Αφορμή, η πρόσφατη επανέκδοση από τη Μικρή Άρκτο του μιούζικαλ Σιωπή Ο Βασιλιάς Ακούει –μιας δουλειάς αφιερωμένης στον John Cage. Αιτία, όμως, η ίδια η συζήτηση με τον Νίκο Κυπουργό, η οποία πάντοτε έχει ένα μη προβλεπόμενο ενδιαφέρον...
Η πρώτη μου ερώτηση αφορά έμμεσα την επανέκδοση του μιούζικαλ Σιωπή, Ο Βασιλιάς Ακούει. Το γεγονός ότι ο Cage έγραψε 4,33 λεπτά μουσικής σιωπής –πράγμα που το λιμπρέτο του Θωμά Μοσχόπουλου αναδεικνύει– σας έχει απασχολήσει ως ζήτημα; Τι διαχωρίζει τη μουσική τεμπελιά από τη μουσική ιδιοφυΐα;
Η σιωπή ήταν ανέκαθεν ένα από τα ισχυρότερα όπλα της μουσικής, και πιστεύω ότι απασχολεί κάθε συνθέτη. Έτσι κι εμένα. Στη μουσική του σινεμά, ας πούμε, έχω συχνά υπογραμμίσει μια κορυφαία στιγμή με μία σιωπή –αυτή η σιωπή όμως είναι ηχηρή, όταν έρχεται μετά από μία μουσική... Και, μιας και τον αναφέρατε, σας θυμίζω ότι το Σιωπή, Ο Βασιλιάς Ακούει είναι αφιερωμένο στον John Cage. Όσο για την τεμπελιά και την ιδιοφυΐα, δεν συγκρούονται απαραίτητα. Τα πράγματα έχουν πολλές όψεις. Κάθε καλλιτέχνης είναι ένας διαφορετικός κόσμος και υπάρχουν τόσες προσεγγίσεις στην τέχνη όσοι και καλλιτέχνες. Υπήρξαν και ιδιοφυείς τεμπέληδες... Αλλά θα προτιμούσαμε σίγουρα να ήσαν πιο εργατικοί, για το καλό μας...
Πολλές φορές, η παρτιτούρα του Σιωπή, Ο Βασιλιάς Ακούει μοιάζει με χιουμοριστική περιπλάνηση στα διάφορα ιστορικά στυλ σύνθεσης – από το μπαρόκ στην τζαζ, στη ροκ όπερα, στη μουσική της διαφήμισης, στο Bel-canto, ενώ για λίγα μέτρα κλείνει και το μάτι στον παιγνιώδη Μότσαρτ. Πόσο πολύ ταλαιπωρείται ένας συνθέτης από τα στυλ και τις ταμπέλες κατά τη μαθητεία του, αλλά και κατά τη δημιουργική του πορεία;
Στα πρώτα του βήματα ο συνθέτης μιμείται, μέχρι να βρει το προσωπικό του ύφος. Εάν έχει ταλέντο και έχει κάτι να πει, το ύφος έρχεται μόνο του. Ειδικά στο μουσικό θέατρο, όπως και στη μουσική για το σινεμά ή για το θέατρο, ο συνθέτης συχνά καλείται (ή προ-καλείται) να «παίζει» με τα διάφορα στυλ. Αλλά κι εδώ, ανάλογα με την προσωπικότητά του, τους δίνει ή όχι την προσωπική του σφραγίδα. Στην περίπτωση του Σιωπή, Ο Βασιλιάς Ακούει η αναφορά στα διάφορα στυλ απορρέει από το ίδιο το λιμπρέτο, κάτι που επιδιώξαμε συνειδητά ο Θωμάς κι εγώ, με πρόθεση κυρίως σατιρική. Η σάτιρα βέβαια έχει συχνά και διδακτικό χαρακτήρα.
Είμαι από αυτούς που έχουν στα χέρια τους την πρώτη έκδοση του έργου. Από τότε το θεωρώ ως ένα από τα πιο ολοκληρωμένα δημιουργήματά σας. Θα ήταν στα σχέδιά σας να γράψετε μια νέα όπερα, για παιδιά ή ενήλικες;
Ναι, από πολύ καιρό σκέπτομαι ένα νέο έργο, κάτι ανάμεσα σε όπερα και μιούζικαλ, έχω μάλιστα ήδη αρχίσει να δουλεύω πάνω σ’ αυτό. Ίσως να έχει κάποια αναφορά στην Οδύσσεια.
Το Σιωπή, Ο Βασιλιάς Ακούει θίγει επίσης το ζήτημα της ξενομανίας και της αλαζονείας των Ελλήνων μουσικόφιλων ή κάποιας μερίδας αυτών. Πόσο πιστεύετε ότι έχει υποφέρει ο ντόπιος μουσικός πληθυσμός από αυτήν τη νοοτροπία;
Αρκετά. Όμως είναι τόσα άλλα σημαντικότερα από τα οποία υποφέρει... Ας πούμε η έλλειψη κρίσης, η έλλειψη παιδείας γενικότερα. Και αφού η μουσική είναι, όπως λένε, καθρέφτης της κοινωνίας –ή και προφήτης της κάποτε– καταλαβαίνετε ότι το πρόβλημα είναι πολύ βαθύτερο.
Τελικά, μουσική είναι οι εφτά νότες; Ο συνδυασμός δύο τετραχόρδων; Μια πορεία προς την πλησμονή της 8ης ; Ή κάτι άλλο;
Είναι σίγουρα κάτι πολύ περισσότερο από τις εφτά νότες, οι οποίες άλλωστε μπορούν να πολλαπλασιάζονται σε χρόνο μηδέν. Η μουσική είναι τόσα πολλά πράγματα μαζί, ώστε κάθε προσπάθεια ορισμού της είναι παρακινδυνευμένη. Εξαρτάται από πού θα την προσεγγίσεις. Είναι τέχνη, επιστήμη, φάρμακο, ανάγκη, επάγγελμα... Είναι και το θέμα μιας τηλεοπτικής εκπομπής που ετοιμάζω αυτό τον καιρό για την ΕΡΤ, με τίτλο Στα Ίχνη Των Ήχων. Αναζητώ ακριβώς τι είναι η μουσική, τι είναι δημιουργία, εκτέλεση, ερμηνεία, ακρόαση... Κι ακόμα αναζητώ τα είδη της μουσικής, την κλασική, την παραδοσιακή, την τζαζ, τη ροκ, μα και τη σχέση της μουσικής με τις άλλες τέχνες, με τον λόγο, με το θέατρο. Τη μουσική παιδεία, τη μουσική τεχνολογία... Δεκάδες μουσικοί (και όχι μόνο), από διάφορους χώρους, μιλούν, παίζουν, φωτίζουν ο καθένας από τη σκοπιά του τα αναπάντητα ερωτήματα της μουσικής.
Στο τέλος του έργου ο δεσποτικός βασιλιάς γίνεται ξανά παιδί και αρχίζει να μαθαίνει μουσική. Θα ήταν καλό, όσοι διαχειρίζονται τις τύχες της μουσικής, να ξέρουν και οι ίδιοι μουσική; Να γυρίσουμε όλοι στα θρανία; Να γίνουμε ξανά παιδιά; Να ανακαλύψουμε τον κόσμο που νομίζουμε πως ξέρουμε;
Μακάρι να ήταν τόσο εύκολο να ξαναγίνουμε παιδιά, με την έννοια που το λέτε. Φοβούμαι ότι, αν πάψεις να είσαι παιδί, δύσκολα ξαναγίνεσαι. Γι’ αυτό η καλύτερή μου ευχή σ’ ένα παιδί είναι να μη «μεγαλώσει» ποτέ οριστικά, ακόμη και στα βαθιά του γεράματα. Η μουσική, και γενικότερα η τέχνη, βοηθάει σ’ αυτό. Αλλά δεν αρκεί... Όσο για τη γνώση της μουσικής, μακάρι να της έδιναν στα σχολεία τη σημασία την οποία έχει. Αλλά δεν χρειάζεται να γυρίσουμε στα θρανία, η ίδια η ζωή μας διδάσκει δια βίου (αρκεί να μην επαφιέμεθα στο «Υπουργείο παιδείας, θρησκευμάτων και δια βίου μάθησης»!). Η παιδεία είναι μία υπόθεση προσωπική. Η αυτογνωσία είναι κλειδί βασικό. Να κρατήσουμε τη ματιά μας καθαρή, «παιδική» είναι ζητούμενο κάθε αναζητητή: της μουσικής, της αλήθειας, της γνώσης.
Ποια είναι τα επόμενα δημιουργικά σας σχέδια; Επί σκηνής και εκτός αυτής;
Η Ορχήστρα των Κυκλάδων, την οποία δημιουργήσαμε πέρσι στη Σύρο 20 μουσικοί, με απασχολεί αυτόν τον καιρό. Κάναμε μάλιστα και μία συναυλία στις 17 Μαρτίου στην Αθήνα, στο Ίδρυμα Κακογιάννη, με μουσική και τραγούδια Ελλήνων συνθετών για τον κινηματογράφο. Οι μουσικοί είναι εξαιρετικοί, από τον χώρο της κλασικής, της παραδοσιακής, της ροκ... Μακάρι και σε άλλες πόλεις να συναντηθούν τέτοιοι μουσικοί, να γεμίσει όλη η χώρα ορχήστρες. Γιατί σίγουρα υπάρχουν πολλοί και καλοί, σε κάθε πόλη. Να μία ακόμα λειτουργία της μουσικής: λυτρωτική, ιδιαίτερα στις μέρες μας. Κάνουμε ας πούμε πρόβες χωρίς ρολόι, αν μας βλέπατε θα καταλαβαίνατε τη χαρά μας και θα τη μοιραζόσασταν μαζί μας. Έχουμε δώσει ως τώρα 10 συναυλίες και έχουμε ήδη το πιστό μας κοινό!
Τι μουσική ακούει ένας συνθέτης την εποχή της κρίσης; Τι θα πρότεινε σε εμάς να ακούμε;
Εγώ τουλάχιστον, την ίδια που άκουγα και πριν. Άκουγα έτσι κι αλλιώς πολλά διαφορετικά είδη, ανάλογα με την ημέρα, την ώρα... Το καλύτερο νομίζω είναι ν’ ακούει ο καθένας τη μουσική που αγαπά, αλλά να αφήνει ανοιχτό κι ένα παράθυρο στο καινούργιο, το άγνωστο. Είναι απίστευτος ο πλούτος των ακουσμάτων που αξίζουν την προσοχή μας και που μπορούν να μας συγκινήσουν. Ο αληθινός μουσικόφιλος το ξέρει αυτό, μπορεί να έχει τις προτιμήσεις του, αλλά δεν επαναπαύεται, δεν περιορίζεται σε όσα ακούσματα του είναι οικεία.
{youtube}CBLqtUGTErg{/youtube}
