θέση, να εξηγήσω πώς το φαντάζομαι. Δεν καθοδήγησα τη Γιώτα και δεν καθοδηγώ γενικά τους τραγουδιστές, συνεργάζομαι άλλωστε με τραγουδιστές οι οποίοι μπορούν να αντιληφθούν και να μπουν στο κομμάτι όπως πρέπει. Εκτός αν υπάρχει κάποιο εξαιρετικό θέμα... Ορισμένες π.χ. λεπτομέρειες που ήθελα εγώ μπορεί να τις ζήτησα, πάντα όμως σε επίπεδο συνεργασίας και όχι καθοδήγησης.
Γ.Ν.: Ναι, πάντα έτσι. Και η ματιά μου πάνω σε μερικά τραγούδια άλλαξε, αν θέλεις, μετά από συζήτηση με τον Θέμη. Κι αυτό προσέθεσε στην ερμηνεία μου. Αλλά πάντα ο Θέμης έχει μια φυσική ευγένεια: ό,τι σκέφτεται, ό,τι φαντάζεται, το ζητάει με ερώτηση –αναρωτιέται μαζί σου, σε βάζει στη διαδικασία να το ψάξεις. Σου ανοίγει δηλαδή ένα καινούργιο πεδίο και μπαίνεις με χαρά μέσα. Είναι πολύ σπουδαίο και πολύ δημιουργικό· και στη συνεργασία, μα και στη σχέση την ανθρώπινη.
Είναι ένα άλμπουμ λαϊκό το Καινούριο Φιλί, «με τραγούδια σαν από πάντα» όπως γράφει το δελτίο τύπου. Τι σημαίνει να κάνει κανείς έναν τέτοιο δίσκο σήμερα; Ποιες είναι οι αντιξοότητες μιας τέτοιας κίνησης;
Γ.Ν.: Το «σαν από πάντα» έχει να κάνει με το ότι φτιάξαμε τραγούδια απλά, ξεκάθαρα, που μιλούσαν στη δική μας ψυχή. Επιθυμούμε βέβαια να αγγίξουν και άλλες ψυχές. Δεν φτιάξαμε δηλαδή κάτι που να γυαλίζει ώστε να εντυπωσιάσει, απλά είπαμε τα πράγματα αληθινά και ουσιαστικά, όπως τα νιώθουμε τώρα. Σε ό,τι αφορά την τύχη που μπορεί να έχει κάτι τέτοιο, πιστεύω στη νομοτέλεια ότι τα αληθινά και καθαρά πράγματα βρίσκουν τον δρόμο τους και προχωράνε με τη δύναμή τους. Ζούμε σε μια εποχή που το λαϊκό έχει υποστεί «αποκλεισμούς». Έχουν μπει επάνω του πρόσθετα, ξενόφερτα πράγματα, αλλά το γνήσιο, το ελληνικό λαϊκό –εκείνο που υπάρχει στο DNA μας– δεν νομίζω ότι μπορεί να εξαφανιστεί, όσα πράγματα κι αν του φορτώσεις. Στη συγκεκριμένη εποχή νομίζω ότι χρειάζεται να θυμηθούμε ποιοι είμαστε πραγματικά, με τι συγκινούμαστε, πώς λειτουργούμε. Να δούμε πάλι τον εαυτό μας για να πάμε μπροστά. Αυτό ελπίζω να κάνει το Καινούριο Φιλί: να μας θυμίσει ότι τα πράγματα μπορούν να ειπωθούν και απλά και όμορφα.
Θ.Κ.: Υπάρχει μια αντικειμενική δυσκολία: όλα τα μέσα αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζουν το λαϊκό τραγούδι σαν κάτι αρχειακό, μουσειακό. Δεν υπάρχει δηλαδή στα καινούργια δρώμενα το λαϊκό. Βλέπεις στην τηλεόραση αφιερώματα, ακούς στο ραδιόφωνο λαϊκά, αλλά μόνο του 1960 και του 1970. Δεν υπάρχει στην καινούργια παραγωγή.
Γ.Ν.: Σαν να μην τολμάει κανείς να το κάνει.
Θ.Κ.: Είναι ένα τοπίο ψιλοέρημο, οπότε ήταν εξ αρχής δύσκολο το εγχείρημα να κάνουμε έναν τέτοιο δίσκο ενώ ζούμε στη χίπστερ Αθήνα του 2014, όπου όλοι προσπαθούν να ξεχάσουν τις ρίζες τους. Από τη στιγμή πάντως που μιλήσαμε στο τηλέφωνο με τη Γιώτα, θεώρησα ότι θα ήταν γελοίο να μην κάνουμε κάτι τέτοιο. Γιατί κι εγώ έχω κάποιες καταβολές και κάποια διάθεση να το κάνω και η Γιώτα είναι, πέρα από σπουδαία τραγουδίστρια γενικότερα, μια σπουδαία λαϊκή τραγουδίστρια. Έχουμε πολλές σπουδαίες τραγουδίστριες γύρω μας, αλλά δεν έχουμε σπουδαίες λαϊκές τραγουδίστριες, με τις οποίες να παίρνει φωτιά η σκηνή όταν τις βλέπεις. Και εμπορικά όμως να το δεις, θα ήταν βλακεία μου να μην το κάνω: θα ήταν κουτό να την καλουπώσω σε ένα δυτικότροπο τοπίο, απλά για να μη χαλάσω την ελιτίστικη διάθεση που μπορεί να έχουν κάποιοι.
Μπορεί όμως το λαϊκό να γίνει και πάλι ένα κυρίαρχο ρεύμα;
Θ.Κ.: Το λαϊκό παραμένει κυρίαρχο ρεύμα, ασχέτως αν παράγεται καινούργιο υλικό.
Γ.Ν.: Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε. Παίρνουμε τη σκυτάλη από το χθες, από όσα μας έχουν συγκινήσει, για να χτίσουμε το σήμερα. Και τολμήσαμε να γράψουμε όσο πιο αληθινά, όσο πιο λαϊκά και όσο πιο ελληνικά μπορούμε κάποια πράγματα. Θέλαμε να συνεχίσουμε την αλυσίδα γιατί δεν μας αξίζει να βλέπουμε το λαϊκό σαν μουσειακό είδος, δεν είναι αυτή η θέση του. Το λαϊκό τραγούδι είναι για να λυτρώνει, για να ενώνει, να συγκινεί, να δίνει χαρά αλλά και δάκρυ. Είναι τόσο λυτρωτικό να γνωρίζουμε το DNA μας... Δεν μπορεί να μας λείψει γιατί χωρίς αυτό χάνουμε τον εαυτό μας. Δεν προσπαθούμε λοιπόν να συγκριθούμε με κανέναν, απλά προσπαθούμε πολύ ειλικρινά και αγνά να πούμε αλήθειες σημερινές. Με έναν τρόπο δικό μας.
Ποιοι είναι, αλήθεια, οι λαϊκοί δημιουργοί και ερμηνευτές που εσείς έχετε μελετήσει συνειδητά;
Θ.Κ.: Δεν θα σου πω κάτι πρωτότυπο... Θα σου πω ότι μένω με το στόμα ανοιχτό κάθε φορά που ακούω κάτι από όσα έχει κάνει ο Τσιτσάνης, δεν μπορώ να συλλάβω το μεγαλείο του. Αγαπώ επίσης τον Ζαμπέτα, τον Καλδάρα, τον λαϊκό Ξαρχάκο και τον λαϊκό Θεοδωράκη. Είμαι πάντως κυρίως παιδί του μετέπειτα λαϊκού, δηλαδή αγαπώ τον Χρήστο Νικολόπουλο και βέβαια τη λαϊκή πλευρά του Σταμάτη Κραουνάκη. Στη δεκαετία του 1980 είχαμε τα τελευταία ψήγματα του λαϊκού τραγουδιού: ο Νικολόπουλος και ο Κραουνάκης ήταν οι τελευταίοι λαϊκοί.
Γ.Ν.: Από τη μεριά μου έχω μελετήσει όλες τις μεγάλες δασκάλες και δασκάλους. Από τα μικρά μου χρόνια άκουγα στο σπίτι –και θαύμαζα– τον Καζαντζίδη, τη Νίνου, τη Μοσχολιού, την Αλεξίου ή τα υπέροχα λυρικά περάσματα της Τζένης Βάνου... Όλες τις μεγάλες τραγουδίστριες τις νιώθω κάθε φορά που τραγουδάω να περνάνε και να μου δίνουν ένα χάδι, γιατί τις έχω αγαπήσει τόσο πολύ, τις έχω μες στην ψυχή μου. Προσπαθώ να τραγουδώ στα δικά τους πατήματα: τη χαρά τους, τη στιβαρότητά τους, την αλήθεια τους, την απλότητά τους. Γιατί έτσι μου αρέσει, αυτό μου λέει το μέσα μου.
Υπάρχει η άποψη ότι μετά το κλείσιμο του κύκλου κατά τη δεκαετία του 1980, η εξέλιξη του λαϊκού ήταν ό,τι πλέον αποκαλούμε λαϊκοπόπ. Συμφωνείτε;
Θ.Κ.: Νομίζω ότι η σκυτάλη μοιράστηκε σε δύο ακραία αντίθετες εκφάνσεις του λαϊκού: ο Μάλαμας και ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου από τη μία, το λαϊκοπόπ από την άλλη. Η πιο underground, η μετα-ρεμπέτικη πλευρά δηλαδή και η ευτελισμένη πλευρά.
Γ.Ν.: Και ο Ορφέας Περίδης έκανε δίσκους με λαϊκή απόχρωση, έφτιαξε μια σχολή η οποία εξέλιξε το πράγμα...
Η οποία σχολή ονομάστηκε όμως «έντεχνο»...
Γ.Ν.: Ναι, αυτός είναι ένας όρος αμφιλεγόμενος πια...
Θ.Κ.: Εγώ τον έχω εξηγήσει στο κεφάλι μου τον όρο «έντεχνο». Σε αυτό δεν βάζω μόνο τον Θανάση Παπακωνσταντίνου, αλλά και τη Λένα Πλάτωνος, τον Δημήτρη Παπαδημητρίου... Δεν μπορώ δηλαδή να σου πω ότι έντεχνο σημαίνει μόνο μετα-λαϊκό, μόνο κάτι που έχει και βουκολικές αποχρώσεις. Δεν είναι έντεχνο μόνο ο Πασχαλίδης κι ο Μάλαμας, είναι και η Τάνια Τσανακλίδου και ο Γιώργος Ανδρέου και ο Γιώργος Καζαντζής... Νομίζω πάντως ότι συνεννοούμαστε με αυτόν τον όρο και μας διευκολύνει σε πολλά πράγματα, άσχετα αν δεν είναι πάντα ξεκάθαρο το περιεχόμενό του.
Παρουσιάζετε ήδη από τον Φεβρουάριο τον νέο δίσκο στις παραστάσεις στον Σταυρό Του Νότου (Plus). Ας μιλήσουμε λίγο για αυτό το πρόγραμμα...
Γ.Ν.: Είναι ένα πρόγραμμα φτιαγμένο με επίκεντρο το Καινούριο Φιλί, το οποίο και παίζουμε ολόκληρο. Ο Θέμης, με αριστοτεχνικό τρόπο, έχει φέρει κοντά τα τραγούδια αυτά με παλαιότερα. Όχι από έπαρση, αλλά θέλοντας να δείξουμε πως πραγματικά τα αισθανόμαστε συγγενικά –ότι αυτός είναι ο στόχος μας. Έχει φτιάξει λοιπόν ένα πρόγραμμα πολύ δεμένο, έτσι ώστε και το καινούργιο τραγούδι έρχεται να συνεχίσει και να ενισχύσει το αίσθημα του ήδη οικείου. Υπάρχουν βέβαια και δικά του κομμάτια από άλλες συνεργασίες τα οποία είναι πολύ αγαπημένα μου, καθώς και κάποια από δικές μου παλαιότερες συνεργασίες. Τα ωραία τραγούδια δεν σου αφήνουν περιθώρια: σε πιάνουν απ’ το μαλλί και σε πάνε μόνα τους. Έτσι έχει φτιαχτεί όλο αυτό ώστε να αγκαλιαστούν τα χτεσινά με τα σημερινά και να νιώσουμε πόσο συγγενικά είναι.
Θ.Κ.: Το δεύτερο μέρος του προγράμματος είναι αμιγώς λαϊκό ενώ το πρώτο φωτίζει και την άλλη πλευρά μας, της Γιώτας ως ερμηνεύτριας και τη δική μου ως συνθέτη, η οποία είναι λίγο πιο Δυτική. Σε αυτό το μέρος υπάρχουν και τα πιο έντεχνα τραγούδια του δίσκου, τα λιγότερο λαϊκά.
Αυτή η παράσταση θα ταξιδέψει και εκτός Αθήνας;
Θ.Κ.: Αυτή η παράσταση θα μας οδηγήσει μόνη της νομίζω. Ο πρώτος στόχος ήταν να γίνει όπως τη θέλαμε και έχει επιτευχθεί. Νιώθουμε γεμάτοι και θέλουμε έτσι να τη δει όσο το δυνατόν περισσότερος κόσμος στον Σταυρό Του Νότου (Plus). Πιστεύω επίσης ότι αξίζει να τη δει κανείς, έχει ενδιαφέρον νομίζω. Θέλουμε λοιπόν να ολοκληρωθεί και από εκεί και πέρα βλέποντας και κάνοντας. Προσωπικά άλλωστε δεν είμαι καθόλου της λογικής «τώρα το κάναμε, πάμε στο επόμενο». Αντιθέτως, τώρα ξεκινάμε...
Γ.Ν.: Με τον τρόπο που έχει γίνει, έτσι όπως αγκαλιάζει το χτες και το σήμερα, σαφώς και θέλουμε να την επικοινωνήσουμε σε όσο το δυνατόν περισσότερο κόσμο. Και για εμάς, μα και για όσους ακροατές μπορεί να βρουν αυτή την εποχή άλλο ένα πράγμα, ακόμα μία στιγμή για να ακουμπήσουν.
Εσείς κυρία Νέγκα έχετε κάνει λιγότερους προσωπικούς δίσκους από όσους θα περίμενε κανείς. Είναι επιδίωξή σας το «λίγα και καλά» ή απλά έτσι συνέβη;
Γ.Ν.: Αφενός, για κάποιο διάστημα, μου συνέβαιναν πολλές αναποδιές, κακές συγκυρίες. Αφετέρου, θεωρώ ότι έχω κι εγώ κάποια ευθύνη –λόγω του τρόπου με τον οποίον σκεπτόμουν ή χειριζόμουν τα πράγματα. Ίσως έχω κάνει και λάθος επιλογές... Σαφώς και δεν έχουν έρθει όλα από τον ουρανό. Όμως έχω ένα ίδιον ως προσωπικότητα: μου αρέσει να έρχονται τα πράγματα να με βρίσκουν. Κι έτσι άφησα κι εγώ λίγο τον χρόνο να περνάει. Πάντως δεν το ήθελα αυτό.
Πιστεύετε δηλαδή ότι αν είναι κάτι να γίνει, θα γίνει...
Γ.Ν.: Ναι. Και με έναν μαγικό τρόπο, όταν είπα στον εαυτό μου «λοιπόν, Γιώτα, μην το περιμένεις πια, δεν θα συμβεί», τότε ήρθε και με βρήκε. Η ζωή έχει κάποιους μυστικούς τρόπους, χρόνους, όρους... Νομίζω ότι έχει σοφία η ζωή. Είχα και μια αντίστοιχη κουβέντα με τον Σταμάτη Κραουνάκη πέρυσι και του έλεγα «κρίμα που δεν σε γνώρισα 10 χρόνια νωρίτερα, πόσα πράγματα θα είχα κερδίσει». Και μου λέει «μην το λες, γιατί ούτε εσύ ούτε εγώ ήμασταν ίδιοι και κανείς δεν ξέρει, μόνο η ζωή ξέρει». Το κράτησα αυτό και νομίζω ότι τα πράγματα συμβαίνουν για κάποιον λόγο. Να 'μαστε καλά να κάνουμε από 'δω και πέρα.
Εσύ Θέμη είχες μέχρι πρότινος μια σταθερή συνεργασία ως μέλος της γνωστής τριάδας. Πρόσφατα όμως κι εσύ και η Νατάσσα Μποφίλιου κάνατε δίσκους ξεχωριστά. Πρόκειται για μια... άνω τελεία στην κοινή πορεία σας; Ή από 'δω και πέρα καθένας τραβάει τον δικό του δρόμο;
Θ.Κ.: Η πορεία μας είναι μια ευθεία γραμμή κατ’ αρχάς, δεν μπορεί να έχει άνω τελείες (γέλια). Ουσιαστικά, απλώς έχουμε διευρύνει την καλλιτεχνική μας διάθεση και θέλουμε να μεγαλώσουμε την παρέα μας. Η δική μας συνεργασία δεν έχει διακοπεί, ασχέτως από το τι κάνουμε ξεχωριστά. Συνεχίζουμε να παίζουμε μαζί λάιβ, τον δίσκο του Στάμου Σέμση τον αγκάλιασα σαν να ήταν δικός μου στις συναυλίες και της Νατάσσας της αρέσει πάρα πολύ ο δίσκος με τη Γιώτα. Απλώς πια έχουμε αποκτήσει όλοι μια ασφάλεια με τη σχέση μας και επιτρέπουμε έτσι κάποιες «απιστίες». Βέβαια, στην περίπτωση της Γιώτας, μιλάμε για μεγάλο «κέρατο» (γέλια).
Γ.Ν.: Αλλά μέσα στην οικογένεια (γέλια)
Θ.Κ.: Δεν σταματάει αυτό, απλά έχουμε την ευκαιρία –όντας και πιο ώριμοι– να κάνουμε και άλλα πράγματα, με ανθρώπους που πιστεύουμε και αγαπάμε. Θεωρώ ότι η συνεργασία μου με τη Γιώτα και εκείνη της Νατάσσας με τον Στάμο και τον Γεράσιμο –ο Γεράσιμος είναι μπαλαντέρ παντού, δεν χάνει ποτέ– προχωρούν και τη μεταξύ μας συνεργασία. Και επειδή όλοι μαζί αποτελούμε μέρος του ελληνικού τραγουδιού του 2014, είναι πολύ ωραίο να υπάρχει μια τέτοια διάδραση και αυτή η αλληλεπίδραση. Θέλω να κάνει η Νατάσσα πράγματα με άλλους ανθρώπους όπως κι εγώ έκανα (και θα κάνω). Είναι και παραγωγικό και δημιουργικό. Όταν ξέρεις ότι έχεις παντρευτεί τον άλλο, δεν έχεις φόβους και ανασφάλειες ότι θα τελειώσει αυτό.
Επιμένετε επίσης να εκδίδετε CD στην εποχή του streaming. Πιστεύετε ότι το μέσο, ο φορέας της μουσικής, επηρεάζει τη σχέση του ακροατή μαζί της;
Θ.Κ.: Τώρα πια νομίζω ότι επηρεάζει όχι τόσο το μέσο, όσο οι ποσότητες και οι χρόνοι τους οποίους διαθέτουμε για τη νέα μουσική. Ακούμε μερικά δευτερόλεπτα από κάθε τραγούδι στο YouTube, περνάει στο ντούκου, δεν υπάρχει τριβή με το υλικό. Υπάρχει ένας κόσμος μπροστά σου με καινούργιες γκόμενες και γκόμενους, ταινίες που μπορείς να κατεβάσεις στο λεπτό, πράγματα που δεν απαιτούν κόπο από σένα. Έχει έτσι ευτελιστεί η σχέση που έχεις με όλα αυτά. Παλιά, θυμάμαι, είχα πάρει τον Λαβύρινθο του Μάλαμα και μόλις τον άκουσα είπα «πω πω, τώρα τι είναι αυτό το πράγμα, πώς θα το ξανακούσω;» Και μετά από 10 μέρες δεν πίστευα ότι είχα στη δισκοθήκη μου αυτόν τον δίσκο, τέτοια ήταν η χαρά που μου είχε δώσει. Η σημερινή λοιπόν εποχή δεν σου επιτρέπει πια κάτι τέτοιο. Εμείς ωστόσο επιμένουμε στον δίσκο, παρότι δεν ξέρουμε αν θα ξαναβγάλουμε, γιατί είναι πολύ συγκεκριμένο και ολοκληρωμένο το σήμα του –δεν θα έφτανε ένα τραγούδι. Αν βγάζαμε μόνο την "Ευθεία Γραμμή", ας πούμε, δεν θα ήταν ξεκάθαρο τι είναι όλο αυτό, πού πηγαίνει· δεν θα έφτανε για να οδηγήσει τη συνεργασία μας σε έναν δρόμο. Θα ήταν απλά μια γεύση.
Γ.Ν.: Και να προσθέσω ότι το Καινούριο Φιλί δεν είναι όπως κάποιοι άλλοι δίσκοι, παλαιότερων εποχών, οι οποίοι είχαν ένα καλό τραγούδι ως πυρήνα και τα υπόλοιπα δεν ενδιέφεραν κανέναν. Εδώ το κάθε κομμάτι έχει πολύ μεγάλη σημασία, συνθέτει τον συνολικό πίνακα. Δεν είναι δίσκος-σλόγκαν. Είναι λοιπόν αναγκαίο να τον ακούσει ο καθένας σαν σύνολο.
Πάντως το συμπέρασμα είναι ότι οι νέοι τρόποι μάλλον αδικούν τη μουσική...
Γ.Ν.: Οι τρόποι και τα μέσα δεν ευθύνονται, η χρήση τους φταίει. Ίσα-ίσα είναι λειτουργικό το ίντερνετ, προσφέρει μια αμεσότητα, μια ευκολία σε κάποια πράγματα. Αλλά ας μην το κάνουμε σημαία και μένουμε μόνο εκεί, ας το χρησιμοποιήσουμε σωστά.
Θ.Κ.: Η χρήση αυτών των μέσων αδικεί όχι μόνο την τέχνη, αλλά και την ανθρώπινη ζωή, την προσωπικότητά σου. Από το πιο ασήμαντο μέχρι το πιο σπουδαίο γεγονός, όλοι παίρνουν θέση την οποία θεωρούν ότι πρέπει να προβάλλουν και να αναπτύξουν –έστω κι αν δεν έχουν ιδέα ουσιαστικά για το τι μιλάνε. Μοιραζόμαστε σε στρατόπεδα, είμαστε διαρκώς πολωμένοι και πολύ τσαπατσούληδες: στις σχέσεις μας, στις γνώμες μας, στις μουσικές μας. Είναι τόσο συνταρακτική η θέση του ίντερνετ στη ζωή μας πια; Εγώ πιστεύω ότι είναι κοσμογονική.
Πώς μπορούν οι σημερινές κοινωνίες να ξεφύγουν;
Γ.Ν.: Θα πρέπει να το δούμε το ίντερνετ απλά σαν εργαλείο και όχι σαν τρόπο ζωής. Είναι πάρα πολύ ξεκάθαρο. Αλλά, όπως έλεγε και ο Μίκης Θεοδωράκης, χρειάζεται χρόνος και ανθρωπομονάδες για σκέψη.
Λόγω της οικονομικής κρίσης ακούμε συνεχώς το πόσο αδικημένη είναι η γενιά σου Θέμη. Εσύ νιώθεις αδικημένος;
Θ.Κ.: Δεν νιώθω αδικημένος, όχι. Μπορεί εμείς να μην προλάβαμε τα μεγάλα μεροκάματα και τις μεγάλες πωλήσεις δίσκων, πάντως στη δική μου περίπτωση δεν μπορώ να μην είμαι ικανοποιημένος από την προβολή που έχει η δουλειά μου και από το ότι έχω τη δυνατότητα να ζω από αυτήν. Δεν βίωσα κάποια μεγάλη μείωση των εισοδημάτων και της ποιότητας ζωής μου, ακριβώς επειδή βγήκα την περίοδο που βγήκα. Η γενιά μας είναι άλλωστε μια πιο προσγειωμένη γενιά, πιο γήινη, ακριβώς επειδή δεν πρόλαβε την προηγούμενη κατάσταση. Είμαστε πιο ελεύθεροι και πιο δημιουργικοί.
Γ.Ν.: Κι εγώ τα μεγάλα μεροκάματα τα άκουγα παλιότερα, αλλά δεν τα έζησα ποτέ. Έτσι ούτε για μένα άλλαξε κάτι σε τραγικό βαθμό στον οικονομικό τομέα. Άλλαξε, όμως, η σιγουριά που είχαμε παλαιότερα επειδή μπορούσαμε να δουλεύουμε περισσότερες μέρες την εβδομάδα και ο κόσμος ήταν πιο άνετος, πιο ανοιχτός, πιο χαλαρός, είχε να ξοδέψει. Τώρα βλέπεις στα μάτια τους ότι θέλουν πολύ, μα δεν μπορούν όλοι. Και παρότι κάποια πράγματα της δουλειάς η κατάσταση πλέον δεν τα επιτρέπει, ακούς ατάκες του τύπου «πάμε παιδιά να το κάνουμε, να παίξουμε μουσική και δεν πειράζει». Κι αυτό το χρεώνω θετικά στην επόμενη γενιά, είναι σπουδαίο.
Άρα η οικονομική ανασφάλεια λειτουργεί θετικά για τη δημιουργικότητά σας...
Γ.Ν.: Όχι απαραίτητα, όμως έτσι έχει πια η πραγματικότητα. Πάμε πέρα από αυτό.
Θ.Κ.: Όχι τόσο η ανασφάλεια, όσο η απελευθέρωση από τη ματαιοδοξία των πολλών χρημάτων. Δεν μπορείς πλέον να φτάσεις πολύ ψηλά, μπορείς όμως να κάνεις πολύ καλά πράγματα. Δεν θα ασχοληθεί πλέον κάποιος με τη μουσική για να γεμίσει τις πίστες και να πάρει εκατομμύρια. Δεν κάνουν πια ούτε ακριβές φωτογραφήσεις για να καμαρώνουν την πάρτη τους στα εξώφυλλα. Το κάνεις για την αγάπη σου, το μεράκι σου, την ψωνάρα σου αν θες. Το κάνεις για την καλλιτεχνικότητα του πράγματος. Μακάρι όλοι μας να μπορούσαμε να ζήσουμε καλύτερα. Έτσι όπως έχουν γίνει τα πράγματα, και άνεργος να είσαι, και να μην έχεις μία, δεν είναι ντροπή –είναι αλήθεια, πραγματικότητα. Ενώ πριν 10 χρόνια αν δεν είχες λεφτά να βγεις έξω δεν το έλεγες καν, το έκρυβες. Τώρα το λέμε και τσοντάρουμε όλοι μαζί και πάμε. Έχει γίνει λίγο πιο παρεΐστικη η κατάσταση κι αυτό είναι το θετικό της όλης υπόθεσης.
Τι άλλα σχέδια υπάρχουν για τη συνέχεια;
Γ.Ν.: Παρότι μόλις έχουμε αρχίσει αυτή τη συνεργασία, η σκέψη για καινούργια πράγματα δεν σταματά ποτέ. Ευτυχώς δηλαδή!
{youtube}1ucFY3jeAno{/youtube}
