Σταθερή δύναμη στο εγχώριο σκηνικό – όπως απέδειξε και το κατάμεστο αμφιθέατρο στην καλοκαιρινή του εμφάνιση στο Synch Festival – ο Πάνος Κυβελέας (AKA Biomass) επιστρέφει δισκογραφικά με μια δουλειά που επιχειρεί να ρίξει γέφυρες μεταξύ του παραδοσιακού και του σύγχρονου, μέσω όμως μιας μινιμαλιστικής ηλεκτρονικής οδού. Δεν θα χάναμε λοιπόν την ευκαιρία για μια συνέντευξη, με μια τέτοια αφορμή-πρόταση...
Πίσω από τον εύστοχο τίτλο του τελευταίου σου δίσκου, Electrozali, κρύβεται νομίζω η διαδικασία δημιουργίας του. Η σύνδεση, δηλαδή, του παραδοσιακού στοιχείου (με την επιλογή samples με κρητική λύρα) με τη σύγχρονη εποχή (minimal electronica). Θες να μας πεις μερικά λόγια για τη βασική ιδέα του δίσκου; Το παραδοσιακό στοιχείο ας πούμε πώς προέκυψε;
Η έννοια της ανακύκλωσης εικόνας-ήχου είναι έντονη σε όλα τα Biomass projects. Πιστεύω ότι τα πράγματα απλά κυκλοφορούν, παλιά ή καινούργια. Το παραδοσιακό στοιχείο προέκυψε από πολλά ακούσματα ελληνικής μουσικής στο εξωτερικό. Ακουγόταν υπέροχα η κρητική λύρα στη Νάπολη... Έτσι γεννήθηκε η ιδέα για το άλμπουμ, αρχικά με τη δημιουργία τριών κομματιών ("Electrozali", "Altamura" και "Esilio 99"). Έπειτα, όταν γύρισα στην Ελλάδα, ολοκλήρωσα το project.
Αν έπρεπε να εντοπίσω την κύρια διαφορά της τελευταίας σου δουλειάς σε σχέση με την προηγούμενη (το Market), θα έλεγα ότι – εκτός της επιλογής σαφέστατα λιγότερων φωνητικών samples – στο Electrozali προσπαθείς να δημιουργήσεις πιο μινιμαλιστικά ηχοτόπια. Το θεωρείς αυτό ως δείγμα εξέλιξης του ήχου σου; Ή αποτελεί απλώς μια διαφορετική επιλογή;
Αποτελεί διαφορετική επιλογή. Στο Market τα blues της φυλακής, οι ήχοι και τα ράφια της αγοράς είναι ντυμένα με ένα dub techno και το όλο project, σε συνδυασμό με το DVD, έχει αποκτήσει μία σχεδόν pop αισθητική. Στο Electrozali οι drone ατμόσφαιρες και η επεξεργασία της λύρας οδήγησαν σε πιο μινιμαλιστικά τοπία.
Αυτό που μου έκανε εντύπωση στο Electrozali, είναι αφενός το επίπεδο των συνθέσεων και αφετέρου η εξαιρετική παραγωγή του. Νομίζω ότι εσύ έχεις αναλάβει μέχρι και τη μίξη του δίσκου (το mastering έγινε από άλλους), έτσι δεν είναι; Είσαι, με άλλα λόγια, κατά βάση υπεύθυνος για τις ζεστές χροιές των οργάνων αλλά και για τη συμμετρική αρχιτεκτονική των συχνοτήτων. Ισχύει λοιπόν αυτό που λένε, ότι η παραγωγή ενός δίσκου είναι εξίσου σημαντική όσο και η σύνθεση των κομματιών;
Πρόκειται για δύο διαφορετικά στάδια, μα εξίσου σημαντικά. Η σύνθεση των κομματιών είναι η ουσία, η ιδέα. Η παραγωγή είναι η μετάφραση, η αποτύπωση αυτής της ιδέας σε κάποιο μέσο – και περιλαμβάνει πολλά επίπονα και κρίσιμα στάδια. Τα δύο προηγούμενα cd, Miledrops και Market ηχογραφήθηκαν ζωντανά από αναλογικά όργανα και έγινε κατευθείαν το master. Στο Electrozali έχει γίνει ένα ηχοληπτικό μοντάζ στις εγγραφές. Δηλαδή το τελικό mix δεν είναι live. Έχουν προσεχθεί περισσότερο οι χρόνοι και οι συχνότητες. Επιμελήθηκα τη μίξη του δίσκου με τη βοήθεια και την τεχνογνωσία του Electroware. Το master έγινε από τον John Sellekaers.
Η ηλεκτρονική μουσική έχει τελικά να κάνει πιο πολύ με αυτή τη δομική σύσταση της μουσικής (την επιλογή χροιάς, το παιχνίδι με τις συχνότητες κτλ.) παρά με την αρμονία;
Τόσο η δομή όσο και οι μελωδίες είναι μέρος της μουσικής. Σίγουρα με την εξέλιξη της τεχνολογίας και τη βελτίωση των ηχοσυστημάτων έχουν αλλάξει και τα κριτήρια αξιολόγησης της μουσικής. Η αρμονία δεν επιβάλλεται πάντα. Μπορεί σε ένα κομμάτι να μην υπάρχουν μουσικές νότες. Οι συχνότητες έχουν σημαντικό ρόλο στην ψυχοακουστική και το design έχει συμβάλλει αισθητά στη δομική σύσταση, λύνοντας τα χέρια πολλών δημιουργών. Η ηλεκτρονική μουσική σήμερα αφού γραφτεί, σχεδιάζεται. Υπάρχει ένας υπολογιστής στον οποίο βλέπουμε ό,τι γράφουμε, οι ήχοι δηλαδή αντικατοπτρίζονται σε κάποια εικονίδια. Για αυτό πιστεύω ότι ο ρόλος του design είναι αρκετά σημαντικός στην εξέλιξη της ηλεκτρονικής μουσικής.
Το sampling αποτελεί τεχνική που βοηθάει τον καλλιτέχνη να χτίσει με διαφορετικό τρόπο το έργο του. Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σου, το σημείο καμπής, όπου η τεχνική αυτή αναβαθμίζεται σε τέχνη;
Το σημείο όπου γίνεται εκμετάλλευση της ηχητικής χροιάς και όχι του δημιουργικού, μουσικού μέρους του sample: όταν πια χρησιμοποιείς το sample ως όργανο. Από μικρός θαύμαζα groups όπως οι Renegade Soundwave και οι Meat Beat Manifesto, τα οποία ανακύκλωναν ήχους από όλα τα είδη μουσικής δημιουργώντας δικές τους ατμόσφαιρες.
Υπάρχει νομίζω μια τάση στην ηλεκτρονική μουσική δημιουργία χρησιμοποίησης περισσότερων και πιο έντονων μπάσων συχνοτήτων (βλέπε dubstep για παράδειγμα). Θα τοποθετούσες τον εαυτό σου σε αυτό το «Bass Culture»;
Το μπάσο είναι ένα μέρος του ήχου μου. Ίσως η επιλογή πολύ χαμηλών συχνοτήτων να λειτουργεί ψυχοακουστικά σε κάποιες συναυλίες, αλλά δεν παύει να είναι απλά ένα μέρος του όλου ήχου μου.
Στις εμφανίσεις σου, προβάλλονται εικόνες τις οποίες επιμελείσαι ο ίδιος. Πρόκειται για μια ακόμα πτυχή του ενιαίου οράματός σου για την τέχνη σου; Επιπλέον και η μουσική σου αλλά και τα visuals έχουν να κάνουν πολύ με ό,τι ονομάζουμε «urban culture». Τι σε εμπνέει σε αυτήν;
Δεν έχω κάποιο συγκεκριμένο όραμα για όσα κάνω. Δεν υπάρχει κάποιο προσχέδιο ή κάποιο εμπορικό πλάνο. Είναι όλα καθαρά συνειδησιακά και γίνονται επειδή τα αισθάνομαι. Θεωρώ πως είναι απλά μια αφήγηση και χαίρομαι που υπάρχουν. Σε αρκετές παρουσιάσεις μαζί με δικά μου πλάνα, ανακυκλώνονται εικόνες και ήχοι των media. Εικόνες της καθημερινότητας, δηλητηριασμένες πληροφορίες, φιλτραρισμένα δεδομένα που επαναλαμβάνονται. Δεν είναι πάντα απαραίτητο το βίντεο για να συνοδεύσει τη μουσική. Πολλές φορές την φυλακίζει. Θέλω όμως, όταν υπάρχει, να αφυπνίζει την συνείδηση (σε συνδυασμό με τους ήχους). Να προβληματίζει και όχι να χαϊδεύει τα μάτια.
Εσύ αλήθεια πώς θα περιέγραφες τη μουσική σου σε κάποιον που δεν σε γνωρίζει καθόλου;
Ως μεταβιομηχανική electronica!
Την ελληνική μουσική πραγματικότητα πώς τη βλέπεις; Δεδομένου ότι έχεις ζήσει και πολλά χρόνια στην Ιταλία, υπάρχει, νομίζεις, κάποια σύγκριση;
Δεν καταλαβαίνω τι εννοείς με τον όρο ελληνική μουσική πραγματικότητα. Από την προσωπική μου πάντως εμπειρία βλέπω ότι στην Ιταλία – μετά από πολλούς αγώνες οι οποίοι συνεχίζονται ακόμη και σήμερα – οι τοπικές αυτοδιοικήσεις έχουν κάνει μία υποχώρηση μπροστά σε αυτόνομες πρωτοβουλίες που παίρνονται στα αστικά κέντρα. Αυτό συντέλεσε πάνω απ’ όλα στην ελεύθερη διακίνηση της μουσικής, στο δικαίωμα για μουσική, αλλά και στη δημιουργία νέων ήχο-κινημάτων, που αντιπροσωπεύουν αυθόρμητα και επίκαιρα τους προβληματισμούς της εποχής. Καθαρή ακατέργαστη πρώτη ύλη. Στην Ελλάδα η καταστολή αυτών των καταστάσεων μετατοπίζει το βασικό μέτωπο δράσεων στη σύγκρουση – και όχι στην αναζήτηση νέων εικαστικών προσανατολισμών.
Η ελληνική electronica (κυρίως η κάπως πιο πειραματική της εκδοχή) έχει τα τελευταία δέκα, ας πούμε, χρόνια δείξει πολύ θετικά δείγματα, δεδομένου ότι έχουν κυκλοφορήσει αρκετοί καλοί δίσκοι. Θα συμφωνούσες ότι είναι ένα από τα ελάχιστα πράγματα σε αυτή τη χώρα που προσφέρουν ένα φως στην άκρη του τούνελ;
Για μένα δεν υπάρχει ένας ιδιαίτερος ήχος, που να αντιπροσωπεύει την Ελλάδα διεθνώς στο χώρο της ηλεκτρονικής μουσικής. Σίγουρα υπάρχουν κάποιοι δημιουργοί οι οποίοι μιλάνε μια παγκόσμια, μια διεθνή διάλεκτο, αλλά δεν μπορώ να τους φυλακίσω στον όρο Greek electronica. Τώρα παίζουμε εμείς. Πριν από εμάς έπαιζαν άλλοι και έπειτα θα ακολουθήσουν άλλοι. Δεν χρειάζεται να περιοριστεί κανείς σε κάποια σύνορα γιατί η μουσική σήμερα βρίσκει διαδρόμους και μέσα για να κυκλοφορήσει.
Κατά τη γνώμη μου, αν μπορεί να υπάρξει ποτέ πραγματική ανάπτυξη στα μουσικά πράγματα αυτού του τόπου, εκτός από μουσικούς σαν εσένα, χρειαζόμαστε και label όπως η Low Impedance ή η Poeta Negra (παλαιότερα). Ποια είναι η δική σου οπτική επί του θέματος;
Πίσω από labels όπως της Low Impedance και της Poeta Negra που ανέφερες, ή των Quetempo και Creative Space υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι πραγματικά νιώθουν όσα κάνουν και αξίζουν την προσοχή των ακροατών. Μόνο ο χρόνος θα δείξει τι σημαίνουν οι δουλειές τους για την εποχή μας.
Σε λιγότερο από ένα μήνα έχουμε πάλι εκλογές. Ποια είναι η γνώμη σου για την κοινωνικό-πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα; Με ποιο τρόπο θεωρείς ότι η κοινωνία μας μπορεί να ξεκολλήσει από το σημείο όπου βρίσκεται;
Μου είναι πιο εύκολο να μιλήσω με ήχους και εικόνες... Η Ελλάδα είναι μια χώρα που ακολουθεί πιστά τους κανόνες μιας παγκόσμιας πολιτικής, η οποία έχει φύγει από τον έλεγχο του λαού. Δεν νομίζω ότι είναι τα κόμματα αυτοί που πραγματικά κυβερνούν. Πάντως στεναχωρήθηκα που δεν θα έχουμε στη βουλή τον κ. Ψινάκη!
Είμαι περίεργος να μου πεις τι μουσική σε συναρπάζει σήμερα. Ποια είναι τα ακούσματά σου αυτό τον καιρό;
Είναι ακούσματα από τα παλιά. Είμαι πιστός σε όσα έχω αγαπήσει. Ακούω π.χ. τους καταπληκτικούς δίσκους των Coil. Λίγο Ναπολιτάνικη μουσική, από Carosone μέχρι Almamegretta. Τα βράδια μου αρέσει να ακούω τις μαγευτικές ατμόσφαιρες των O Yuki Conjugate. Το καινούργιο επίσης cd των Sancho 003. Ορισμένες φορές, με φίλους, μιξάρω παλιούς δίσκους techno από τα 1990s. Τότε που το techno έβγαινε ακατέργαστο από τα hardware. Σαν το παλιό καλό κρασί...
Το μέλλον τι κρύβει για τον Biomass; Κάποια νέα δουλειά ίσως;
Δεν ξέρω το μέλλον τι κρύβει, αλλά ο Biomass κρύβει για το μέλλον λίγη μουσική ακόμα!
