Σχεδιαστής, εικονογράφος, art-director της εφημερίδας Athens Voice, ο Φώτης Πεχλιβανίδης είναι ένας από πιο αξιόλογους και καθιερωμένους Έλληνες δημιουργός κόμικ. Εξάλλου λίγα κόμικ έχουν αγαπηθεί από το αναγνωστικό κοινό όσο η θρυλική πλέον Luna, σε σχέδια του Πεχλιβανίδη και σενάριο του Φώτη Γεωργελέ (Εκδόσεις Λιβάνη, 2001).
Ο Φώτης Πεχλιβανίδης σχεδίαζε με ταλέντο και στυλ από τα μαθητικά του χρόνια. Τα πρώτα του έργα δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό της Μαθηματικής Εταιρείας Βορείου Ελλάδας και στις σελίδες της εφημερίδας Θεσσαλονίκη. Πάντα σε νεαρή ηλικία και σε συνεργασία με τον Τάσο Αποστολίδη, σχεδίαζε εβδομαδιαία κόμικ-στριπ για την εφημερίδα Το Ποντίκι.
Τα κόμικ του έχουν δημοσιευθεί στα περιοδικά Παρά Πέντε, Βαβέλ, και Πρόσωπα, καθώς και στις εφημερίδες Ελευθεροτυπία και Athens Voice. ‘Έχει εργαστεί επίσης ως εικονογράφος παιδικών βιβλίων και έχει σχεδιάσει πολυάριθμα εξώφυλλα λογοτεχνικών βιβλίων. Έχει ακόμα συνεργαστεί µε διαφημιστικές εταιρείες (Twingo-mania για την Global, κόµικ Ray για την Coca-Cola κ.ά.), ενώ έχει διατελέσει καλλιτεχνικός διευθυντής στα περιοδικά Τηλέραµα, Μ2, Madame Figaro, Playboy, Κλικ, Men, Home, κ.ά..
Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις δημιουργίες του Φώτη Πεχλιβανίδη έχουν οι περίπου πενήντα μονοσέλιδες ιστορίες που φιλοτεχνήθηκαν από το 1992 ως το 1994 και δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία στο ένθετο «Η ζωή είναι εδώ» που διηύθυνε τότε ο Φώτης Γεωργελές, μετέπειτα εκδότης της Athens Voice. Τα κόμικ αυτά συγκεντρώνονται στον καλαίσθητο τόμο Ένα Καινούργιο Χθες, που κυκλοφόρησε πριν από μερικούς μήνες από τις εκδόσεις Τόπος. Τα δύο τελευταία κόμικ που περιλαμβάνονται ήταν έως τώρα ανέκδοτα.
Τα κόμικ του Πεχλιβανίδη είναι βαθιά πολιτικά. Με όπλα το πενάκι του και το διαβρωτικό του χιούμορ, ο δημιουργός σχολιάζει καυστικά τα κακώς κείμενα της εγχώριας πολιτικής πραγματικότητας, τις νεοπλουτιστικές νοοτροπίες που αυτή η τελευταία εξέθρεψε και, προπάντων, την ηθικολογία που -εξακολουθεί να- είναι διάχυτη στην ελληνική κοινωνία.
Κάθε μία ιστορία του Πεχλιβανίδη που περιλαμβάνεται στον τόμο Ένα Καινούργιο Χθες αντιπαραβάλλεται αντικρυστά ανά δισέλιδο με το αντίστοιχο εξώφυλλο του φύλλου της Ελευθεροτυπίας στο οποίο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά. Με αυτό τον τρόπο τα κόμικ εγγράφονται στα συμφραζόμενα των αρχών της δεκαετίας του 1990 και δίνουν το έναυσμα, σε μια περίοδο συλλογικής αμνησίας, για μια αναδρομή στα πρόσωπα και στα γεγονότα που βρέθηκαν στο επίκεντρο της δημόσιας σφαίρας: οι κινητοποιήσεις των εργαζομένων στη ΔΕΗ, ο θάνατος της Μελίνας Μερκούρη, οι μπαγαμποντιές του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και οι ανταγωνισμοί του με τον Μιλτιάδη Εβερτ, τον Αντώνη Σαμαρά και τον Στέφανο Μάνο, τα διαδοχικά σκάνδαλα, η επιστροφή του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, οι τελευταίες μέρες του Ανδρέα Παπανδρέου.
Ο ίδιος ο δημιουργός σημειώνει στην εισαγωγή του τόμου: «Πολιτική πορνογραφία θα ονόμαζα τα θέματα που διατρέχουν αυτά τα κόμικς-στριπς, μιας και αφορούν τους κάλπηδες πολιτικούς και τα παράσιτά τους: επικοινωνιολόγους, διαφημιστές, image makers, δημοσιογράφους (με εξαιρέσεις φυσικά), επαγγελματίες παπαρολόγους γενικώς, αλλά και τη διεφθαρμένη ελίτ, που τους κουμαντάρει σαν μαριονέτες στη σκηνή ή καλύτερα σαν “αντιπάλους” στη σκακιέρα, απέναντι στο αποχαυνωμένο πόπολο. Κυρίαρχο ρόλο, επίσης, παίζει η τηλεόραση με τους κλόουν πρωταγωνιστές της, σε αντιστοίχιση με τα social media σήμερα […] Φυσικά από την εξίσωση δεν θα μπορούσαν να λείπουν ο ερωτισμός, το φλερτ (ναι, υπήρχε κάποτε) και το σεξ, μιας και αυτό πρωταγωνιστούσε εκείνη την εποχή, σε μια χυδαία του έκφανση (από άποψη εμπορευματική), αλλά και γιατί είναι ένα από τα αγαπημένα μου θέματα, μιας και απογυμνώνει τις σχέσεις των ανθρώπων από τα περιττά και τις συμβάσεις».
Ο Φώτης Πεχλιβανίδης μιλάει στο Avopolis:
Πώς ξεκίνησε η συνεργασία σου με την Ελευθεροτυπία;
Σχεδίαζα περιστασιακά ολιγοσέλιδα κόμικς εκείνη την εποχή για τη «Βαβέλ», ένα περιοδικό «κόμικς και όχι μόνο», που λειτούργησε σαν φυτώριο για νέους δημιουργούς κόμικς, γραφίστες, δημοσιογράφους κ.ά. Ανάμεσα στα άλλα σχεδίασα δυο-τρεις ιστορίες για την Soviet (εταιρεία jeans) ένα υβρίδιο κόμικ, που εγώ το ονομάζω «comic market» που μάλλον τράβηξε την προσοχή μιας ομάδας δημοσιογράφων της «Ελευθεροτυπίας» και μέσω του Χρήστου Ξανθάκη μου έκαναν μια ολοσέλιδη παρουσίαση στο ένθετο «Η ζωή είναι εδώ» και κατόπιν μου πρότειναν να τους σχεδιάζω έμμισθα, μια αυτοτελή ιστορία κάθε εβδομάδα. Το πήρα ζεστά και ρίχτηκα στη μάχη! Ήταν ίσως η καλύτερη συνεργασία στην επαγγελματική μου ζωή γιατί είχα την απόλυτη ελευθερία και ευθύνη να επικοινωνώ τις ιστορίες μου σε ένα μεγάλο για τα εκδοτικά δεδομένα της εποχής, κοινό.
Σε ό,τι αφορά το στήσιμο της έκδοσης, μου άρεσε πολύ που αντιπαραβάλλονται αντικρυστά το κόμικ και το πρωτοσέλιδο του φύλου της Ελευθεροτυπίας που το φιλοξένησε. Συνθέτουν μαζί ένα είδος flashback στην πρόσφατη πολιτική και κοινωνική ιστορία της χώρας….
Μεγάλωσα και ενηλικιώθηκα μέσα στα ατελιέ των εφημερίδων και τις σέβομαι ως μέσα επικοινωνίας και φορείς ιδεών. Επίσης, καθετί που σχεδιάζω το προσεγγίζω δημοσιογραφικά. Ήθελα να αποδώσω τιμές στο μέσο που ανέδειξε τη δουλειά μου γι’ αυτό και το ντοκουμεντάρισμα με τα εξώφυλλα της «Ελευθεροτυπίας». Ένιωθα πως χωρίς αυτά, το αποτέλεσμα θα ήταν λειψό. Από την άλλη, έπρεπε να διατηρηθεί το ύφος του κόμικ στο βιβλίο και όχι ένα αλλοπρόσαλλο λευκώμα για αποτέλεσμα. Μου φάνηκε συμπαθητικό το κοντράστ του σοβαρού πρωτοσέλιδου αντιπαραβάλλοντας το με το χιούμορ και το πνεύμα των κόμικς μου. Τέλος, κάτι σαν φόρος τιμής σε μια εφημερίδα που άφησε εποχή, αν και αρκετοί συνεργάτες εκείνης της εφημερίδας μετέφεραν το πνεύμα της στην εξίσου αξιόλογη «Εφημερίδα των Συντακτών» στις μέρες μας.
Χαρακτηρίζεις τα θέματα με τα οποία καταπιάνεσαι ως «πολιτική πορνογραφία». Γράφεις στην εισαγωγή ότι «αφορούν τους κάλπηδες πολιτικούς και τα παράσιτά τους». Θα ήθελες να μας πεις περισσότερα για αυτές τις επιλογές σου στη θεματολογία;
Πολιτικοκοινωνική πορνογραφία για την ακρίβεια, για να μην αφήσουμε έξω από το κάδρο και όλους εμάς, που με την στάση μας επιτρέψαμε να συρθούμε σε αυτό το ανώμαλο πλέγμα που είναι η ζωή μας σήμερα. Η πλάνη των ανθρώπων μεγαλώνει. Τα πάντα είναι μηχανισμοί καταναγκασμού. Το κυρίαρχο δόγμα είναι μηντιακή τρομοκρατία και κοινωνικός κανιβαλισμός. Οι διαμορφωτές της συνείδησης μας δεν ωρωδούν προ ουδενός. Ως γνωστόν, όλα είναι πολιτική αλλά χωρίς πολιτικές προσωπικότητες πλέον. Σε λίγα χρόνια από τώρα, δεν θα υπάρχουν πολιτικοί. Θα τους αποσύρουν από το παιχνίδι της εξουσίας μιας και η αξιοπιστία τους φθίνει παγκοσμίως και ήδη πολύς κόσμος πιστεύει πως τα πάντα καθοδηγούνται από την οικονομική ολιγαρχία. Τραπεζίτες και στελέχη πολυεθνικών, κυβερνούν τις χώρες (Ντράγκι, Λαγκάρντ, Μακρόν, Τρυντώ κ.ά), καταλαβαίνεις τι μας περιμένει παρακάτω. Οδεύουμε προς κατάργηση των εκλογών. Οι nerds παίρνουν εκδίκηση για το κάζο που υπέστησαν στα εφηβικά τους χρόνια. Προβλέπω πλανητάρχες, τον Έλον Μασκ ή τον Μπιλ Γκέιτς ή κάποιον άλλο πανδιάσημο «μπροστινό» γιατί έτσι παίζεται το παιχνίδι πλέον. Αν έχεις εκατομμύρια followers γιατί να μην κάτσεις στο θρόνο της εξουσίας; Αλλάξανε τους κανόνες στη «μέση της ποδοσφαιρικής σεζόν»! Όλοι αυτοί που περιγράφω στην εισαγωγή του βιβλίου μου, αποτελούν ένα αδιαπέραστο σύστημα αποκλεισμών και ανάδειξης των υποψηφίων ηγετών. Κι αν τύχει να τους ξεφύγει κάποια περίπτωση έντιμου ή ανεξάρτητου πολιτικού, φροντίζουν με τα Μέσα Εξημέρωσης να τον διαβάλλουν ή να τον καπελώσουν. Αυτό το κρυπτοφασιστικό τερατούργημα ρετουσάρεται ύπουλα και καθημερινά από τους δημοσιοκάφρους που δήθεν ελέγχουν την εξουσία ενώ στην ουσία εξημερώνουν τα πλήθη και βυθίζουν τους λαούς στον εθνικό τους ύπνο. Η χώρα πεθαίνει (εκτόξευση του εθνικού χρέους, καίγεται κάθε χρόνο, βυθίζεται στις πλημμύρες, σαρώνεται από την ακρίβεια, αφανίζεται δημογραφικά, οι νέοι της μεταναστεύουν αν δεν χαθούν στο σφαγείο των δρόμων ή των «ατυχημάτων» τύπου Τέμπη και τόσα άλλα) και αυτοί ασχολούνται με το μανικιούρ της Τούνη ή τη Φάρλι του Κασελάκη και θα περάσουν μεθαύριο να πάρουν το βραβείο Μπότση ή να τους αποδοθούν τιμές από τις ακαδημαϊκές κοινότητες. Να μην ξεχάσω να αναφέρω και τους διανοούμενους και τους «καλλιτέχνες υψηλού κύρους» που ο πνευματικός τους αυνανισμός, δεν τους επέτρεψε να ψελλίσουν μια κουβέντα απέναντι σε αυτό το σφαγείο.
Η νεοφιλελεύθερη επιθεώρηση που παρακολουθούμε άναυδοι τα τελευταία χρόνια στον δυτικό κόσμο έχει ξεπεράσει κάθε όριο σε φτήνια, χυδαιότητα και θρασύτητα ιδιαίτερα από τη μεριά των αμερικανοτσολιάδων τοποτηρητών στη χώρα μας.
Ο ερωτισμός και το σεξ είναι διάχυτα στα κόμικ σου. Γράφεις ξανά ότι είναι ένα από τα αγαπημένα σου θέματα, γιατί απογυμνώνει τις σχέσεις των ανθρώπων. Είναι επίσης ένα σχόλιο από την πλευρά σου πάνω στον χυδαίο τρόπο που προβάλλεται το σεξ και ο ερωτισμός στη δημόσια σφαίρα?
Στα κόμικς μου ο ερωτισμός εξαρτάται από τις καταστάσεις που εμπλέκονται οι ήρωες μου κι όχι από το γυμνό. Στις 63 σελίδες της Luna για παράδειγμα, είναι καμιά εικοσαριά οι σελίδες με ερωτικές σκηνές ή γυμνό. Εννοείται πως απολαμβάνω να ζωγραφίζω το γυμνό σώμα. Ο έρωτας είναι ο λαμπερός ήλιος κι εγώ βυζαίνω αχόρταγα το φως του. Ο ερωτισμός είναι πριν και πάνω απ’όλα η αδήριτη επιθυμία για τον άλλο. Είναι τρόπος να υπάρχεις. Η ελευθεριότητα ως έκφραση του πόθου και της οξυμένης φαντασίας είναι αρχέγονη. Στις μέρες μας όλα έχουν ποινικοποιηθεί εκτός απ΄το χυδαίο σεξ. Δείτε τις αμέτρητες πλατφόρμες πορνό περιεχομένου, τα ναρκισσιστικά σόσιαλ αλλά και τα αδιάντροπα ψέματα των εξουσιαστών, τους στίχους των τράπερς, τις «ψυχαγωγικές» εκπομπές, τα δελτία ειδήσεων, το αμφιλεγόμενο διαδίκτυο... Συνθέτουν ένα διανοητικό μπορντέλο που στόχο έχει την αποβλάκωση και την εξοικείωση με το «τέρας», όπως έλεγε και ο Χατζηδάκις. Φοβάσαι να χαμογελάσεις στον διπλανό σου ή να χαϊδέψεις ένα χαριτωμένο παιδάκι.. Η εξουσία κατάφερε να ενοχοποιήσει το άγγιγμα, το νοιάξιμο, το βλέμμα και τόσα άλλα που συνιστούν την ανθρώπινη σύσταση μας. Δεν είναι αυτό πορνικό; Αδιαφορώ για τις παρανοϊκές προσταγές τους. Θα αναζητώ πάντα την υγρασία της Αφροδίτης!
Άλλα θέματα που σε απασχολούν είναι ο πόλεμος, η βία των μητροπόλεων, τα ναρκωτικά, η Ευρώπη, τα υπαρξιακά αδιέξοδα των νέων. Όταν δημιουργούσες τα κόμικ αυτά, ήταν σε εξέλιξη ο πόλεμος στο Ιράκ και ο γιουγκοσλαβικός Εμφύλιος. Σήμερα είναι η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή και ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας. Τα υπόλοιπα προβλήματα παραμένουν τα ίδια ή έχουν χειροτερεύσει. Πώς θα προσέγγιζες τα ίδια θέματα σήμερα;
Αυτό που περιγράφω και στο βιβλίο μου είναι η επανάληψη των ίδιων μοτίβων. Από τα πανάρχαια χρόνια προσπαθούν να μας κρατούν διαιρεμένους. Έτσι θέλει ο εξουσιαστής. Για μένα δεν έχει αλλάξει τίποτα ουσιαστικά. Βιώνουμε την κουλτούρα του θανάτου. Πως είναι δυνατόν να ανεχόμαστε όλη αυτή την ασχήμια; Πως είναι δυνατόν να συνεχίζουμε τη ζωή μας σαν να μην συμβαίνει κάτι φρικαλέο; Μήπως πάψαμε να είμαστε άνθρωποι εδώ και πολλά χρόνια; Στο μεταξύ, νέοι εφιάλτες αναδύονται. Θα πρέπει να ξεχάσουμε το μεθυστικό άρωμα της ελευθερίας. Απαγορεύσεις κυκλοφορίας (στο Παρίσι εκπρόσωπος των Πρασίνων προτείνει 24ώρη κυκλοφορία, 12 φορές το χρόνο για τα οχήματα παλαιού τύπου), έλεγχος και καταγραφή προσωπικών δεδομένων από χιλιάδες κάμερες και λογισμικά θολερών συμφερόντων. Στον Καναδά οι άνθρωποι κάνουν αίτηση για ευθανασία προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη φτώχεια! (Medical Assistance Dying ονομάζεται το πρόγραμμα). Προφανής λύση και για τις χώρες του νότου. Ο ναζισμός είναι ήδη εδώ, ξανά. Όλα τα νεοφασιστικά κόμματα παίρνουν μπόι σε όλο τον πλανήτη. Η Οικονομία κάνει στράκες στο φλίπερ της Άγριας Δύσης και οι ακόμα προνομιούχοι στηρίζονται με χημεία για να μην καταρεύσουν. Οι νέοι σήμερα αγαπούν τα αντικείμενα και μισούν τους ανθρώπους, ειδικά τους ηλικιωμένους. Το σημερινό φαύλο σύστημα δεν μπορεί να αμβλύνει τις κοινωνικές ανισότητες γιατί τις γεννά, τις εργαλειοποιεί και βασίζεται σε αυτές.
Ο κάθε άνθρωπος έχει το δικό του δρόμο ερμήνευσης των πραγμάτων. Το ταξίδι όλων μας, είναι ατομικό. Ένα ρεύμα από μνήμες, εντυπώσεις, αισθήματα κινεί τον τρόπο που δημιουργώ. Η ηθική μου παραμένει η ίδια. Σήμερα θα έστρεφα τον φακό μου στη στάση του Μετάνθρωπου, που μετασχηματίζεται ήδη από τη δεκαετία του ’60-’70 σε ένα απαθές ον, παθητικό χρήστη της τεχνολογίας χωρίς καμιά κριτική σκέψη και αμφιβολία για το μέλλον που τον ωθούν να έχει. Γνωρίζω πλέον πως οι άνθρωποι πληρώνουν για τις επιλογές που κάνουν, και ακόμη περισσότερο για αυτό που έχουν επιτρέψει στους εαυτούς τους να γίνουν. Και το πληρώνουν με τις ζωές που ζουν.
Πιστεύεις ότι βιώνουμε σήμερα μια δυστοπία παρόμοια με αυτές που διαβάζαμε στα κόμικ ή σε βιβλία της λογοτεχνίας του φανταστικού;
Συγγραφείς όπως ο William Gibson, ο Philip K. Dick, ο Harlan Ellison, ο Ray Bradbury, ο George Orwel, ο Aldous Huxley και ανάμεσα σε αυτούς αρκετοί κομίστες οραματίστηκαν το δυστοπικό μέλλον μας. Είμαστε σε μια εποχή που δύσκολα αντέχουμε τις καθημερινές αυταπάτες, ξέρουμε πως μας περιμένουν παρακάτω περίεργα οράματα. Είναι σαν μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Μας εκπαιδεύουν στο δυστοπικό μέλλον που ήδη είναι εδώ. Θα μπορούσαν να μας φαίνονται κωμικά όλα αυτά, αντιθέτως μας γεμίζουν άγχος και κατάθλιψη, γιατί επικαλύπτουν την ορμητική διάθεση των νέων να αλλάξουν τα πάντα, γιατί η αγαθότητα των νέων και η αθωότητα των ονείρων τους λιγοστεύουν όλο και περισσότερο. Έχει τελειώσει ο διάλογος μεταξύ των ανθρώπων. Οι άνθρωποι ρωτάνε τις οθόνες και αυτές δεν απαντούν, μόνο καθοδηγούν: «Στρίψε δεξιά», «το γεύμα σου είναι στο δρόμο», «μην χάσεις το επόμενο επεισόδιο», «η συνδρομή σου πρόκειται να λήξει», «μείνε σπίτι, θα κάνει κατακλυσμό», «κάτσε φρόνιμα», «έχεις βλάβη», «φτιάξαμε όλη αυτή την πλαστή ευδαιμονία για χάρη σου. Κατανάλωσε ή ψόφα, τέλος πάντων». Όμως αναρωτήσου, είναι αυτός ο κόσμος που μας περιβάλλει πνευματικά υγιής; Δεν πρέπει να εγκαταλείψουμε την ιδέα της ουτοπίας. Είναι σαν τον ορίζοντα, που όσο τον πλησιάζεις τόσο απομακρύνεται. Σε κάνει, παρ΄όλα αυτά, να προχωράς μπροστά.
Γράφεις επίσης ότι ο καπιταλισμός σαλεύει για την έξοδο, αλλά δεν είμαστε ώριμοι για τον σοσιαλισμό. Πιστεύεις ότι όντως ζούμε τα τελευταία σκιρτήματα του καπιταλισμού; Συμφωνείς ίσως με αυτό που έλεγε ο Αντόνιο Γκράμσι, ότι όταν το παλιό δεν έχει πεθάνει και το καινούριο δεν έχει γεννηθεί, τότε είναι η εποχή των τεράτων;
Σίγουρα είναι μια προβληματική εποχή από πολλές απόψεις. Τι άλλο μπορεί να σημαίνει η επέλαση της βαρβαρότητας που ζούμε στις μέρες μας; Στοιχειώδη γνώση της ιστορίας αν έχεις και επαρκή εποπτεία της πραγματικής ζωής διαπιστώνεις ότι το «τέρας» ψυχορραγεί και παλεύει να παραμείνει στην αρένα ή να μας πάρει μαζί στο εφιαλτικό του τέλος. Και την εποχή του Γκράμσι, ίδια ή παρόμοια συμφέροντα οδήγησαν σε ακρότητες και γενοκτονίες 10 εκατομμυρίων ανθρώπων στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ζούμε διαρκώς την πτώση του ανθρώπου. Απαραίτητη η νεκρική συναίνεση. Κύριο χαρακτηριστικό του καπιταλισμού είναι η ματαίωση κάθε επαναστατικής προοπτικής και η περιφρόνηση των λαών έναντι των αγορών. Πωλούνται σε πολύ καλές τιμές εργαζόμενοι! Δεν ξέρω αν ο καπιταλισμός ψοφά, πιστεύω όμως πως οφείλουμε να του υπενθυμίσουμε πως το πιο επικίνδυνο δημιούργημα κάθε κοινωνίας είναι ο άνθρωπος που δεν έχει τίποτα να χάσει.
Σε ανησυχεί η υποταγή των ανθρώπων στην τεχνολογία, τη «νέα θρησκεία», όπως αναφέρεις; Συμπληρώνεις, εξάλλου, ότι το κόμικ δεν φτιάχτηκε με Τεχνολογία Τεχνητής Νοημοσύνης, αλλά με τα πιο απλά μέσα: χαρτί, μολύβι, σβήστρα, μαρκαδοράκια….και έναν μαζοχιστικό έρωτα για τη «φτηνή τέχνη». Με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο αυτή η αισθητική και ιδεολογική τοποθέτηση, όμως δεν εκφράζει συγχρόνως και μια κάπως ρομαντική αντίληψη;
Δεν έχω καμμιά αμφιβολία πως το μέλλον ανήκει στα σκουπίδια. Ειδικά τώρα με τα άλματα της πολυδιαφημισμένης τεχνητής νοημοσύνης. Αντικαταστήστε τη λέξη «τηλεόραση» με το «διαδίκτυο» ή τα «μέσα κοινωνικής δικτύωσης» και θα καταλήξετε στο ίδιο συμπέρασμα: όσο περισσότερο μέσα στα media είναι κάποιος, τόσο πιο τρομακτικός τού φαίνεται ο κόσμος. Η τεχνολογία είναι ο Δούρειος Ίππος του συστήματος. Κατασκευάζουν ένα βιντεάκι με τον κορμοράνο να πνίγεται στα πετρέλαια που έριξε ο Σαντάμ Χουσεϊν στον Περσικό Κόλπο και όλη η ανθρωπότητα τραντάζεται από το οικολογικό έγκλημα και συναινεί για μια νέα «Καταιγίδα της ερήμου» και από πίσω τσιμουδιά για γενοκτονίες λαών. Μόνο που το πουλί ήταν ένας κορμοράνος της Βρετάνης που δεν θα μπορούσε να είχε βρεθεί στον Περσικό Κόλπο. Η αδιαμφησβήτητη δύναμη της εικόνας! Ως γνωστόν, στις πολεμικές αναμετρήσεις εκείνο που πεθαίνει πρώτο είναι η αλήθεια.
Στο επίπεδο της τέχνης, κατά την ταπεινή μου γνώμη, στο μέλλον το χειροποίητο θα αποκτήσει μια άλλη αίγλη και αξία αφού πρώτα διανύσουμε ωκεανούς ομοιομορφίας και αισθητικής πλήξης από την επέλαση των αλγορίθμων. Τίποτα δεν μπορεί να συναγωνιστεί τη φαντασία των ανθρώπων. Συνειδητά απέχω από όλο αυτό το τσίρκο που ξεφτιλίζει την ατομική και δημιουργική ανεξαρτησία μας. Εν κατακλείδει προτιμώ να είμαι ρομαντικός παρά ρομποτικός.
Στα σκίτσα σου παρελαύνουν και γνωστά πρόσωπα της πολιτικής πραγματικότητας από τον -πατέρα- Μητσοτάκη ως τον Αντώνη Σαμαρά και τον Τέρενς Κουίκ και από τη Μελίνα Μερκούρη ως τον Χαρδαβέλα. Διακωμωδείς άφοβα πολλούς από αυτούς. Είχες ποτέ προβλήματα με τη λογοκρισία;
Καταρχήν δεν νομίζω πως υπήρξα τόσο σκληρός μαζί τους όσο αυτοί με εμάς. Μπορεί να ήμουν ολίγον βέβηλος αλλά όφειλα να μην είμαι σκυφτός και υποκριτικός απέναντι στον αυτάρεσκο αυτισμό τους. Δεν μου την έπεσε κανείς μιας και ρωτάς. Σήμερα τους έχει σιδερώσει σχεδόν όλους ο καθωσπρεπισμός και η πολιτική ορθότητα. Φτιάχνουν ακαδημαϊκά, φιλολογέ κόμικς, αξιοποιώντας εκ του ασφαλούς την ελληνική πεζογραφία ή μυρηκάζοντας τις σαχλαμάρες της κυρίαρχης μαζικής κουλτούρας. Τίποτε δεν τους ενοχλεί στην οργουελική πραγματικότητα που ζούμε; Δεν αισθάνονται ταπεινωμένοι και περιθωριοποιημένοι; Δεν έχουν να ψελλίσουν κάτι γι αυτή; Η γλιτσερή συμπόρευση με την εξουσία από ανθρώπους υποψιασμένους με προβληματίζει. Κι εγώ συνεργάστηκα επαγγελματικά σε τέτοια περιβάλλοντα αλλά προσπάθησα να διαφυλάξω τις αξίες και την ακεραιότητα μου στο μέγιστο δυνατό. Ο αναμάρτητος κλπ. Παραδέχομαι πως τους έχουν στριμώξει αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια προσωπικής έκφρασης. Χωρίς να γίνομαι δογματικός, πιστεύω πως οι δημιουργοί γενικά, θα πρέπει να ζουν και να δρουν στην εποχή την οποία βιώνουν και οφείλουν να ασκούν κριτική σε μια εφησυχασμένη κοινωνία, προσπερνώντας τις έξωθεν παρεμβάσεις. Να καταθέτουν το πνεύμα και το πάθος τους αδιαφορώντας για τους χοντρόκωλους σφουγκοκωλάριους της εξουσίας. Εν τέλει, τα κόμικς θα πρέπει να είναι ποίηση, αφύπνιση, αισθησιασμός, χιούμορ, ρεαλισμός, μελλοντολογικοί εφιάλτες και φαντασία χωρίς όρια!
Στην εισαγωγή χρησιμοποιείς τα λόγια του Ηλία Πετρόπουλου: «Όλες οι κυβερνήσεις γλύφουν τον κώλο των Αμερικανών». Και συνεχίζεις γράφοντας ότι ο αμερικανικός τρόπος ζωής αλλοίωσε ένα σημαντικό μέρος της ελληνικότητάς μας…Πολιτικά, πιθανότατα ισχύει, όμως σε πολιτιστικό/πολιτισμικό επίπεδο, δεν υπάρχει εδώ μια αντίφαση; Εννοώ ότι πολλά από τα πράγματα που μας γοητεύουν, από τα κόμικ και την ποπ κουλτούρα ως το νουάρ και τα μπλου-τζην, είναι εν πολλοίς αμερικανικές επινοήσεις…
Ομολογώ πως κι εγώ γοητεύομαι από πράγματα που συνθέτουν μια τόσο αμφίσημη χώρα: ο ανεξάρτητος κινηματογράφος της (Fight Club, του Φίνσερ, οι ταινίες των αδελφών Κοέν), η λογοτεχνία της (Χεμινγουέη, Τζακ Κέρουακ, Μπάροουζ, Μπουκόφσκι), η μουσική της (Elvis και Rock n’ Roll, τα blues, η jazz, το grunge, η Funk), η all time classic μόδα των τζηνς (το δεύτερο δέρμα μας), τα φιλμ νουάρ ασφαλώς, τα κόμικς τους (Peanuts του Charles Schoulz και οι ήρωες του Ντίσνευ μέχρι τα «βρόμικα» Simpsons και Beavis & Butthead) αλλά και πιο «χρήσιμα εργαλεία» για τον αδιάκοπο αγώνα της εργατικής τάξης όπως ο συνδικαλισμός (η Εργατική Πρωτομαγιά αποτίνει φόρο τιμής στα θύματα της μεγάλης απεργίας του Σικάγο το 1896) και άλλα πολλά..
Δεν μπορώ όμως να προσπεράσω την ιδέα πως ένα τόσο μεγάλο έθνος λειτουργεί σαν γκάγκστερ στον πλανήτη: καταρχήν το ξεπάστρεμα αυτόχθονων λαών και πολιτισμών (Ίνκας, Μάγια και πολλών άλλων αποχρώσεων ινδιάνοι), αναρίθμητες μυστικές υπηρεσίες (CIA, NSA, USSS, DIA κ.ά.), δολοφονικός ρατσισμός (Κου Κλουξ Κλαν), θεωρίες συνωμοσίας (Κένεντι, Μέριλιν), αστυνομική βία (κυρίως εναντίον των μαύρων), πολιτική ορθότητα στα όρια της γελοιοποίησης των μέτρων που θέτει, ανεξέλεγκτη οπλοχρησία των νοικοκυραίων, το φαιδρό trash (Reality shows, Kardashians, τηλεπαιχνίδια, τηλεμάρκετινγκ και τηλε-ευαγγελιστές), ο γιαπισμός, ο άκρατος υλισμός («Ο λύκος της wall Street»), αλλά και για να έρθουμε σε πιο σύγχρονα προβλήματα, τι να πεις για τον περιούσιο λαό που σπαταλάει το 50% της παγκόσμιας ενέργειας και χέστηκε για τους κανόνες που θέτουν τα άλλα κράτη, τους όρους του υγιούς ανταγωνισμού κλπ. Η λίστα δεν έχει τέλος κατά τη γνώμη μου. Καταλήγεις στο δίπολο αγάπης-μίσους, όπως και τόσα άλλα αντιφατικά που συναρτούν τη ζωή μας. Τελικά, όσο κι αν το αποφεύγουμε, είναι τα ετερόκλητα αυτά που μας συνιστούν.
Πώς ξεκίνησες να ασχολείσαι με τη δημιουργία κόμικ; Ποιες ήταν οι πρώτες σου δημοσιεύσεις; Ποιες οι επιρροές σου; Ο Χρήστος Ξανθάκης, στο κείμενο που κλίνει το βιβλίο, αναφέρει, μεταξύ άλλων, τον Μορίς, τον Γκοσινί και τον Ουντερζό, τον Μανάρα τον Μπερνέτ και τον Βαρέν. Συμφωνείς με αυτά τα σημεία αναφοράς; Έχεις να προσθέσεις κάποιους άλλους δημιουργούς?
Ξεκίνησα να δημοσιεύω σκίτσα από τα γυμνασιακά μου χρόνια σε αυτοσχέδια σχολικά fanzines. Έκανα την πρώτη ατομική μου έκθεση στο Πολιτιστικό Κέντρο «Νεανικό Σταυροδρόμι» στη Θεσσαλονίκη. Κατόπιν συνεργάστηκα με το περιοδικό της μαθηματικής εταιρείας Βορείου Ελλάδας. Από εκεί με σύστησαν στην εφημερίδα «Θεσσαλονίκη» με την οποία συνεργάστηκα για 6-7 μήνες. Ταυτόχρονα, γνώρισα τους Αποστολίδη-Ακοκαλίδη (δημιουργοί των κωμωδιών του Αριστοφάνη σε κόμικς) και ξεκίνησε μια δημιουργική πορεία με εικονογραφήσεις παιδικών και εφηβικών βιβλίων για τις «Αγροτικές Συνεταιριστικές Εκδόσεις» και λίγο αργότερα ένα εβδομαδιαίο κόμικ-στριπ για την εφημερίδα «Ποντίκι». Συνεργάστηκα επίσης με το περιοδικό «Καταναλωτής» φτιάχνοντας σκίτσα και ολοσέλιδα κόμικς. Παράλληλα ξεκίνησα την εικονογράφηση 5-6 τόμων της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας για τις «Εκδόσεις Μαλιάρης Παιδεία», και εξώφυλλα για τις «Εκδόσεις Παρατηρητής» κ.ά. Η ενθάρρυνση που πήρα από όλες αυτές τις συνεργασίες με ώθησε να αναζητήσω την τύχη μου στην Αθήνα. Έτσι συνεργάστηκα αρχικά με το περιοδικό κόμικς «Μικρό Παρά Πέντε» του Γιώργου Μπαζίνα και όταν πια εγκαταστάθηκα στην Αθήνα, ένστολος όντας, ξεκίνησα συνεργασία με τις «Εκδόσεις Ροές» για εικονογράφηση εφηβικών λογοτεχνικών έργων, και τη «Βαβέλ» της Νίκης Τζούδα και του Γιώργου Σιούνα. Το σύμπαν των ενήλικων κόμικς με απορρόφησε τόσο που εκείνη την περίοδο πίστευα πως αυτό θα είναι το «επάγγελμα» μου στο εξής: να σχεδιάζω κι εγώ τέτοιες ιστορίες! Η ζωή γράφει όμως το δικό της σενάριο για τον καθένα μας..
Είναι πάρα πολλοί οι δημιουργοί που με επηρέασαν, άλλοι με τη σχεδιαστική ικανότητα τους και άλλοι με το ασυγκράτητο πνεύμα τους. Είναι ξεκάθαρο ότι παίρνεις κάτι απ΄όλους, ακόμα κι απ΄αυτούς στους οποίους δεν κάνεις μια σαφή εικαστική αναφορά. Όσον αφορά τους πρώτους, θα πρόσθετα τους: Milton Cannif, Alex Raymond, Will Eisner, Hugo Pratt, Dino Battaglia, Caza, Guido Crepax, Moebius, Tanino Liberatore, Vittorio Giardino, Enki Bilal, Philippe Druillet, Francois Schuitten, Jose Munoz, Andrea Pazienza και όσον αφορά τους δεύτερους: Altan, Reiser, Wolinski, Lauzier, Voullemin, Feifer, Robert Crumb, Quino, Herge και άλλοι πολλοί, κυρίως ευρωπαίοι δημιουργοί. Δεν έχει νόημα για έναν νέο κομίστα να εξελίξει την τέχνη του αν δεν μελετήσει πρώτα αυτούς τους σημαντικούς δημιουργούς. Η δύναμη των κόμικς έγκειται στο χτήσιμο ολόκληρων κόσμων με τη χαμηλότερη δαπάνη και τον πλουσιότερο «εξοπλισμό» που είναι η φαντασία του κάθε καλλιτέχνη.
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σου Έλληνες δημιουργοί κόμικ διαχρονικά; Ποιους ξεχωρίζεις από τους νεότερους;
Όλοι οι παλιοί γελοιογράφοι: Φωκίων Δημητριάδης, Μποστ, Αρχέλαος, Βασίλης και Κώστας Μητρόπουλος, Βασίλης Χριστοδούλου, Βαγγέλης Παυλίδης, Κυρ, Ζήσης Παπαγεωργίου, Λογό, Στάθης, Γιώργος Ιωάννου, Γιώργος Ακοκαλίδης, ευτυχής που με μερικούς εξ αυτών συνέκθεσα γελοιογραφίες και κόμικς και τους γνώρισα, αλλά και νεότεροι όπως οι: Αρκάς, Διαμαντής Αϊδίνης, Ανδρέας Πετρουλάκης, Έφη Ξένου, Μιχάλης Κουντούρης, Έλενα Ναβροζίδου, Σπύρος Βερύκιος, Νίκος Κούρτης, Κώστας Αρώνης, Δημήτρης Παπαϊωάννου, Μιχάλης Μιχαήλ, Solup, Σπύρος Δερβενιώτης, Διονύσης Κωνσταντόπουλος, Γιώργος Μπότσος, Χρήστος Δημητρίου, Ανδρέας Ζαφειράτος, Γιώργος Τραγάκης, Μαρία Ηλέκτρα Ζογλοπίτου, Κώστας και Δημήτρης Βιτάλης, Λέανδρος Κοκκόρης, Sotos Anagnos, Δημήτρης Αναστασίου, Ηλίας Ταμπακέας, Viktor Koen, Λάζαρος Ζήκος, Πέτρος Ζερβός, Βασίλης Λώλος, Δημήτρης Τάξης, Ηλίας Κυριαζής, Νίκος Κούτσης, Θανάσης Πέτρου, Αλέκος Παπαδάτος, Τάσος Παπαϊώαννου, Βασίλης Γκογκτζίλας, Κώστας Κυριακάκης, Παπαμιχαλόπουλος, Γιώργος Γούσης, Παν-Παν, Πάνος Ζάχαρης, Κώστας Σκλαβενίτης, Μιχάλης Διαλυνάς, και άλλους πολλούς, που ας με συγχωρήσουν που δεν τους ανέφερα, η αξία τους δεν επικυρώνεται μόνο μέσα από αυτή την καταγραφή. Στα δεκαοχτώ χρόνια που δίδασκα κόμικς και σκίτσο στον ΑΚΤΟ πέρασαν καταπληκτικοί σχεδιαστές που σε πολλές περιπτώσεις ξεπερνούσαν σε ταλέντο και ευρηματικότητα εμάς τους «δασκάλους» τους. Πολλοί από αυτούς εκδίδουν αξιόλογα κόμικς στην ελληνική και διεθνή αγορά. Καμαρώνω για όλους από μακριά. Μην φανταστείτε πως μόνο αυτοί που εκδίδουν αξίζουν αναφοράς. Ο αδερφός μου ο Σταύρος Πεχλιβανίδης για παράδειγμα, ήταν απ΄τις πρώτες μου επιρροές κι ας μην «κυνήγησε» την προβολή και τις διακρίσεις.
Με τη άλλο ασχολείσαι αυτό τον καιρό. Ετοιμάζεις κάποιο καινούριο κόμικ;
Ειλικρινά με βρίσκεις αμήχανο. Τι να αφηγηθείς σήμερα; Τη φρίκη ή την επιθυμία; Ίσως έχω μείνει στην προηγούμενη χιλιετία. Ένα νέο ηδονισμό χρειάζεται ο αιώνας μας κι εγώ διαθέτω τις δυνάμεις μου σε αυτό. Με την πρώτη ευκαιρία θα κυκλοφορήσω ένα δίγλωσσο βιβλίο με σκίτσα και λεζάντες που έφτιαξα την περίοδο της καραντίνας, αν και είναι λίγο τολμηρό για τα μίζερα ήθη που επανεμφανίστηκαν αυτή την νεο-συντηρητική εποχή. Υλικό για θεματικές εκδόσεις υπάρχει αρκετό. Οι συνθήκες πρέπει να ταιριάξουν. Επίσης προσπαθώ να ολοκληρώσω μερικά ζωγραφικά έργα για την επόμενη μου έκθεση. Οψόμεθα..
Η Luna, που εκδόθηκε το 2001, θεωρείται πλέον ένα θρυλικό κόμικ. Θα ήθελες να μας πεις από που το εμπνεύστηκες και αν μπήκες ποτέ σε πειρασμό να δημιουργήσεις τη συνέχειά του; Δεν θα είχε ενδιαφέρον, τουλάχιστον για όσους είμαστε φαν, να βλέπαμε πώς θα ήταν η Luna στη σημερινή εποχή; Πώς τη φαντάζεσαι;
Εσείς τη γνωρίσατε το 2001 αλλά εμένα μου τη «σύστησε» ο έτερος κηδεμόνας της, ο σεναριογράφος Φώτης Γεωργελές, που την επινόησε επτά-οκτώ χρόνια πριν. «Έζησα» μαζί της όλο αυτό το διάστημα στο μικροσκοπικό σχεδιαστήριο μου στην Κυψέλη. Φυσικά η μορφή της δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από το μοντέλο Claudia Schiffer που όταν την έβλεπα στις πασαρέλες ένιωθα πως ίπταται και δεν αγγίζει τη γη. Για μεγάλα διαστήματα την εγκατέλειπα και μετά επέστρεφα ξανά κοντά της, μέχρι που η «σχέση μας» ολοκληρώθηκε και την παρέδωσα στον τυπογράφο.
Παραδέχομαι πως σκέφτηκα ένα come back της Luna, εδώ και μερικά χρόνια, γιατί έχω την ίδια περιέργεια για την τύχη αυτού του πλάσματος αλλά μου ανήκει κατά το ήμισυ και χρειάζομαι εξουσιοδότηση για να αναλάβω τη μοίρα της.
Ίσως αυθάδικα και απρόβλεπτα να σχεδίαζα ένα μικρό απόσπασμα με δική μου πρωτοβουλία και αν τύγχανε αποδοχής να γίνει μια ολόκληρη ιστορία. Δεν ξέρω αν θα την έφτιαχνα με την ίδια ελαφράδα και απερισκεψία ή μαχητική ακτιβίστρια κοινωνικών και όχι μόνο δικαιωμάτων, όπως είναι πολλές από τις σημερινές γυναίκες. Ποιος ξέρει... Ίσως, τα πλάσματα που μας μάγεψαν και μας συντρόφευσαν για μικρό ή μεγάλο διάστημα, να ακολουθήσουν τη δική τους μοίρα, ξέχωρα από τη δική μας. Σας βεβαιώνω όμως, πως αν το επιχειρούσα, δεν θα τη δείτε ποτέ γερασμένη. Τουναντίον, θα είναι ακόμα πιο δροσερή και ανάλαφρη από την πρώτη φορά. Γιατί οι ηρωίδες από χαρτί είναι αιώνιες. Δεν τις αγγίζει ο χρόνος, ούτε βαραίνει πάνω τους. Αντίθετα με τους δημιουργούς τους...
Φώτης Πεχλιβανίδης, Ένα Καινούριο Χθες
Εκδόσεις Τόπος, 2024
Διαστάσεις 35x16, μαλακό εξώφυλλο
Σελ. 108
