O 48χρονος Σιναλέζος Shehan Karunatilaka έκανε θραύση πριν από μια δεκαετία με το πρώτο του μυθιστόρημα Chinaman, που τιμήθηκε με το βραβείο της Κοινοπολιτείας το 2012. Αφηγείται την ποτισμένη από το αλκοόλ ζωή ενός συνταξιούχου αθλητικού δημοσιογράφου που ξεκινά μια παράδοξη αναζήτηση για να εντοπίσει έναν σπουδαίο παίκτη του κρίκετ της δεκαετίας του 1980, ο οποίος έχει εξαφανιστεί μυστηριωδώς.
Το τελευταίο βιβλίο του Τα εφτά φεγγάρια του Μάαλι Αλμέιντα, που τιμήθηκε με το βραβείο Booker 2022, συνιστά μια πικρή σάτιρα για τους εμφύλιους πολέμους που αιματοκύλησαν τη Σρι Λάνκα κυρίως τη δεκαετία 1980-1990. Ο κεντρικός ήρωας, ο Μάαλι, είναι ένας πλανόδιος φωτογράφος που λατρεύει την αξιόπιστή του Nikon. Παίζει πόκερ με υψηλό ποντάρισμα και, κόντρα στα ήθη και στα έθιμα της πατρίδας του, είναι γκέι και άθεος (η συντριπτική πλειοψηφία των Σιναλέζων είναι συντηρητικοί βουδιστές, ενώ οι Ταμίλ, επίσης συντηρητικοί γόνοι Ινδών μεταναστών, ασπάζονται τον ινδουισμό). Στην αρχή του μυθιστορήματος, ο Μάαλι ξυπνά νεκρός.
Ο Μάαλι νομίζει ότι έχει καταπιεί «ανόητα χάπια» που του έδωσε ένας φίλος του και έχει παραισθήσεις. Όχι: είναι πραγματικά νεκρός, φέρεται να έχει μετοικήσει σε κάποιον «κάτω κόσμο». Η αφήγηση προσομοιάζει με την ομηρική Νέκυια ή με το μιλτονικό πανδαιμόνιο στον “Απολεσθέντα Παράδεισο”. Άλλες ψυχές περιβάλλουν τον Μάαλι, με τεμαχισμένα μέλη και αιματοβαμμένα ρούχα. Είναι ανίκανοι να σχηματίσουν μια τακτική ουρά για να συμπληρώσουν τα έντυπα που χρειάζονται για να προχωρήσουν σε άλλο επίπεδο αυτής της δαντικής διαστρωμάτωσης. Πολλοί από τους ανθρώπους που συναντά ο Μάαλι σε αυτό το ζοφερό τοπίο, είναι θύματα του εμφυλίου πολέμου∙ συμπεριλαμβανομένου ενός καθηγητή πανεπιστημίου που δολοφονήθηκε επειδή επέκρινε τη μαχητική αυτονομιστική ομάδα των Τίγρεων Ταμίλ. Το μυθιστόρημα απεικονίζει επίσης τα θύματα της μαρξιστικής ομάδας Janatha Vimukthi Peramuna, ή του (μαρξιστικού-λενινιστικού) Λαϊκού Κόμματος Απελευθέρωσης, που επίσης εξεγέρθησαν κατά της κυβέρνησης της Σρι Λάνκα και εντούτοις δολοφόνησαν πολλούς αριστερούς και πολίτες της εργατικής τάξης που μπήκαν στο δρόμο τους.
Ο Μάαλι ήταν μάρτυρας της βαρβαρότητας των συγκρούσεων. Δουλεύοντας για εφημερίδες και περιοδικά, φιλοδοξούσε να τραβήξει φωτογραφίες «που θα ρίξουν τις κυβερνήσεις. Φωτογραφίες που θα μπορούσαν να σταματήσουν τους πολέμους». Απαθανάτισε τον υπουργό της κυβέρνησης που κοιτούσε ενώ ο οργισμένος όχλος το 1983 πυρπολούσε σπίτια των Ταμίλ και έσφαζε τους ενοίκους, ενώ τράβηξε «πορτρέτα εξαφανισμένων δημοσιογράφων και εξαφανισμένων ακτιβιστών, δεμένων, φιμωμένων και νεκρών υπό κράτηση».
Αυτές οι φωτογραφίες είναι αποθηκευμένες κάτω από ένα κρεβάτι στο σπίτι της οικογένειάς του. Τώρα, στον κάτω κόσμο, έχει μόνο επτά φεγγάρια – μια εβδομάδα – για να έρθει σε επαφή με τη φίλη του Γιάκι και τον ξάδερφό της, να τους πείσει να ανακτήσουν το απόθεμα των φωτογραφιών και να τις μοιράσουν στο Κολόμπο -τη μεγαλύτερη πόλη και οικονομική πρωτεύουσα της Σρι Λάνκα- προκειμένου να αποκαλυφθεί η βαθιά βίαιη φύση της σύγκρουσης. Υποτίθεται, σύμφωνα με τις σιναλέζικες παραδόσεις, ότι σε κάθε ψυχή επιτρέπεται να περιπλανηθεί επί επτά φεγγάρια στο ενδιάμεσο μεταξύ ζωής και θανάτου (κάτι σαν το Καθαρτήριο του Δάντη). Μετά οι ψυχές περνούν στη λήθη. Ο Μάαλι δεν θέλει να ξεχάσει∙ επιθυμεί, έστω και με τον θάνατό του, να συνεισφέρει ως αυτόπτης μάρτυρας ωσότου να παραδοθεί στη λήθη. Ο ίδιος του ο θάνατός του έχει εκθέσει την ευθραυστότητα της ζωής και οι φωτογραφίες αποτελούν την κληρονομιά του για τη χώρα του και μια άμυνα ενάντια στη συλλογική αμνησία.
“Τα εφτά φεγγάρια του Μάαλι Αλμέιντα” είναι γραμμένο σε δεύτερο πρόσωπο, γεγονός που δίνει στην αφήγηση ένα ελαφρώς αποστασιοποιημένο ύφος, αλλά αντισταθμίζεται από το σαρδόνιο χιούμορ.
Θα μπορούσαν να εντοπιστούν εκλεκτικές συγγένειες με τον μαγικό ρεαλισμό του Σαλμάν Ρούσντι ή του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, όμως το μυθιστόρημα εξίσου παραπέμπει στη διαβολιάδα του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ στο ανατρεπτικό “Ο Μετρ και η Μαργαρίτα”. Οι αφηγήσεις είναι συχνά χιουμοριστικά μακάβριες –πτώματα τσακώνονται μεταξύ τους– όμως στο υπόστρωμα, πίσω από τη χιουμοριστική επικάλυψη, παραμονεύει μια αληθινή και τρομακτική πραγματικότητα: η σφαγή των εμφυλίων πολέμων της Σρι Λάνκα.
Μέσα σε δύο μόλις σελίδες, ο Καρουνατίλακα ανατέμνει με υπονομευτικό χιούμορ δεκαετίες εμφυλίων συγκρούσεων:
«Κάποτε έφτιαξες ένα σκονάκι για τον Άντριου Μαγκάουαν, έναν νεαρό Αμερικανό δημοσιογράφο που είχε μπερδευτεί στις συντμήσεις της Σρι Λάνκα. Το ανακύκλωσες πολλές φορές για πολλούς επισκέπτες στη διάρκεια πολλών ετών.
Αγαπητέ Άντι,
Σ’ έναν ξένο, η τραγωδία της Σρι Λάνκα θα φαίνεται μπερδεμένη και ανεπανόρθωτη. Δεν χρειάζεται να είναι τίποτα από τα δύο. Ορίστε οι κύριοι παίκτες.
ΑΤΤΙ – Οι Απελευθερωτές Τίγρεις του Ταμίλ Ίλαμ
∙Θέλουν ένα χωριστό κράτος Ταμίλ.
∙Είναι έτοιμοι να σφάξουν αμάχους Ταμίλ και μετριοπαθείς για να τα καταφέρουν.
ΛΑΜ – Το Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο
∙Θέλουν να ανατρέψουν το καπιταλιστικό κράτος.
∙Είναι πρόθυμοι να δολοφονήσουν την εργατική τάξη καθώς θα την απελευθερώνουν.
ΕΕΚ – Το Ενωμένο Εθνικό Κόμμα
∙Γνωστό ως το Κόμμα του Ανιψιού Θείου (Uncle Nephew Party, αγγλικό, αποικιακό λογοπαίγνιο, για να καταδειχθεί ο νεποτισμός που επικρατεί στην ανεξάρτητη Σρι Λάνκα, ως απότοκο της αγγλικής αποικιοκρατίας).
∙Στην εξουσία από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 και αναμεμειγμένο στους άνω δύο πολέμους.
ΑΔΚ – Η Ειδική Δύναμη Κρούσης
∙Εκ μέρους της κυβέρνησης θα απαγάγουν και θα βασανίσουν όποιον είναι ύποπτος ότι ανήκει στους ΑΤΤΙ ή στο ΛΑΜ ή τους βοηθάει.
Το έθνος είναι διαιρεμένο σε φυλές, οι φυλές είναι διαιρεμένες σε φατρίες και οι φατρίες στρέφονται η μία εναντίον της άλλης. Όποιος είναι στην αντιπολίτευση θα κηρύξει την πολυπολιτισμικότητα κι έπειτα θα επιβάλει την κυριαρχία των Σιναλέζων βουδιστών με αντάλλαγμα την εξουσία. Δεν είσαι ο μόνος ξένος εδώ, Άντι. Υπάρχουν άλλοι το ίδιο μπερδεμένοι με σένα.
ΙΕΔ – Η Ινδική Ειρηνευτική Δύναμη
∙Σταλμένη από τους γείτονές μας για να διαφυλάξει την ειρήνη.
∙Είναι πρόθυμη για να κάψει χωριά για να φέρει σε πέρας την αποστολή της.
ΟΗΕ – Ηνωμένα Έθνη
∙Έχουν γραφεία στο Κολόμπο.
∙Είναι καθάρματα σε θέματα συνεργασίας.
ΚΕΑ – Κλάδος Έρευνας και Ανάλυσης
∙Ινδικές μυστικές υπηρεσίες, εδώ για να κλείσουν ύποπτες συμφωνίες.
∙Καλύτερα να αποφεύγονται.
ΚΥΠ – Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών
∙Κάθεται στις ακτές της Νήσου Ντιέγκο Γκαρσία κρατώντας ισχυρά κιάλια.
∙Είναι αλήθεια αυτό, Άντι; Πες ότι δεν είναι.
Δεν είναι τόσο πολύπλοκο, φίλε μου. Μην προσπαθείς να ψάξεις τους καλούς γιατί δεν υπάρχει κανένας. Όλοι είναι υπερήφανοι και άπληστοι και κανένας δεν μπορεί να διεκπεραιώσει καταστάσεις χωρίς λεφτά να αλλάξουν χέρια ή να σηκωθούν γροθιές. Τα πράγματα έχουν οξυνθεί πέρα απ’ όσο φαντάστηκε οποιοσδήποτε και γίνονται όλο και χειρότερα. Να προσέχεις, Άντι. Δεν αξίζει να πεθάνει κανείς γι’ αυτούς τους πολέμους. Για κανέναν πόλεμο».
Ανεξάρτητα από τη σκέψη του συγγραφέα, ίσως πράγματι αξίζει να πεθάνει κανείς για κάποιο πόλεμο - αντικαπιταλιστκό, όπως στην Παρισινή Κομμούνα του 1871, αντιφασιστικό, όπως στην Ισπανία του 1936-1939, διεθνιστικό-αντιποικιακό, όπως με τους Κουβανούς μαχητές στη Νότια Αφρική ή με τους Κούρδους στη Ροζαβά ή με τους Ζαπατίστας στην Τσιάπας. Όμως ο Εμφύλιος διαφέρει: όχι επειδή, και καλά, αλλησκοτώνονται αδέρφια, ούτε επειδή διεξάγεται στο όνομα μιας αφηρημένης ιδέας, της πατρίδας∙ το διακύβευμα είναι η καταδυνάστευση από τους νικητές του κοινού χώρου. Να γιατί οι Εμφύλιοι είναι οι πιο αδυσώπητοι πόλεμοι: πέρα από τις προσωπικές έριδες και αντιμαχίες, που πολλές τους εμπίπτουν στα χωράφια του φροϋδισμού, ο εχθρός δεν πρέπει απλώς να νικηθεί, πρέπει να εξαληφθεί, ώστε να μην υπάρξουν υπολείμματα ικανά να διεκδικήσουν κομμάτια αυτού του κοινού χώρου.
Μιλώντας πάντως ιστορικά, το μαρξιστικό-λενινιστικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο, δεν ενεπλάκη σε δολοφονίες αμάχων∙ μόνο στρατιωτικών, κυβερνητικών και συνεργών της ακροδεξιάς κυβέρνησης. Αντιλαμβάνομαι ωστόσο την αγωνία του συγγραφέα για την ειρήνευση. Με αυτό το μυθιστορηματικό διάβημα, ο Καρουνατίλακα αποδίδει λογοτεχνική, έστω, δικαιοσύνη στα θύματα μιας τρομερής περιόδου της ιστορίας της χώρας του.
Αξιέπαινη η μετάφραση της Ρένας Χατχούτ και απαραίτητη η εισαγωγή της για να εισέλθει κανείς στο πεδίο των ταξικών-εθνοτικών-θρησκευτικών συγκρούσεων της Σρι Λάνκα.
Ο Shehan Karunatilaka θα βρίσκεται στην Αθήνα την Τρίτη 19 Σεπτεμβρίου, στο Public Café Συντάγματος, για να συνομιλήσει με την επιμελήτρια των εκδόσεων Gutenberg Ζωή Μπέλλα-Αρμάου και τον συγγραφέα Χρήστο Αστερίου. Ώρα έναρξης 20:30.
Shehan Karunatilaka, Τα εφτά φεγγάρια του Μάαλι Αλμέιντα
Εκδόσεις Gutenberg, 2023
Σελ. 605, μτφρ. Ρένα Χατχούτ
