Τι συμβαίνει όταν η Αΐντα γίνεται Yasou Aida!; Όταν αντί για διαπλοκές εξουσιαστών Αιγυπτίων και υποδούλων Αιθιόπων γινόμαστε μάρτυρες των παθών μιας ωραίας και αθώας Ελληνίδας στην αυλή των στυγνών τυράννων του Δ.Ν.Τ. και της Ε.Κ.Τ.; Τότε μιλάμε για την ελληνογερμανική συμπαραγωγή που προκάλεσε ήδη το πανευρωπαϊκό ενδιαφέρον των Μ.Μ.Ε. και των μουσικόφιλων, από όταν πρωτοπαρουσιάστηκε στη Neuköllner Oper του Βερολίνου. Η παράσταση θα παιχτεί και φέτος, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών (Παρασκευή 29/6, Σάββατο 30/6 & Κυριακή 1/7 στο Ίδρυμα Κακογιάννη), δίνοντάς μας την αφορμή να συναντήσουμε τον συγγραφέα του λιμπρέτου, Δημήτρη Δημόπουλο. Γνωστός stand-up κωμικός, μεταφραστής, τραγουδιστής και συγγραφέας, ο Δημόπουλος ανέλαβε το δύσκολο έργο της συγγραφής ενός νέου λιμπρέτου πάνω στη μουσική του Βέρντι, το οποίο μάλιστα γράφτηκε σε τρεις γλώσσες –αγγλικά, ελληνικά, γερμανικά– αποδίδοντας με εύσχημο και χιουμοριστικό τρόπο τις συγκρούσεις που αφορούν στα μνημόνια της «οικονομικής» συνεργασίας...
Ποιος σκέφτηκε τον τίτλο Yasou Aida!;
Εγώ.
Σου αρέσει δηλαδή ο διαγωνισμός τραγουδιού της Eurovision;
Τι εννοείς;
Δεν είναι αναφορά στο “Yasou Maria” του Σαρμπέλ;
Είστε όλοι καμένοι... Το ίδιο σκέφτηκε και ο Γωγιός! Και πολλοί άλλοι, που καρφώθηκαν πως παρακολουθούν... Στον τίτλο καταλήξαμε αφού είχε ολοκληρωθεί το πρώτο προσχέδιο του κειμένου, μετά από πολλές προτάσεις. Η Neuköllner Oper –το θέατρο του Βερολίνου όπου ανέβηκε για πρώτη φορά η όπερα– ήθελε έναν τίτλο που να περιέχει κάτι ελληνικό και κάτι που να παραπέμπει στο πρωτότυπο έργο του Βέρντι, το “Yasou” και το “Aida” αντίστοιχα. Το “Yasou” παραπέμπει περισσότερο στις προπόσεις και το καλωσόρισμα –αν και όταν παρουσιάστηκε η παράσταση στη Θεσσαλονίκη μάς ρώτησαν αν παραπέμπει σε έναν αποχαιρετισμό από την κλασική όπερα. Επίσης, όπως όλοι οι τίτλοι των επιτυχημένων μιούζικαλ, περιέχει κι ένα θαυμαστικό.
Χα,χα,χα…
Mamma Mia! Oklahoma!
Ποια είναι ο πολιτική σου άποψη;
Και σένα τι σε νοιάζει η πολιτική μου άποψη;
Κοίτα, στην Ελλάδα είδα σε πολιτικές εφημερίδες αλλά και σε αριστερά ιστολόγια να γίνεται ειδική μνεία στο έργο. Οπότε, με έναν τρόπο, παίρνεις πολιτική θέση μέσω του κειμένου σου;
Το ζητούμενο στο κείμενο ήταν, για εμένα, να μην επικοινωνήσει κάποια συγκεκριμένη πολιτική θέση. Κατά μία έννοια τονίζει τις γκρίζες ζώνες στις οποίες όλοι κινούμαστε. Σίγουρα η παράσταση είναι πολιτική, αλλά το κείμενο δεν παίρνει θέση. Όλες οι πλευρές έχουν δίκιο!
Και πώς μπορούν να έχουν όλοι δίκιο;
Ο καθένας για τον εαυτό του έχει δίκιο. Ως συγγραφέας οφείλεις να βρεις το δίκιο σε όλους, ώστε μέσω της αμεροληψίας σου η σύγκρουση που θα προκύψει μεταξύ τους να έχει την απαραίτητη ισχύ. Αν δείξεις ότι είσαι υπέρ του ενός ή του άλλου, τότε αποδυναμώνεις την ίδια την αφήγηση.
Με ποιον τρόπο προέκυψε το κείμενο;
Ήταν μια ιδιάζουσα διαδικασία συγγραφής... Η αρχική ιδέα ανήκε στον Αλέξανδρο Ευκλείδη, τον σκηνοθέτη της παράστασης. Πριν γραφτεί οτιδήποτε, είχαν υπάρξει πάρα πολλές συζητήσεις μεταξύ του Αλέξανδρου, του Μπέρνχανντ Γκλογκζίν (δραματουργού και καλλιτεχνικού διευθυντή της Neuköllner Oper) και του Χαράλαμπου Γωγιού (διασκευαστή και μουσικού διευθυντή της παράστασης), με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί ένας δραματουργικός σκελετός. Η δική μου συμβολή έμοιαζε με τη λύση ενός σταυρολέξου, η οποία ακολουθούσε την προϋπάρχουσα δραματουργική επεξεργασία.
Σε θυμάμαι το καλοκαίρι του 2011 να γράφεις με ιδιαίτερο πάθος...
Δεν γινόταν να συμβεί αλλιώς. Βρισκόμουν χωμένος στην παρτιτούρα της αυθεντικής Αΐντα, στο λιμπρέτο, σε λεξικά τριών γλωσσών, καθώς το έργο είναι γραμμένο στα ελληνικά, γερμανικά και αγγλικά, στις οικονομικές εφημερίδες και στο πιάνο.
Γιατί γράφτηκε σε τρεις γλώσσες;
Ο κάθε ήρωας μιλά στη γλώσσα του, οπότε ανάλογα με την εθνικότητά του έχουμε και την αντίστοιχη επιλογή εκφοράς του λόγου. Για παράδειγμα, ο ύμνος της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι τίποτε άλλο από ένα αγγλικό κιτς τραγούδι αφιερωμένο στην ενότητα και στην πολυμορφία.
Τι είναι, λοιπόν, η Ε.Ε. για σένα;
Κανείς δεν ξέρει τι είναι... Αν θα σε ρωτούσα, θα μπορούσες να μου απαντήσεις; Η Ε.Ε. της Yasou Aida! είναι μια Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση, με πρωτεύουσα τη Φρανκφούρτη, όπου εκεί εδρεύουν οι υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Οι περισσότεροι, όταν σκέφτονται την Ε.Ε., την παραλληλίζουν με τις Βρυξέλλες, θεωρώντας ίσως ότι είναι μια ένωση λαών. Η Ένωση, όμως, είναι μια οικονομική ένωση την οποία τρέχει να προλάβει η κοινωνική/πολιτική της ένωση χωρίς επιτυχία. Δεν υπάρχει ευρωπαϊκή ταυτότητα αντίστοιχη της αμερικάνικης, για παράδειγμα.
Εσύ πώς αυτοπροσδιορίζεσαι;
Είμαι Έλληνας πολίτης, που εκμεταλλεύεται όσο μπορεί τα προνόμια του Ευρωπαίου πολίτη. Δεν νομίζω ότι έχω μια ξεκάθαρη εθνική ταυτότητα.
Εμένα Έλληνας μου φαίνεσαι...
Η ταυτότητά μου είναι αυτή του στεγασμένου νομάδα. Αν και δεν έχω διαμείνει για ικανό διάστημα εκτός Ελλάδας για σπουδές ή για να ζήσω. Τι κατάλαβες τώρα, προβληματίστηκα!
To Yasou Aida! ανεβαίνει φέτος στο Φεστιβάλ Αθηνών. Θα είναι η ίδια παράσταση με αυτή του Βερολίνου;
Ίδιος θίασος, ίδιο σκηνικό, ίδιες διανομές, με κάποιες μικρές αλλαγές που θα αφορούν στον Έλληνα θεατή και οι οποίες έγιναν για τις παραστάσεις του έργου στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης. Θα υπάρχει και υπερτιτλισμός.
Πώς προτάθηκε από την Όπερα του Νόικελν αυτή η παραγωγή στις Όπερες των Ζητιάνων;
Να πούμε πρώτα ότι το συγκεκριμένο θέατρο του Βερολίνου είναι ιδιαίτερα πολιτικοποιημένο και έχει αντίστοιχες ευαισθησίες. Έτσι, μετά τα βίαια συμβάντα της Αθήνας και ιδιαίτερα τον θάνατο των τριών εργαζομένων της Marfin, το Μάιο του 2010, η Όπερα σκέφτηκε να αναθέσει σε Έλληνες δημιουργούς να καταθέσουν σε μορφή παράστασης την οπτική τους για ό,τι συμβαίνει στη χώρα τους. Μετά από αναζήτηση, αποτάθηκαν στην Αλέξανδρο Ευκλείδη, ο οποίος και τους πρότεινε μια ανάγνωση της Αΐντα του Βέρντι, όπου οι Αιγύπτιοι εξουσιαστές θα ταυτίζονται με τους Γερμανούς/Ευρωπαίους και οι υπόδουλοι Αιθίοπες με τους Έλληνες του μνημονίου. Ο Ευκλείδης πρότεινε με τη σειρά του τον Χαράλαμπο Γωγιό για τη μουσική επεξεργασία. Πέρσι το Φεβρουάριο έγινε το μουσικό preview στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, όπου –αφού ξεκαθαρίστηκε ο δραματουργικός σκελετός της παράστασης– ο Γωγιός πρότεινε εμένα για το κειμενογραφικό μέρος. Ήμουν δηλαδή ο τελευταίος που μπήκε στην ομάδα.
Ποια η σχέση της υπόθεσης του αυθεντικού έργου με το δικό σας;
Δεν διασκεύασα το αυθεντικό λιμπρέτο, η δική μου δουλειά άρχισε μέσω της μουσικής: ουσιαστικά έγραψα όλο το κείμενο από την αρχή. Η διακριτική συγγένεια με την αυθεντική Αΐντα αφορούσε στη διατήρηση της πυραμιδικής ιεραρχίας. Για παράδειγμα, τον Φαραώ τον παρουσιάζω ως τον Boss, την Αΐντα ως Ελπίδα, την αρχιέρεια ως την Κρίστα (από τον Τροχό της Τύχης), τον Ρανταμές ως τον Ράινερ Μες κ.ο.κ. Άλλαξα όμως τις παραμέτρους. Η οικονομία αντιμετωπίστηκε ως θρησκευτικό και παγανιστικό άβατο. Οι λειτουργίες της Ε.Κ.Τ. θυμίζουν το αλάθητο του Πάπα: το είπε, άρα ισχύει. Το κείμενο εξυψώνει τα κλισέ σε πολιτικό λόγο. Οι τεμπέληδες του νότου και οι εργατικοί του βορά είναι ένα από τα στερεότυπα που αποτελούν ένα μεγάλο κομμάτι του συγγραφικού μου οπλισμού.
Πόσο διήρκεσε όλη η διαδικασία;
Έγραφα το κείμενο από τα τέλη του Ιουνίου του 2011 έως τις 13 Αυγούστου του ίδιου έτους, όπου και παραδόθηκε η πρώτη εκδοχή του. Μετά ξεκίνησαν οι παρατηρήσεις από τους συνεργάτες μου, με αποτέλεσμα το τελικό κείμενο να αποτελεί και την 7η διόρθωση. Όταν μάλιστα ξεκίνησαν οι πρόβες, υπήρξαν ριζικές αλλαγές κάποιων σκηνών, καθώς τροφοδοτείσαι από αυτό που βλέπεις. Επηρεάζεσαι από τις πραγματικές ανάγκες που δημιουργούνται και από τα μέσα τα οποία διαθέτεις. Η παράσταση δεν παύει να είναι ένας ζωντανός οργανισμός.
Ποια είναι η εντύπωση που αποκόμισες από τον γερμανικό λαό, στη διαμονή σου εκεί;
Συνολικά έμεινα 50 μέρες στη Γερμανία. Επειδή οι άνθρωποι με τους οποίους συναναστράφηκα ήταν καλλιτέχνες και συνεργάτες, νομίζω ότι δεν βίωσα τον γερμανικό λαό στην καθημερινότητά του και ούτε γνώρισα από κοντά τον μέσο Γερμανό. Μπορώ όμως να μιλήσω για το γερμανικό κοινό, το οποίο ήταν ενθουσιώδες. Αντιλήφθηκε το χιούμορ της παράστασης και ανταποκρίθηκε σε αυτό. Έδειξε να κατανόησε την κατάσταση στην Ελλάδα, να προβληματίστηκε αρκετά και συμμετείχε ενεργά σε παράλληλες δράσεις που έλαβαν χώρα τρία Σάββατα με τίτλο Checkpoint Hellas. Σε αυτά παρουσιάστηκαν Έλληνες καλλιτέχνες που διαμένουν στη Γερμανία και υπήρξαν εκτενείς συζητήσεις πάνω στην οικονομική κρίση της Ελλάδας. Όταν στο κοινό βρίσκονταν Έλληνες, το καταλάβαινες, καθώς γελούσαν με τα ελληνικά αστεία. Η παράσταση στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, επίσης, είχε ενδιαφέρον. Παρατηρήσαμε ότι το ελληνικό κοινό είχε ωραίες αντιδράσεις, οι οποίες ξεκινούσαν από το γέλιο και έφταναν μέχρι τη συγκίνηση. Αλλά είχαμε και αποχωρήσεις κοινού.
Γιατί;
Ακούσαμε σχόλια όπως: «Μα είναι αυτό τώρα Βέρντι; Σε παρακαλώ!» ή «Έρχονται οι Γερμανοί να μας μιλήσουν για την κρίση;!»
Γίνατε γερμανικό προϊόν, ξαφνικά;
Δεν μπορώ να καταλάβω τον λόγο... Αν διάβαζες το πρόγραμμα, έβλεπες πως ο μισός θίασος ήταν Έλληνες και πως η δημιουργική ομάδα αποτελούταν επίσης από Έλληνες! Το ίδιο το θέατρο, η Neuköllner Oper, επιθυμούσε η παράσταση να ανέβει και στην Ελλάδα και κατάφερε μάλιστα να εξασφαλίσει πόρους από γερμανικούς οργανισμούς για την παρουσίαση της παράστασης στο ΜΜΘ.
Τελικά ποια είναι η άποψη που εξέρχεται από το κείμενο για την ελληνογερμανική κόντρα;
Η ελληνογερμανική κόντρα δεν είναι παρά μια προβολή της σχέσης ισχυρού-αδύναμου. Όπως σου είπα, υπήρχαν πολλοί παράμετροι που διέπουν το κείμενο και που επηρέασαν το περιεχόμενο και τη μορφή του. Ως Δημήτρης ανακάλυψα πού βρίσκεται η δική μου ευαισθησία και η δική μου προβληματική την οποία εκφράζει το έργο, σε μία στροφή ενός ντουέτο μεταξύ της Ελπίδας και του Ράινερ. Εκεί βρήκα το κλειδί που μου άνοιξε την πόρτα και μπόρεσα να μπω μέσα στο έργο και να σκεφτώ «ωραία, δεν είναι απλώς μια ανάθεση έργου αυτή η συγγραφή, βρήκες πού βρίσκεσαι κι εσύ εδώ». Η συγκεκριμένη στροφή αφαιρέθηκε σε ένα από τα επόμενα προσχέδια του έργου –με πολύ πόνο και απογοήτευση από πλευράς μου– ώστε να εξυπηρετηθούν καλύτερα οι δραματουργικές και αφηγηματικές ανάγκες της παράστασης. Αυτό που έμεινε, όμως, ήταν η ανοιχτή πόρτα. Τέλος πάντων, εκεί που καταλήγει το κείμενο, καταλήγω κι εγώ ως άνθρωπος για τα όσα αγγίζει η παράσταση.
Πού καταλήγεις, λοιπόν;
Ας δείτε την παράσταση…
Ήταν μια παράσταση με την οποία ασχολήθηκαν πολύ τα Μ.Μ.Ε., σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Το ενδιαφέρον υπήρξε ακόμα και πριν την παράσταση για το πώς έχουμε μια συνεργασία Ελλήνων και Γερμανών σε μια περίοδο που θεωρούνται εχθροί. Δύο πράγματα με έκαναν χαρούμενο: οι τραγουδιστές δεν αντιμετώπισαν το έργο ως μια Aida light, αλλά ως ένα νέο, απαιτητικό έργο. Δεύτερον, κατάλαβα μετά την πρεμιέρα ότι λειτουργεί η παράσταση. Και μιλάμε για μια απαιτητική παράσταση. Στη Γερμανία ανέβηκε συνολικά 23 φορές, 4 φορές την εβδομάδα με διπλή διανομή και με παράλληλη συμμετοχή των σολιστών στη χορωδία εναλλάξ.
Αλήθεια, έχεις παρακολουθήσεις μαθήματα δημιουργικής γραφής;
Η συγγραφική μου δραστηριότητα έχει να κάνει με το stand-up comedy, με κείμενα για θεατρικές παραστάσεις και με υποτιτλισμό. Νομίζω ότι όλη η προηγούμενη προϋπηρεσία με προετοίμασε για να γράψω το λιμπρέτο μιας τρίγλωσσης όπερας.
Μια τελευταία ερώτηση. Λίγο καιρό πριν, αυτοκτόνησε με περίστροφο ένας συνταξιούχος έξω από τη Βουλή. Μήπως η ίδια η πραγματικότητα μας δημιουργεί νέες ανάγκες καλλιτεχνικής έκφρασης που θα σκεφτόσουν να υποστηρίξεις;
Δεν προσεγγίζω την τέχνη απαντώντας σε θεωρητικά ερωτήματα. Προτιμώ την καλλιτεχνική πράξη, όπως αυτή προκύπτει πάντα από τη ζύμωση διαφορετικών παραγόντων, εσωγενών και εξωγενών εξίσου, και τις ουσιαστικές ανάγκες έκφρασης.
{youtube}obOFRSNJrrU{/youtube}
