Η τετραλογία “City Blues Quartet” του Βρετανού συγγραφέα Ray Celestin, που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Διόπτρα, ολοκληρώνεται με το “Φονικό Σουίνγκ”. Ο Ray Celestin κατοικεί στο Λονδίνο. Το πρώτο του μυθιστόρημα, “Η τζαζ του δολοφόνου”, τιμήθηκε με το βραβείο New Blood Dagger της Ένωσης Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας (CWA) για το Καλύτερο Μυθιστόρημα Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα και συμπεριλήφθηκε σε πολυάριθμες λίστες με τα καλύτερα βιβλία της χρονιάς. Το δεύτερο βιβλίο του, “Τα μπλουζ του δολοφόνου”, τιμήθηκε με το βραβείο Historia για το Καλύτερο Ιστορικό Αστυνομικό της Χρονιάς, ενώ ήταν υποψήφιο για πολλά άλλα βραβεία, μεταξύ αυτών το Gold Dagger της CWA.
Η τετραλογία ακολουθεί τις παράλληλες πορείες του blues, της jazz και του υπόκοσμου, από τις αρχές του 20ού αιώνα έως το 1967. Στην πραγματικότητα, ακολουθώντας «τους δρόμους της μετανάστευσης», της «μεγάλης μαύρης διασποράς» από τον Νότο στον Βορρά και στην Ανατολική Ακτή, από τη Νέα Ορλεάνη στο Σικάγο και ύστερα στη Νέα Υόρκη, παρακολουθεί την εξέλιξη της πρωτόλειας trad jazz και του Delta blues σε swing, bop και ηλεκτρικό blues, στην πορεία του χρόνου. Το ταξίδι, στο “Φονικό σουίνγκ” καταλήγει στο Λος Άντζελες του 1967. Πρόκειται για τις συντεταγμένες που καθόρισαν την καριέρα του Λούις Άρμστρονγκ, ο οποίος είναι και ο κεντρικός ήρωας της τετραλογίας. Ο συγγραφέας, ποιητική αδεία, του αναθέτει τον ρόλο ερασιτέχνη ντετέκτιβ.
“What good is melody, what good is music
If it ain't possessin' something sweet?
Nah, it ain't the melody and it ain't the music
There's something else that makes this tune complete”
Αφετηρία, η Νέα Ορλεάνη. Το πρώτο μέρος της τετραλογίας, με τον τίτλο “Η τζαζ του δολοφόνου” (Διόπτρα, 2016, μτφρ. Μαρία Τραϊκόγλου), είναι εμπνευσμένο από μία αληθινή ιστορία. Η πλοκή εκτυλίσσεται με φόντο το Tremé (συνοικία-γενέτειρα του Άρμστρονγκ και συμβολικά της jazz) και το Vieux Carré (Γαλλική Συνοικία) της Crescent City, που πλημμυρίζουν, όμοια με τον Μισισίπι, από τους ήχους της jazz του Kid Ory, του Sidney Bechet, του King Oliver και του Jerry Roll Morton. Όμως η πόλη γίνεται έρμαιο στα χέρια αντίπαλων συμμοριών, ενώ συγχρόνως χτυπά ένας ανώνυμος δολοφόνος:
«Στις 12:15 το βράδυ της επόμενης Τρίτης, σκοπεύω να περάσω πάνω από τη Νέα Ορλεάνη. Όντας απέραντα σπλαχνικός, θα κάνω σε εσάς τους ανθρώπους μία μικρή πρόταση: Έχω μεγάλη αδυναμία στη μουσική τζαζ. Ορκίζομαι σε όλους τους διαβόλους του Κάτω Κόσμου πως θα χαρίσω τη ζωή σε όλους εκείνους, στα σπίτια των οποίων θα ξεφαντώνει μία ορχήστρα τζαζ την ώρα που μόλις ανέφερα. Ένα πράγμα είναι βέβαιο: ορισμένοι από εσάς, που δεν θα ακούνε τζαζ το βράδυ της Τρίτης, θα νιώσουν πάνω τους βαρύ τον πέλεκυ».
“Yes, it don't mean a thing, if it ain't got that swing
Well, it don't mean a thing, all you got to do is sing
It makes no difference if it's sweet or hot
Just give that rhythm everything you got”
Ακολουθώντας την πορεία του Λούις Άρμστρονγκ, το δεύτερο μέρος της τετραλογίας, με τον τίτλο “Τα μπλουζ του δολοφόνου” (Διόπτρα, 2017, μτφρ. Μαρία Τραϊκόγλου), τοποθετείται στο Σικάγο του 1928. Στο Southside, η εμπειρία του blues που μετέφεραν οι μαύροι εσωτερικοί μετανάστες-μουσικοί του Νότου, εξηλεκτρίζεται. Muddy Waters, Sonny Boy Williamson II, Little Walter, Howlin’ Wolf, Junior Wells, Buddy Guy, Etta James. Ένας λευκός γκάνγκστερ βρίσκεται ακρωτηριασμένος σε ένα σοκάκι του Μπλάκμπελτ, κοντά στη «συνοικία του blues». Μια πλούσια κληρονόμος εξαφανίζεται και η μητέρα της προσλαμβάνει δύο ντετέκτιβ, τον Μάικλ Τάλμποτ και την Αφροαμερικανή Άιντα Ντέιβις για να τη βρουν – το μοτίβο εδώ παραπέμπει στην πλοκή του “Ο Μεγάλος Ύπνος” του Raymond Chandler. Η Άιντα αναγκάζεται να ζητήσει τη βοήθεια του Λούις Άρμστρονγκ, που έχει φτάσει στην πόλη. Ενώ η αστυνομία ενδιαφέρεται ελάχιστα για τη δολοφονία, ο φωτογράφος-ρεπόρτερ Τζέικομπ Ρούσο δεν μπορεί να βγάλει την εικόνα του νεκρού από το μυαλό του και έτσι ξεκινά τη δική του έρευνα. Στο μεταξύ, ο Αλ Καπόνε υποψιάζεται ότι υπάρχει προδότης στην οργάνωσή του. Τρεις φαινομενικά ασύνδετες υποθέσεις διαδραματίζονται σε μια πόλη που μαστίζεται από ένα πρωτοφανές κύμα καύσωνα. Στην πρωτεύουσα των blues και της ποτοαπαγόρευσης, οι πρωταγωνιστές του εγκλήματος θάβουν την αλήθεια στα βρόμικα νερά των σφαγείων.
“Yes, it don't mean a thing, if it ain't got that swing
It don't mean a thing, don't mean a thing if it ain't got that swing, boy
I said, it don't mean a thing, and all you gotta do is sing like”
“Ο θρήνος του γκάνγκστερ” (Διόπτρα, 2020, μτφρ. Ρόζα Τραϊκόγλου) αποτελεί το τρίτο μέρος της τετραλογίας. Φθινόπωρο 1947, Νέα Υόρκη. Το Χάρλεμ μεταπολεμικά στις δόξες του. Ο Charlie Parker, o Dizzy Gilespie, ο Thelonious Monk, o Max Roach και ο Bud Powell μετασχηματίζουν ριζοσπαστικά την trad jazz και το swing σε bebop. Ο Λούις Άρμστρονγκ βλέπει το αστέρι του να σβήνει και προσπαθεί να κρατηθεί στο προσκήνιο, δεχόμενος προτάσεις αμφίβολων κινήτρων και ύποπτης προέλευσης. Τέσσερα πτώματα σε ένα φτηνό πανδοχείο. Οι ιδιωτικοί ντετέκτιβ Τάλπμποτ και Ντέιβις αναλαμβάνουν την έρευνα που ψάχνουν απαντήσεις. Σε ένα τσιράκι της Μαφίας πέφτει απροσδόκητα ο κλήρος να διαλευκάνει μια πλεκτάνη που φτάνει μέχρι τα ανώτερα στρώματα της κοινωνίας. Ο δρόμος του διασταυρώνεται με αυτόν των δύο ντετέκτιβ. Η Νέα Υόρκη σε μία από τις πιο καθοριστικές στιγμές της ιστορίας της, με το bebop να δονεί τα club της πόλης, με τις πολυσύχναστες προβλήτες του Μπρούκλιν, όπου ξεβράζονται πτώματα, και με τη Μαφία στην εποχή του Τσάρλι Λουτσιάνο, του Μέγιερ Λάνσκι και του Μπένι Σίγκελ να φτάνει στο απόγειο της ισχύος της.
Η τετραλογία ολοκληρώνεται με το “Φονικό σουίνγκ” (Διόπτρα, 2022, μτφρ. Ρόζα Τραϊκόγλου), που διαδραματίζεται στο Λος Άντζελες του 1967. Αναβίωση του swing, στην εποχή των hippies, του LSD και του ψυχεδελικού rock. Μια νεαρή νοσοκόμα, η Κέρι Γκοντέ, ταξιδεύει στην Πόλη των Αγγέλων και αναζητάει απεγνωσμένα τον αδελφό της που αγνοείται. Ένας κατά συρροή δολοφόνος τρομοκρατεί την πόλη επιλέγοντας τυχαία τα θύματά του, και τα στοιχεία που έχει στα χέρια της η Κέρι είναι λιγοστά μα πολύτιμα.
Η ντετέκτιβ Άιντα Ντέιβις αναγκάζεται άθελά της να συνδράμει τις έρευνες της αστυνομίας όταν μια νεαρή γυναίκα βρίσκεται δολοφονημένη στο δωμάτιο ενός μοτέλ. Παρόλο που η Άιντα δεν έχει συναντήσει ποτέ το θύμα, το όνομά της εντοπίζεται στη σκηνή του εγκλήματος. Ο Λούις Άρμστρονγκ φθάνει στην πόλη ακριβώς τη στιγμή που οι έρευνες φέρνουν στην επιφάνεια μυστηριώδη στοιχεία που αφορούν την ταυτότητα του δολοφόνου. Στο μεταξύ, ο διαμεσολαβητής της Μαφίας, Ντάντε Σανφελίπε, μεταβαίνει στο LA με εντολή του Αλ Καπόνε. και αγοράζει με τις οικονομίες μιας ζωής έναν αμπελώνα στη Νάπα Βάλεϊ. Προτού εγκαταλείψει την πόλη, πρέπει να βρει έναν άντρα που αποφυλακίστηκε πρόσφατα κι έκτοτε έχουν χαθεί τα ίχνη του. Μια συνωμοσία, που αφορά την ιεραρχία της Μαφίας, εξυφαίνεται στις σκιές.
Η αστυνομική λογοτεχνία του Ray Celestin συνδυάζει τη μυθοπλασία με τα ιστορικά γεγονότα, ιδιαίτερα αυτά που αφορούν τη μουσική και τη Μαφία. Όπως εξηγεί ο ίδιος ο συγγραφέας, «υπάρχει πάντα ένας συμβιβασμός μεταξύ της ιστορικής ακρίβειας και της αφήγησης της ιστορίας που ο συγγραφέας θέλει περισσότερο να αφηγηθεί. Χρησιμοποιώ αρκετά ιστορικά στοιχεία για να εμπλουτίσω την πλοκή, ώστε το αποτέλεσμα να πλησιάσει το πραγματικό πορτρέτο της Νέας Ορλεάνης, του Σικάγου, της Νέας Υόρκης ή του Λος Άντζελες, την περίοδο που εκτυλίσσεται η πλοκή».
Στην καρδιά, όμως, του συγγραφέα, όπως και του τρομπετίστα-ντετέκτιβ, παραμένει πάντα η Νέα Ορλεάνη ή, έστω, η μυθοποιημένη εκδοχή της. Στο “Φονικό σουίνγκ”, αν και διαδραματίζεται στο LA, απαντούν ελεγειακά κομμάτια για την πολυπολιτισμική κοιτίδα της jazz. Γράφει ο Celestin:
«Ο Λούις άναψε τσιγαριλίκι, τράβηξε μια τζούρα, της το έδωσε. Ήταν κάτι που έκανε μόνο όταν βρισκόταν με τον Λούις και όσο μεγάλωνε τόσο μεγαλύτερη επίδραση είχε πάνω της […]
“Έχεις πάει τελευταία στη Νέα Ορλεάνη;” Ρώτησε ο Λούις με τόνο λιγότερο νοσταλγικό, πιο σοβαρό.
“Όχι, έχω χρόνια να πάω”, απάντησε η Άιντα, κουνώντας το κεφάλι.
“Έχουν αλλάξει τα πάντα. Το Τζέιν Άλεϊ έχει γκρεμιστεί, το Σάουθ Ρόμπαρτ ομοίως, τα καταγώγια με τη μουσική, όλα ισοπεδώθηκαν για να κατασκευαστούν δρόμοι που διασχίζουν την πόλη. Εκεί δημιουργούσαμε τζαζ, Άιντα, κι αυτοί τα διέλυσαν όλα…”»
“Nah, it makes no difference if it's sweet or hot
Just give that rhythm everything you got
Don't mean a thing, boy, if it ain't that a swing”
Σημ: Οι εμβόλιμοι στίχοι είναι του Irving Mills, ο οποίος τους προσέθεσε στην οργανική σύνθεση "It Don't Mean a Thing (If It Ain't Got That Swing)" του Duke Ellington (1931). Σ’ αυτή τη μορφή το ηχογράφησαν οι Mills Brothers το 1932. Ο Louis Armstrong το ηχογράφησε σε ντουέτο με την Ella Fitzgerald, αλλά και με τον ίδιο τον Duke, το 1961.
