Το τελευταίο μυθιστόρημα του Τζόναθαν Κόου είναι μια οικογενειακή σάγκα και συγχρόνως μια μικροϊστορία του Ηνωμένου Βασιλείου από την εποχή του Β’ Παγκοσμίου πολέμου μέχρι και αυτήν της πανδημίας∙ το ιστορικό αφήγημα αφορά ανθρώπους που κινήθηκαν ιστορικά μακριά από τον χώρο των επωνύμων πρωταγωνιστών των ιστορικών εξελίξεων -π.χ. μακριά από τους χώρους λήψης των αποφάσεων της «υψηλής πολιτικής»-, ώστε να ρίξει φως στις επιπτώσεις των κεντρικών ιστορικών γεγονότων στη ζωή και στον τρόπο σκέψης των απλών ανθρώπων.
Αρμός της αφήγησης είναι ένα περίφημο εργοστάσιο παρασκευής σοκολάτας με έδρα το Μπόρνβιλ, προάστιο του Μπέρμιγχαμ. Αποτελεί ισχυρό οικονομικό κέντρο της περιοχής και εκεί εργάζονται επί δεκαετίες φίλοι, γείτονες και οι απόγονοί τους. Βασικός χαρακτήρας είναι η Μαίρη, η οποία θα ζήσει 75 χρόνια και θα αντικρίσει τις κοσμογονικές αλλαγές που επιφέρει ο χρόνος στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή του Ηνωμένου Βασιλείου. Γύρω από τη Μαίρη περιστρέφονται και οι υπόλοιποι βασικοί χαρακτήρες του μυθιστορήματος, όπως ο Τζέφρι, ο Τζακ, ο Πήτερ και η Σοντέτ.
Μέσα από τις οπτικές τους, παρακολουθούμε τα γεγονότα που σημάδεψαν την Αλβιώνα της εφτά τελευταίες δεκαετίες και το πώς βιώθηκαν αυτά από τους πολίτες της: τον τελευταίο πόλεμο και την εμμονή των Άγγλων στη νίκη επί των Γερμανών, την τελετή στέψης της Ελισάβετ και τους διαφόρους βασιλικούς γάμους και κηδείες (με αποκορύφωμα αυτή της Νταϊάνα Σπένσερ), τον τελικό και τη νίκη στο Παγκόσμιο Κύπέλλο του 1966, έστω και με το αμφισβητούμενο γκολ του Τζεφ Χαρστ, που βιώθηκε ως άλλος πόλεμος κατά των Γερμανών (εκφωνητής: «Η Δυτική Γερμανία ενδέχεται να μας νικήσει στο εθνικό μας σπορ σήμερα [...], αλλά κάτι τέτοιο δεν θα ήταν και πολύ άδικο. Εμείς τους νικήσαμε δύο φορές στο δικό τους»), την είσοδο της Μεγάλης Βρετανίας στην τότε ΕΟΚ και τους περιορισμούς που επιφέρουν οι νέες προδιαγραφές στην παρασκευή των αγλλικών προϊόντων, τις προσπάθειες των Εργατικών (αρχικά υπό την κυβέρνηση του Άτλι) να οικοδομήσουν το Εθνικό Σύστημα Υγείας, την εμμονή με τη βασίλισσα αλλά και την ταυτόχρονη απέχθεια προς το συμβολικό της πρόσωπο (το μικρό Ιωβηλαίο σε αντίστοιξη με το “God Save the Queen” των Sex Pistols το φθινόπωρο του 1976), την άνοδο της Θάτσερ στην εξουσία και την κυριαρχία του πιο σκληρού καπιταλισμού, τη μετάλλαξη των Εργατικών σ’ ένα άνευρο, φιλελεύθερο κεντρώο κόμμα στα χρόνια της “Cool Britania” και του Τόνι Μπλερ, ώσπου να φτάσουμε στο Brexit και την πανδημία. Σε ό,τι αφορά την τελευταία, σε μερικές από τις πιο εμπνευσμένες και απολαυστικές σελίδες του μυθιστορήματος, ο Κόου αντιπαραβάλλει τον ασυνάρτητο λόγο του Μπόρις Τζόνσον με τη λεγόμενη «ομιλία της νίκης» του Τσώρτσιλ την επαύριο του πολέμου.
Τα γεγονότα αυτά, ειδικά τα πιο πρόσφατα, θα επιφέρουν –ενίοτε- συντριπτικές αλλαγές στις σχέσεις των βασικών πρωταγωνιστών του δράματος (αν και, όπως πάντα, υπάρχει μπόλικο καυστικό χιούμορ στη γραφή του Κόου, που αναδεικύεται χάρη στη θαυμάσια μετάφραση της Άλκηστης Τριμπέρη). Ειδικά το Brexit (με κορυφαίο παράδειγμα την εργατική Ουαλία) θα αποκαλύψει μια χώρα διαιρεμένη σε αντίπαλα στρατόπεδα, που δεν μοιάζουν με αυτά του παρελθόντος: ταξικά, δεν είναι μόνο οι προνομιούχες τάξεις αυτές που τάσσονται υπέρ της αποχώρησης από την Ε.Ε. και της αγγλικής απομόνωσης, αλλά και μεγάλο μέρος της εργατικής τάξης. Ο συγγραφέας επίσης θεωρεί αυτά τα τελευταία όχι απλώς ως συμπτώματα των καιρών, αλλά ως μια αντανάκλαση της ομοφοβίας και του συγκαλυμμένου ρατσισμού (αρχικά κατά των μαύρων μεταναστών, αργότερα κατά των Ανατολικοευρωπαίων, σταθερά κατά των Ιρλανδών) που έχουν βαθιές ρίζες και στο θεωρητικά προοδευτικό Ηνωμένο Βασίλειο. Αν και πρόκειται για μυθιστόρημα, το βιβλίο του Κόου απηχεί προβληματισμους που έθεσαν κορυφαία θεωρητικά έργα όπως το «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία» του Ένγκελς ή το μνημειώδες «Η συγκρότηση της αγγλικής εργατικής τάξης» του μεγάλου ιστορικού E.P. Thompson.
Γράφει ο Κόου, αναφορικά με τις φυγόκεντρες δυνάμεις που απελευθερώθηκαν ήδη από την εποχή της διακυβέρνησης της χώρας από τη Θάτσερ (συνομιλούν ο νεοφιλελεύθερος Τζακ και ο αδελφός του, Μάρτιν, που ψηφίζει Εργατικούς):
«”Μάρτιν”, είπε ο αδερφός του χτυπώντας τον απαλά στην πλάτη, “σύνελθε. Η δεκαετία του εξήντα τελείωσε. Η δεκαετία του εβδομήντα τελείωσε. Έχουμε νέα πρωθυπουργό, μήπως δεν το έχεις πάρει χαμπάρι; Από εδώ και στο εξής, το εμείς εναντίον αυτών είναι μονόδρομος.Ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Βάζεις ένα βαρίδι και τι συμβαίνει στη ζυγαριά; Η μια πλευρά καταποντίζεται και η άλλη ορθώνεται. Είναι η φυσική τάξη πραγμάτων. Και αν ο κόσμος χωριστεί σε νικητές και χαμένους, ξέρω πολύ καλά με ποιανών το μέρος θέλω να είμαι εγώ. Όλοι μας οφείλουμε να κάνουμε αυτή την επιλογή. Σε συμβουλεύω να την κάνεις κι εσύ – και γρήγορα μάλιστα, πριν ξεμείνεις πίσω”».
Το Διαιρεμένο Βασίλειο (υπέροχος τίτλος!) είναι ίσως το ουσιαστικότερο και πιο διεισδυτικό μυθιστόρημα του Τζόναθαν Κόου από την εποχή της Λέσχης των Τιποτένιων (Εκδόσεις Πόλις, 2012, μτφ. Γιώτγος Τσακνιάς) και του Τι ωραίο πλιάτσικο! (Εκδόσεις Πόλις, 2013, μτφ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου).
Ποια θα είναι η επόμενη πράξη του δράματος του Διαιρεμένου Βασιλείου μετά το Brexit; Αν και χάρη σε έναν μάλλον πρόχειρο συμβιβασμό τα χειρότερα αποφεύχθηκαν στο ζήτημα της συνοριακής κατάστασης με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας, η κατάσταση στην κατεχόμενη Βόρεια Ιρλανδία παραμένει έκρυθμη και το αποσχιστικό ρεύμα λίγο θέλει να ξαναφουντώσει. Σε ό,τι αφορά τη Σκωτία, η Αριστερά, που έχει σταθερά την πλειοψηφία, άργά ή γρήγορά θα επαναφέρει (πιο επιτακτικά αυτή τη φορά) το αίτημα της ανεξαρτησίας με ταυτόχρονη είσοδο της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οψόμεθα!
Υ.Γ. Περί διακειμενικότητας: στις σελίδες του «Διαιρεμένου Βασιλείου» ο Κόου αναφέρεται σε ένα από τα κορυφαία μυθιστορήματα των τελευταίων χρόνων με θέμα την ομοφοβία και τον ρατσιμό: το Γυναίκα, κορίτσι, άλλο της Αγγλονιγηριανής Bernadine Evaristo (εκδ. Gutenberg, 2020, μτφ. Ρένα Χατχούτ).
Jonathan Coe, Bournville - To Διαιρεμένο Βασίλειο
Εκδόσεις Πόλις, 2023
Μτφ.Άλκηστις Τριμπέρη
σελ. 496
