Ο Edgar Allan Poe (1809- 1949) αποτελεί την προσωποποιηση του poète maudit, της καταραμένης ψυχής, του περιπλανώμενου. Η μοίρα του ήταν βαριά, η ζωή του σχεδόν αβάσταχτη. Τα βάσανά του – ένα κράμα ακόρεστης αγωνίας και εγωπαθούς επιθυμίας- συνοψίζονται στη αγαπημένη του φράση-κλειδί για την κατανόηση του έργου του: «Η καρδιά μου κείτονταν ξεγυμνωμένη». «Δεν θα μπορούσα να αγαπήσω παρά μόνο εκεί όπου/ ο Θάνατος/ Ενώνει την ανάσα του με αυτήν της Ομορφιάς» γράφει σε ένα από τα νεανικά ποιήματά του. Εσθετιστής, ο Poe αναζήτησε δαιμονικά το καλό που ενίοτε προκύπτει από το κακό, το όμορφο που συχνά γεννά το νοσηρό. Το ιδιοφυές πνεύμα του εξερεύνησε θαρραλέα τις πολυπρισματικές σχέσεις των ιδεών και των πραγμάτων, είτε πρόκειται για τον έρωτα που βιώνεται πέρα από το σκοτάδι, στο επέκεινα, είτε για τον επιστημονικό ορθολογισμό που παγιδεύεται στο χάος του υπερφυσικού. Εκών άκων, ο Poe έγινε έτσι ο εμψυχωτής των ιδεωδών του ρομαντικού κινήματος, αλλά και ο πρόδρομος, όπως υπογραμμίζει ο Μαλαρμέ, του συμβολισμού και του σουρεαλσιμού (σημ: πολλά από τα έργα του 19ου αιώνα που σήμερα εγγράφονται στη λογοτεχνία του φανταστικού, στην πραγματικότητα συγκροτούν τις λυδίες λίθους του ρομαντισμού: τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο Φρανκενστάιν της Mary Shelley και ο Δράκουλας του Bram Stoker).
Η παρούσα συλλογή περιλαμβάνει τα 21 πιο ανθολογημένα διηγήματα του πρωτοπόρου συγγραφέα. Ο Poe εξάλλου θεωρείται ο πρώτος σπουδαίος αρχιτέκτονας της τέχνης της σύντομης φόρμας. Συναρθρωμένες, αυτές οι ιστορίες, προσδιορίζουν τις συντεταγμένες σε ένα συναρπαστικό ταξίδι στον αλλόκοτο κόσμο της σκοτεινής πλευράς του ανθρώπου, του τρόμου, της φρίκης, της μελαγχολίας, της εκδίκησης, της τρέλας, της καταστροφικής ηδονής, της αλκοολικής μανίας («mania-a-potu», όπως την ονόμαζε ο ίδιος) και της φοβίας του εγκλεισμού (η ταφή προ του θανάτου επανέρχεται συχνά ως μοτίβο στα έργα του).
Η έκδοση στηρίζεται στη αντίστοιχη έκδοση του Παπαδημητρίου του 1953, σε μετάφραση του Κοσμά Πολίτη, την οποία επικαιροποιεί σε σημεία ο Βαγγέλης Προβιάς. Ορισμένες από τις καλύτερες ιστορίες του Poe πράγματι περιλαμβάνονται εδώ: Η ιστορία εκδίκησης “Το βαρέλι Αμαντιλάδο” (1846), όπου ο Poe εισάγει το εφέ της ξαφνικής σιωπής του κεντρικού ήρωα. Η περίφημη, εκτενής “Πτώση του Οίκου των Άσερ” (1839), όπου γίνεται απίστευτα πιστευτός ο αφηγητής μιας εξωπραγματικής φανταστικής ιστορίας. Το “Μετζγκερστάιν” (1831), ένα ιπποτικό θρίλερ γοτθικής εκδίκησης. “Η Σφίγγα” (1845), που συνδυάζει τις δύο κυριότερες εμμονές του Poe, την επιστήμη με τον ορθολογισμό της και την υποκειμενική οπτική με τη φρίκη της πλανημένης όψης στον κόσμο που μας περιβάλλει. “Ο Μαύρος Γάτος” (1842), αλληγορική μορφή του μάγου, που θα προσλάβει ισχυρές συμβολικές συνδηλώσεις στη λογοτεχνία του φανταστικού και στο αστυνομικό αφήγημα. Η “Βερενίκη” (1832) και η “Ελεονόρα” (1842), όπου ο απόλυτος έρωτας βιώνεται με τον πιο νοσηρό τρόπο, σε συνθήκες θανατηφόρας ασθένειας (αντικατοπτρισμοί του θανάτου της μητέρας του Poe από φυματίωση σε νεαρή ηλικία). Η υπερβατική “Λίγεια” (1838), από τις πιο στέρες αφηγήσεις του συγγραφέα, όπου διασαλεύονται αριστοτεχνικά τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα, την επιθυμία και τη φαντασίσωση. Το “Χιλιοστό Δεύτερο Παραμύθι της Σεχραζάντ”, που εμπνέεται από τις “Χίλιες και Μια Νύχτες” και αναζητά τι στην πραγματικότητα απέγινε η Σεχραζάντ, ορμώμενο από το αξίωμα «η αλήθεια είναι πιο παράξενη από τον μύθο». Το “Χειρόγραφο που βρέθηκε στο μπουκάλι” (1832), ελεύθερη διασκευή του μύθου του Ιπτάμενου Ολλανδού, που επηρέασε τα μάλα συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας όπως ο Ιούλιος Βερν και ο H. G. Wells. “Η κάθοδος στο Μάελστορμ” (1841) που ενέπνευσε τις ναυτικές ιστορίες του Joseph Conrad και του Herman Melville. Στη “Μάσκα του Κόκκινου Θανάτου” (1842), που αντλεί από τη σαιξπηρική “Θύελλα”, βασίστηκε ο μετρ του αστυνομικού Arthur Conan Doyle στη νουβέλα του “Σπουδή στο Κόκκινο” (πρώτη εμφάνιση του Σέρλοκ Χολμς στη λογοτεχνία).
Το ίδιο επιδραστικά στάθηκαν και τα ποιήματα αλλά και τα εκτενέστερα πεζά έργα του Poe. Ως προς τα πρώτα, για το “Κοράκι” (1845) και το “Άναμπελ Λη” (1849) και τη συμβολή τους στην goth παραφιλολογία δεν χρειάζεται να ειπωθούν πολλά. Όσο για τα πεζά έργα, η νουβέλα “O Χρυσός Σκαραβαίος” (1843), πειρατική ιστορία αναζήτησης με φόντο τα νησιά Σάλιβαν, προοικονομεί το “Νησί των θησαυρών” του Robert Louis Stevenson. “Τα εγκλήματα της οδού Μοργκ” (1841), η πρώτη αστυνομική νουβέλα στην ιστορία της λογοτεχνίας, εισάγει ως κεντρικό ήρωα τον ντετέκτιβ Ντιπόν, που αποτέλεσε το πρότυπο για τον Σέρλοκ Χολμς αλλά και για τον Πουαρό της Agatha Christie. Το μικρό μυθιστόρημα “Η αφήγηση του Άρθουρ Γκόρντον Πυμ” (1838), η πιο εφιαλτική αφήγηση θαλασσινού ταξιδιού στην παγκόσμια λογοτεχνία, επηρέασε τόσο τον Melville στο “Μόμπι Ντικ” όσο και τον H.P. Lovecraft στο σύνολο της «μυθολογίας Κθούλου» και ειδικά στα “Βουνά της τρέλας”. Τέλος, η “Πτώση του Οίκου των Άσερ”, που αναφέρθηκε και πιο πάνω, άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα συγχρόνως σε ένα μεγάλο κομμάτι της λογοτεχνίας του φανταστικού (Philip K. Dick, Ray Bradbury κ.ά.), στην αστυνομική αφήγηση (ο Dashiell Hammett στην “Κατάρα των Ντέην”) και σε Γάλλους καταραμένους ποιητές σαν τον Arthur Rimbaud και τον Charles Baudelaire – το spleen στη “Μελαγχολία των Παρισίων” του τελευταίου πηγάζει από τις σελίδες του Poe.
O Edgar Allan Poe έζησε μόλις 40 χρόνια. Το τι άλλο θα μπορούσε να γράψει αν εξελισσόταν περισσότερο η τέχνη του και «ωρίμαζε» και ο ίδιος πέθαινε πλήρης ημερών, είναι υποθετικό (άρα όχι ιστορικό) ερώτημα και δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία. Σημασία έχει αυτό που μας άφησε: όπως σημειώνει και ο βιογράφος του Peter Ackroyd (βιογράφος επίσης του Shakespeare και του William Blake), το κληροδότημα του Poe είναι ανεκτίμητο. Το τίμημα ήταν η ζωή του. Στην τελευταία του επιστολή προς την αγαπημένη του Αν Ρίτσμοντ, γράφει: «Η θλίψη μου είναι ανείπωτη, και αυτό με θλίβει περισσότερο. Τίποτα δεν με αυχαριστεί ή δεν με παρηγορεί. Η ζωή μου δείχνει έρημη – το μέλλον μοιάζει με ένα θλιβερό κενό». Ο Baudelaire χρόνια αργότερα θα παρατηρούσε: «αυτός ο θάνατος ήταν σχεδόν μια αυτοκτονία, μια αυτοκτονία που είχε από καιρό προετοιμαστεί».
Edgar Allan Poe, Οι καλύτερες ιστορίες
εκδ. Ιωλκός, 2023
μετάφραση Κοσμάς Πολίτης, ανθολόγηση-επιμέλεια Βαγγέλης Προβιάς
σ. 432
