Ακολουθούμε βήμα-βήμα τα σημεία που διαμόρφωσαν την «Επικίνδυνη γραφή» του Τζέημς Τζόυς. 100 + 1 χρόνια από την κυκλοφορία του αριστουργηματικού Οδυσσέα (02/02/1922, ανήμερα των 40ών γενεθλίων του συγγραφέα), που παραμένει ένα υπερκείμενο που ακυρώνει κάθε άλλο μυθιστόρημα.
1882
Στις 2 Φεβρουαρίου του 1882 γεννιέται ο Τζαίημς Ώγκιουστιν Αλοΐσιους Τζόυς στο Νο. 31 της Μπράιτον Σκουέαρ, στη συνοικία Ράθγκαρ του Δουβλίνου. Γονείς του είναι ο Τζον Στανισλάους και η Μαίρη Τζέην Τζόυς. Από τα δεκαπέντε παιδιά της οικογένειας, τα πέντε πεθαίνουν σε νηπιακή ηλικία. Ο Τζαίημς μεγαλώνοντας αναπτύσσει πιο στενή σχέση με τον κατά δύο χρόνια μικρότερό αδελφό του, Στανισλάους.
1884-1887
Η οικογένεια Τζόυς αντιμετωπίζει σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Μετακομίζουν αρχικά στη συνοικία Ράθμινς και στη συνέχεια στη συνοικία Μπράι του Δουβλίνου.
1888
Ο Τζόυς στέλνεται εσώκλειστος στην ιησουιτική σχολή του Κλόνγκοους Γουντ Κόλετζ. Η καθολική εκπαίδευση που λαμβάνει θα επηρεάσει το έργο του και θα σφυρηλατήσει την έντονη αντίθεση του στον κληρικαλισμό.
1891-1892
Πεθαίνει ο δημοκρατικός ηγέτης του κινήματος υπέρ της ανεξαρτησίας της Ιρλανδίας, Τσαρλς Στιούαρτ Παρνέλ. Ο πατέρας του Τζόυς ήταν θερμός υποστηριχτής του. Η πολιτική δράση του Παρνέλ, η πύρινη ρητορική του, το δημοκρατικό του ήθος και η διακηρυγμένη αντίθεσή του προς την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, επηρεάζουν βαθιά τον μικρό Τζόυς. Στις 6 Οκτωβρίου, σε ηλικία μόλις εννέα ετών, γράφει τους πρώτους του ποιητικούς στίχους με τον τίτλο Et Tu, Healy, με τους οποίους τιμά τη μνήμη του Παρνέλ και επιτίθεται στους πολιτικούς του αντιπάλους. Τον ίδιο χρόνο αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η οικογένειά του, αναγκάζουν τους Τζόυς να σταματήσουν τη φοίτηση του Τζαίημς στο Κλόνγκοους Γουντ Κόλετζ. Οι πιστωτές του πατέρα του κατάσχουν τα έπιπλα του σπιτιού τους. Οι Τζόυς αναγκάζονται να μετακομίσουν ξανά.
1893-1897
Ο Τζόυς γράφεται μαζί με τον αδελφό του Στανισλάους στο ιησουϊτικό κολέγιο Μπελβεντέρε όπου, χάρη σε γνωριμίες του πατέρα τους, εξασφαλίζουν δωρεάν φοίτηση. Αποδεικνύεται λαμπρός μαθητής και διακρίνεται σε πολλούς διαγωνισμούς. Γνωρίζει για πρώτη φορά το έργο του Αριστοτέλη και του Θωμά Ακινάτη και επηρεάζεται βαθιά από τις ιδέες του τελευταίου. Νέα οικονομικά προβλήματα αναγκάζουν την οικογένειά του να μετακομίσει ξανά. Επιπρόσθετα, ο πατέρας του αντιμετωπίζει προβλήματα αλκοολισμού.
1898
Ο Τζόυς κάνει την πρώτη του μετάφραση: μεταφράζει από τα λατινικά στα ιρλανδικά το έργο O fons Bandusiae από τις Ωδές του Οράτιου. Πεθαίνει ο παππούς του Φίλιπ, που συνέδραμε οικονομικά την οικογένειά του. Πιθανότατα τον Αύγουστο του ίδιου έτους ο Τζόυς έχει την πρώτη του ερωτική εμπειρία.
Τον Σεπτέμβριο γράφεται στο Πανεπιστήμιο του Δουβλίνου. Σπουδάζει αγγλική και ιταλική φιλολογία. Παρακολουθεί στο Δουβλίνο την θεατρική πρεμιέρα του έργου The Countess Cathleen του Ιρλανδού εθνικού ποιητή και νομπελίστα Ουίλιαμ Μπατλερ Γέητς. Ο Τζόυς ασχολείται με τη δραματουργία και διαβάζει με πάθος τα έργα του Ίψεν. Αρχίζει να κόβει τους δεσμούς του με τον καθολικισμό. Αρνείται για πρώτη φορά να συμμετάσχει μαζί με την οικογένειά του στον εορτασμό του Πάσχα. Τον Μάιο του 1899 αρνείται να πάρει μέρος στις αντιδραστικές διαμαρτυρίες κατά του έργου του Γέητς Countess Cathleen, το οποίο θεωρήθηκε αιρετικό.
Συμμετέχει στην φοιτητική θεατρική παράσταση Cupid’s Confidant. Οι Τζόυς μετακομίζουν στη συνοικία Ρόγιαλ Τέρας, που θα απαθανατιστεί αργότερα στο περίφημο διήγημα του Τζαίημς Οι νεκροί. Τον Απρίλιο του 1900 επισκέπτεται για πρώτη φορά το Λονδίνο μαζί με τον πατέρα του. Γράφει το πρώτο του θεατρικό έργο με το τίτλο My Brilliant Career, το οποίο όμως απορρίπτει ο εκδότης Ουίλιαμ Άρτσερ. Το έργο αυτό έχει χαθεί. Δημοσιεύει στην επιθεώρηση Fortnightly Review το δοκίμιο Το Νέο Δράμα του Ίψεν. Απευθύνει επιστολή στον Νορβηγό δραματουργό, στην οποία του εκφράζει τη μεγάλη εκτίμηση που τρέφει για τη δραματουργία του. Μεταφράζει δύο θεατρικά έργα του Γερμανού συγγραφέα Γκέρχαρτ Χάουπτμαν, τα οποία και προτείνει ν’ ανέβουν στο Θέατρο του Δουβλίνου• η πρότασή του απορρίπτεται. Στέλνει μια επιλογή από τα ποιήματά του στον Ουίλιαμ Άρτσερ, ο οποίος τα απορρίπτει και συμβουλεύει τον Τζόυς να μην τα δημοσιεύσει. Τον Οκτώβριο του 1901 δημοσιεύει το άρθρο The Day of the Rabblement, μια πολεμική κατά της σύγχρονης ιρλανδικής λογοτεχνίας, την οποία θεωρεί παρωχημένη. Τον Μάιο του 1902 δημοσιεύει ένα δοκίμιο για το έργο του Ιρλανδού ποιητή Τζέημς Κλάρενς Μάνγκαν. Τον Οκτώβριο επισκέπτεται το Λονδίνο όπου συναντάται με τον Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέητς. Του εκφράζει με αυτοπεποίθηση την απογοήτευσή του για τον συντηρητισμό και τον εθνικιστικό χαρακτήρα που διακρίνει την ιρλανδική λογοτεχνία. Στις 27 Νοεμβρίου αποφοιτά από το πανεπιστήμιο.
Σκέψεις για μόνιμη εγκατάσταση στο Παρίσι. Φιλοδοξεί να βιοποριστεί ως γιατρός και ως συγγραφέας παράλληλα. Για τον σκοπό αυτό γράφεται στην Ιατρική Σχολή της Αγίας Κεκιλίας του Δουβλίνου. Ταξιδεύει στο Παρίσι όπου γοητεύεται από τους μποέμ της γαλλικής πρωτεύουσας. Αποφασίζει να εγκαταλείψει την ιατρική. Βιοπορίζεται γράφοντας κριτικές βιβλίων σε εφημερίδα του Δουβλίνου. Επιστρέφει στην Ιρλανδία τα Χριστούγεννα.
1903
Γυρνά μέσω Λονδίνου στο Παρίσι στις 17 Ιανουαρίου. Αρχίζει τη συγγραφή ενός δοκιμίου για την αισθητική. Διαβάζει το μυθιστόρημα του Édouard Dujardin Les Lauriers sont coupés και εντυπωσιάζεται από την πρωτοποριακή αφηγηματική τεχνική της συνειδησιακής ροής (stream of consciousness) που χρησιμοποιεί ο Γάλλος συγγραφέας. Τον Απρίλιο λαμβάνει από τον πατέρα τηλεγράφημα που τον καλεί να επιστρέψει επειγόντως στο Δουβλίνο: η μητέρα του είναι βαριά άρρωστη. Τελικά η Μαίρη Τζέην Τζόυς πεθαίνει στις 13 Αυγούστου του 1903. Ο Τζόυς αρνείται να γονατίσει μπροστά στο νεκροκρέβατο της μητέρας του και να ακολουθήσει τη νεκρώσιμη θρησκευτική τελετουργία. Το γεγονός αυτό τον σημαδεύει. Αργότερα θα ανασύρει από την μνήμη του αυτή την ενοχική εμπειρία και θα την χρησιμοποιήσει στον εσωτερικό μονόλογο του Στήβεν Ντένταλους στις σελίδες του Οδυσσέα. Συνεργάζεται ως κριτικός με την εφημερίδα Daily Express (3 Σεπτεμβρίου-19 Νοεμβρίου).
1904
Στις 7 Ιανουαρίου γράφει το δοκίμιο Το πορτραίτο του καλλιτέχνη. Αρχίζει επίσης να γράφει τη νουβέλα Στήβεν Ήρωας. Μια ύστερη γραφή αυτού του έργου θα δημοσιευθεί για πρώτη φορά μετά τον θάνατό του, το 1944. Τον Φεβρουάριο Το πορτραίτο του καλλιτέχνη απορρίπτεται από τους εκδότες Έγκλιντον και Ράιαν.
Τον Μάρτιο διορίζεται καθηγητής στο σχολείο Κλίφτον του Νταλκεϊ. Ένθερμος λάτρης της μουσικής, τον Μάιο συμμετέχει στο μουσικό φεστιβάλ Feis Ceoil, αλλά αποτυγχάνει καθώς δεν ξέρει να διαβάζει νότες. Στις 10 Ιουνίου ο Τζόυς γνωρίζει τον έρωτα της ζωής του, τη Νόρα Μπάρνακλ. Στις 16 Ιουνίου του 1904 βγαίνουν για πρώτη φορά ραντεβού. Η ημερομηνία αυτή ταυτίζεται με την ημερομηνία που εκτυλίσσεται ο Οδυσσέας.
Τον Σεπτέμβριο διαμένει για μερικές μέρες μαζί με δύο φίλους του στον πύργο Μαρτέλο, κοντά στο Δουβλίνο. Η εμπειρία αυτή θα αξιοποιηθεί αργότερα στο πρώτο κεφάλαιο του Οδυσσέα. Ο ένας από τους δύο φίλους του είναι ο Ιρλανδός ποιητής και αγωνιστής της ιρλανδικής ανεξαρτησίας Όλιβερ Στ. Τζον Γκόγκαρτι, ο οποίος απαθανατίζεται με το όνομα Μπακ Μάλλιγκαν στις σελίδες του διασημότερου μυθιστορήματος του Τζόυς.
Στη διάρκεια της διαμονής του στον πύργο διαπληκτίζεται έντονα δύο φορές με αγνώστους και τραυματίζεται. Επιστρέφει στο οικογενειακό του σπίτι. Επιθυμεί να ζήσουν ανοικτά ως εραστές με τη Νόρα, όμως ο συντηρητικός μικρόκοσμος του Δουβλίνου αποδεικνύεται καταπιεστικός. Η Νόρα τον πιέζει να παντρευτούν, ο ίδιος όμως αρνείται. Απορρίπτει τον γάμο ως μικροαστικό θεσμό. Αποφασίζουν να εγκαταλείψουν το Δουβλίνο και να επιχειρήσουν να ζήσουν ελεύθερα στην ευρωπαϊκή ενδοχώρα. Στις 8 Οκτωβρίου φτάνουν στη Ζυρίχη. Ο Τζόυς προσπαθεί ανεπιτυχώς να βρει δουλειά ως δάσκαλος στην τοπική Σχολή Μπέρλιτζ. Παρόλα αυτά, του προτείνεται να εργαστεί ως καθηγητής αγγλικών στον παράρτημα της Σχολής Μπέρλιζτ της Πόλα, στην Αδριατική, κοντά στην Τεργέστη, η οποία ανήκει πριν από τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο στην Αυστροουγγαρία.
Στη διάρκεια του 1904 δημοσιεύονται σε διάφορα έντυπα οι ιστορίες του Δύο ιππότες (σε πρώιμη γραφή), Έβελιν και Μετά τους αγώνες, που αργότερα θα εμφανιστούν στη συλλογή διηγημάτων Οι Δουβλινέζοι.
1905
Ο Τζόυς και η Νόρα εγκαθίστανται στην Τεργέστη. Στις 27 Ιουλίου γεννιέται ο πρωτότοκος γιος τους Τζόρτζιο. Δημοσιεύει μια πρώιμη εκδοχή του διηγήματος Η πανσιόν στην εφημερίδα Irish Homestead. Τον Σεπτέμβριο υποβάλλει τη συλλογή λυρικών ποιημάτων Μουσική δωματίου στον εκδότη Γκραντ Ρίτσαρντς, ο οποίος την απορρίπτει. Τον Οκτώβριο μετακομίζει μαζί τους στην Τεργέστη ο αδελφός του Στανισλάους. Τον Νοέμβριο υποβάλλει στον ίδιο εκδότη, με τον οποίον συνεχίζει να αλληλογραφεί τακτικά, μια εκδοχή της συλλογής διηγημάτων Οι Δουβλινέζοι. Το χειμώνα αρχίζει να γράφει το διήγημα Οι αδελφές (που και αυτό θα συμπεριληφθεί στην τελική εκδοχή των Δουβλινέζων), το οποίο και ολοκληρώνει στις αρχές του επόμενου χρόνου.
1906
Τον Ιούλιο ο Τζόυς και η Νόρα εγκαθίστανται στη Ρώμη. Βρίσκει προσωρινά δουλειά ως τραπεζικός υπάλληλος, την οποία όμως χάνει σχετικά σύντομα. Στο μεταξύ η Νόρα μένει έγκυος για δεύτερη φορά. Αποφασίζουν να επιστρέψουν στην Τεργέστη.
1907
Τον Ιανουάριο επικοινωνεί με τον εκδότη Έλκιν Μάθιους για πιθανή έκδοση της ποιητικής συλλογής Μουσική δωματίου, την οποία ο Μάθιους τελικά εγκρίνει. Παραδίδει ιδιαίτερα μαθήματα αγγλικών για τα προς το ζην και παράλληλα δημοσιεύει άρθρα στα ιταλικά στην εφημερίδα της Τριέστης Il Piccolo della Sera. Γνωρίζεται στην Τεργέστη με τον συγγραφέα Άρον Έτορε Σμιτς, πιο γνωστό με το ψευδώνυμο Ίταλο Σβέβο, ο οποίος γίνεται ένας από τους πιο ένθερμους φίλους και υποστηρικτές του Τζόυς. Τον Μάιο εκδίδεται η ποιητική συλλογή Μουσική δωματίου. Το καλοκαίρι ασθενεί και νοσηλεύεται για δύο περίπου μήνες. Στις 26 Ιουλίου γεννιέται η κόρη του Λουτσία Άννα. Αρχίζει να δουλεύει ξανά το έργο του Στήβεν Ήρωας, το οποίο σταδιακά θα μετατραπεί στο μυθιστόρημα Το πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία. Τον Νοέμβριο ο εκδότης Έλκιν Μάθιους απορρίπτει τους Δουβλινέζους.
1908
Γράφει ένα μεγάλο μέρος του παραπάνω μυθιστορήματος. Τον Αύγουστο η Νόρα, που είναι ξανά έγκυος, αποβάλλει.
1909
Τον Φεβρουάριο ο Τζόυς ασκεί σε κείμενό του κριτική στον Άμλετ του Σαίξπηρ για το υπερβολικά δραματικό ύφος του έργου. Σε νέο κείμενό του στις 21 Φεβρουαρίου ασκεί πολεμική στο ψυχολογικό μυθιστόρημα. Δείχνει ωστόσο ενδιαφέρον για την ψυχανάλυση και διαβάζει έργα των Φρόυντ και Γιουνγκ. Τον Μάιο εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα ότι πάσχει από ιρίτιδα. Επισκέπτεται μαζί με τον γιο του Τζόρτζιο την Ιρλανδία. Επανασυνδέεται με τον παλιούς τους φίλους Όλιβερ Στ. Τζον Γκόγκαρτι και Βίνσεντ Κόσγκρεϊβ. Η σχέση του με τον δεύτερο είναι ανταγωνιστική. Ο Κόσγκρεϊβ του εξομολογείται ότι είχε ερωτικές σχέσεις με τη Νόρα. Ο Τζόυς κλονίζεται. Απευθύνει πυρετώδεις επιστολές προς τη Νόρα, την οποία κατηγορεί για μοιχεία και συγχρόνως της γράφει ότι την αγαπά περισσότερο και από την Παρθένο. Τελικά πείθεται ότι ο Κόσγκρεϊβ του είπε σκοπίμως ψέματα. Στις αρχές του Σεπτέμβρη υπογράφει συμβόλαιο για την έκδοση των Δουβλινέζων με τον οίκο Maunsel & Roberts. Στις 9 Σεπτεμβρίου επιστρέφει με τον Τζόρτζιο στην Τεργέστη. Συμφιλιώνεται με τη Νόρα. Συλλαμβάνει την ιδέα να ανοίξει κινηματογράφους στο Δουβλίνο και στην υπόλοιπη Ιρλανδία, όπου η νέα τεχνολογία δεν έχει ακόμα αφιχθεί. Συνεργάζεται σε αυτό το σχέδιο με επιχειρηματίες της Τεργέστης που χρηματοδοτούν την επιχείρηση. Επιστρέφει στο Δουβλίνο τον Οκτώβριο και στις 20 Δεκεμβρίου γίνονται τα εγκαίνια της αίθουσας Cinematographic Volta, με τον ίδιο ως μάνατζερ.
1910
Ο Τζόυς αρχίζει να δυσανασχετεί με τη δουλειά στον κινηματογράφο, που δεν πηγαίνει καλά εισπρακτικά. Τελικά η αίθουσα πωλείται, και ο Τζόυς ξαναγυρίζει στην Τεργέστη. Τον Ιούλιο ο εκδοτικός οίκος Maunsel & Roberts του ανακοινώνει ξαφνικά ότι αναβάλει την έκδοση των Δουβλινέζων, επειδή κρίνει ότι το ύφος των κειμένων και η οπτική του Τζόυς, που ξεμπροστιάζει τον μικροαστικό συντηρητισμό των κατοίκων της ιρλανδικής πρωτεύουσας, είναι ιδιαίτερα τολμηρά για τα ήθη της εποχής.
1912
Τον Ιούλιο ο Τζόυς επισκέπτεται για τελευταία φορά την Ιρλανδία. Πηγαίνει πρώτα στο Γκάλγουεϊ και κατόπιν στο Δουβλίνο. Η προσπάθειά του να πείσει τους εκδότες Maunsel & Roberts να κυκλοφορήσουν τους Δουβλινέζους αποτυγχάνει. Τον Σεπτέμβριο επικοινωνεί με εκδότες του Λονδίνου για πιθανή έκδοση των Δουβλινέζων. Γύρω στους 15 εκδότες βλέπουν το χειρόγραφο και το απορρίπτουν.
1913
Στις αρχές της άνοιξης συλλαμβάνει την ιδέα για το έργο Τζιάκομο Τζόυς: μια σειρά ερωτικών στίχων σε πρώτο πρόσωπο και σε ελεύθερη φόρμα, που απευθύνονται σε μια «σκοτεινή κυρία». Το έργο αυτό, που καταλαμβάνει έκταση 16 σελίδων χειρογράφου, θα εκδοθεί τελικά μετά τον θάνατό του, το 1968. Με τη μεσολάβηση του Γέητς, ο Τζόυς επικοινωνεί γα πρώτη φορά με τον Έζρα Πάουντ. Ο τελευταίος αναλαμβάνει την αρχισυνταξία του περιοδικού The Egoist, το οποίο συνεκδίδει η αναρχική φεμινίστρια συγγραφέας και διανοούμενη Ντόρα Μάρντσεν. Το περιοδικό ενισχύει οικονομικά η φιλότεχνη κομουνίστρια Χάριετ Σο Γουίβερ. Οι τρεις προαναφερθέντες θα βοηθήσουν τον Τζόυς να δημοσιεύσει τα έργα του, ενώ η Γουίβερ θα τον στηρίξει οικονομικά για ένα μεγάλο διάστημα. Αρχίζει να γράφει το θεατρικό έργο Εξορίες.
1914
Τον Ιανουάριο ο Γκραντ Ρίτσαρντς συμφωνεί να εκδώσει τους Δουβλινέζους στον δικό του οίκο. Το βιβλίο κυκλοφορεί την 1η Ιουνίου. Ανάμεσα στον Φεβρουάριο και στον Σεπτέμβριο, το μυθιστόρημα Το πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία δημοσιεύεται σε συνέχειες στις σελίδες του The Egoist. Τον Μάρτιο ο Τζόυς αρχίζει να γράφει τον Οδυσσέα. Διακόπτει όμως τη συγγραφή του για να συνεχίσει το θεατρικό έργο Εξορίες, το οποίο ολοκληρώνεται το 1915.
1915
Με το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, στις αρχές του χρόνου οι Αυστριακοί θέτουν σε περιορισμό τον αδελφό του, Στανισλάους, όμως δεν ενοχλούν τον ίδιο τον Τζόυς, ο οποίος ζει και εργάζεται στην Τεργέστη. Συνεχίζει τη συγγραφή του Οδυσσέα. Μέχρι τον Ιούνιο ολοκληρώνει την πρώτη γραφή των έξι πρώτων επεισοδίων του βιβλίου (Τηλεμάχεια, Νέστωρ, Πρωτέας, Καλυψώ, Λωτοφάγοι, Άδης) και δουλεύει τις πρώτες σελίδες του έβδομου (Αίολος). Στα τέλη του Ιουνίου ταξιδεύει στην Ελβετία. Συνεχίζει να αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα. Με τη μεσολάβηση του Γέητς και του Πάουντ, ενισχύεται με ένα ποσό από τη Βασιλικό Ταμείο Χρηματοδότησης της Λογοτεχνίας.
1916
Επιχορηγείται από το Βασιλικό Θησαυροφυλάκιο. Στις 29 Δεκεμβρίου ο οίκος B. W. Huebsch εκδίδει Το πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία στη Νέα Υόρκη. Πιθανή συνάντηση του Τζόυς με τον Λένιν στο Café Odéon, στο Παρίσι.
1917
Στις 12 Φεβρουαρίου Το πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία εκδίδεται στο Λονδίνο. Συνεχίζει να δουλεύει τον Οδυσσέα. Γράφει στις σημειώσεις του ότι θεωρεί πως το θέμα της Οδύσσειας του Ομήρου «είναι το πιο ανθρώπινο στην παγκόσμια λογοτεχνία». Στη διάρκεια του χρόνου χειροτερεύει το πρόβλημα του Τζόυς με την όρασή του. Πάσχει από οξύ γλαύκωμα. Το καλοκαίρι κάνει την πρώτη εγχείρηση στα μάτια του. Στις 12 Οκτωβρίου ταξιδεύει στο Λοκάρνο. Το εύκρατο κλίμα της περιοχής τον βοηθά να αναρρώσει. Ανάμεσα στον Δεκέμβριο του 1917 και τον Ιανουάριο του 1918 στέλνει στον Πάουντ τα τρίτα πρώτα κεφάλαια του Οδυσσέα. Ο Πάουντ ενθουσιάζεται.
1918
Τον Ιανουάριο επιστρέφει στη Ζυρίχη. Δέχεται την οικονομική στήριξη της εύπορης φιλότεχνης Ήντιθ Ροκφέλερ-ΜακΚόρμικ. Σε συνεργασία με τον Κλοντ Γ. Σάικς δημιουργούν το θεατρικό θίασο English Players. Το πρώτο έργο που ανεβάζουν είναι το Η σημασία να είσαι σοβαρός του Όσκαρ Ουάιλντ. Ο θίασος διαλύεται σύντομα λόγω οικονομικών διαφωνιών.
Τον Μάρτιο, το περιοδικό Little Review της Νέας Υόρκης αρχίζει να δημοσιεύει σε συνέχειες τον Οδυσσέα. Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1920 δημοσιεύονται σχεδόν τα μισά επεισόδια του μυθιστορήματος. Τον Απρίλιο η Βιρτζίνια Γουλφ εκφράζει ενδιαφέρον να εκδώσει τον Οδυσσέα στην Αμερική. Όταν διαβάζει το χειρόγραφο, το απορρίπτει. Εκφράζει σε επιστολές της έντονες διαφωνίες με την «χαοτική» αφηγηματική τεχνική του Τζόυς.
Στις 25 Μαΐου εκδίδεται το θεατρικό έργο Εξορίες στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη. Στη Ζυρίχη ο Τζόυς συνδέεται φιλικά με τον Άγγλο ζωγράφο Φρανκ Μπάντγκεν. Ο τελευταίος θα δημοσιεύσει αργότερα αποσπάσματα από τις συζητήσεις του με τον Τζόυς για τη αισθητική, τη λογοτεχνία και φιλοσοφία στο έργο του James Joyce and the making of 'Ulysses', and other writings.
1919
Στις αρχές του φθινοπώρου η Ήντιθ Ροκφέλερ-ΜακΚόρμικ αποσύρει την οικονομική της υποστήριξη και ο Τζόυς αναγκάζεται να επιστέψει στην οικογένειά του στην Τεργέστη. Εκεί παραδίδει και πάλι μαθήματα αγγλικών και συνεχίζει να δουλεύει τον Οδυσσέα. Τον Φεβρουάριο ολοκληρώνει τα επεισόδια Σκύλλα και Χάρυβδη και Συμπληγάδες Πέτρες, τα οποία και στέλνει στον Πάουντ. Μέρη του έργου δημοσιεύονται σε συνέχειες στις σελίδες του The Egoist. Τον Ιούνιο ολοκληρώνει το επεισόδιο Σειρήνες.
1920
Σε επιστολή στον Τζόυς, ο Έζρα Πάουντ του γράφει ότι τον θεωρεί «τον καλύτερο αγγλόφωνο συγγραφέα από την εποχή του Χένρυ Τζέημς και του Τόμας Χάρντυ». Τον Ιούνιο ο Τζόυς ταξιδεύει με τον γιο του στη Ιταλία για να συναντηθεί με τον Πάουντ. Ο Πάουντ τον πείθει να ζήσει στο Παρίσι για να προωθήσει καλύτερα το έργο του. Οι Τζόυς εγκαθίστανται στη γαλλική πρωτεύουσα στο τέλος του μήνα. Στις 15 Αυγούστου ο Τζόυς γνωρίζεται με τον Τ. Σ. Έλλιοτ. Οι δύο συγγραφείς αρχίζουν να αλληλογραφούν. Τον Οκτώβριο μια αμερικανική συντηρητική οργάνωση, η Κοινωνία της Νέας Υόρκης για την Πάταξη της Ανηθικότητας, καταθέτει αγωγή κατά της επιθεώρησης Little Review για τη δημοσίευση άσεμνων αποσπασμάτων από τον Οδυσσέα. Η επιθεώρηση αναγκάζεται να διακόψει τη δημοσίευση έχοντας φτάσει έως το επεισόδιο Τα βόδια του Ήλιου. Εκδίδεται δικαστική απόφαση που απαγορεύει την δημοσίευση του έργου ή μερών του στις Η.Π.Α.
1921
Βάζει τις τελευταίες πινελιές στον Οδυσσέα. Μέχρι τον Μάρτιο ολοκληρώνει τη γραφή του επεισοδίου Εύμαιος. Τον Απρίλιο ο Τζόυς γνωρίζει στο Παρίσι την Σύλβια Μπητς, ιδιοκτήτρια του αγγλόφωνου βιβλιοπωλείου Shakespeare & Co. και του ομώνυμου εκδοτικού οίκου. Η Μπητς ενθουσιάζεται με τον Οδυσσέα και δέχεται να εκδώσει το έργο. Στις 22 Απριλίου, η Βαλερί Λαμπρό, η οποία έχει ήδη διαβάσει το χειρόγραφο, δημοσιεύει μια πολύ εγκωμιαστική κριτική για τον Οδυσσέα στην επιθεώρηση Nouvelle Revue Française. Το δημοσίευμα αυτό δίνει τον τόνο για τις κριτικές που θα ακολουθήσουν μετά τη έκδοση του μυθιστορήματος. Στα μέσα του Αυγούστου ο Τζόυς ολοκληρώνει το κεφάλαιο Πηνελόπη. Οι επιστολές που του έχει στείλει η Νόρα, με την ελευθεριότητα που χαρακτηρίζουν τη στίξη και το συντακτικό τους, επηρεάζουν τον Τζόυς στην προσπάθειά του να μεταφέρει στο χαρτί τον εσωτερικό μονόλογο της Μόλλυς Μπλουμ, κεντρικής ηρωίδας του Οδυσσέα. Ο Τζόυς ξαναδουλεύει τον Αίολο και προσθέτει νέα στοιχεία στα επεισόδια Άδης και Οι Λωτοφάγοι. Αποφασίζει να ξαναδουλέψει την Τηλεμάχεια, όμως τελικά διατηρεί σχεδόν άθικτη την αρχική γραφή του επεισοδίου. Στις 20 Οκτωβρίου ολοκληρώνει το επεισόδιο Ιθάκη.
1922
Στις 2 Φεβρουαρίου, την ημέρα των τεσσαρακοστών γενεθλίων του Τζόυς, ο οίκος Shakespeare & Co. εκδίδει τον Οδυσσέα σε 1.000 αντίτυπα, εκ των οποίων τα 750 είναι αριθμημένα. Η Νόρα αρνείται να διαβάσει το βιβλίο.
Τον Μάρτιο ο Τζόυς γνωρίζεται στο Παρίσι με τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ο οποίος έχει ήδη διαβάσει τον Οδυσσέα. Σε επιστολή του προς τον συγγραφέα Σέργουντ Άντερσον ο Χέμινγουεϊ γράφει ότι «ο Τζόυς έγραψε ένα αναθεματισμένα θαυμάσιο βιβλίο». Ο Αμερικανός συγγραφέας βοηθά οικονομικά τον Τζόυς και συμμετέχει στην καμπάνια για την άρση της απαγόρευσης της δημοσίευσης του Οδυσσέα στις Η.Π.Α. Την Πρωταπριλιά η Νόρα και τα δύο παιδιά της ταξιδεύουν στην Ιρλανδία, όμως ξεσπά ο ιρλανδικός εμφύλιος πόλεμος και επιστρέφουν στο Παρίσι. Στις 18 Μαΐου ο Τζόυς γνωρίζεται με τον Μαρσέλ Προυστ. Τον Αύγουστο ο Τζόυς ταξιδεύει στο Λονδίνο, ενώ συνεχίζει πάντα να αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα με την όρασή του. Τον Οκτώβριο επισκέπτεται τη Νίκαια. Στις 18 Νοεμβρίου ο Τζόυς παρευρίσκεται στην κηδεία του Προυστ.
1923
Στις 10 Μαρτίου ο Τζόυς φτιάχνει το πρώτο σκαρίφημα για τους χαρακτήρες του έργου του Η αγρύπνια των Φίνεγκαν. Στην Αμερική συνεχίζεται η απαγόρευση της κυκλοφορίας του Οδυσσέα. Εισάγονται πειρατικά αντίτυπα, πολλά από τα οποία κατάσχονται από τις τελωνειακές αρχές και καταστρέφονται. Αντίτυπα του έργου κατάσχονται και από τα Τελωνεία του Λονδίνου.
1924-1925
Το πρόβλημα όρασης του Τζόυς χειροτερεύει. Τον Απρίλιο τα πρώτα αποσπάσματα από την Αγρύπνια των Φίνενγκαν δημοσιεύονται στο περιοδικό Transatlantic Review (Παρίσι). Το έργο εμφανίζεται με τον προσωρινό τίτλο Work in Progress, που θα διατηρηθεί και στις επόμενες προδημοσιεύσεις. Ο εκδοτικός οίκος B. W. Heubsch κυκλοφορεί την πρώτη βιογραφία του Τζόυς με τον τίτλο James Joyce: His First Forty Years, έργο του Χέρμπερτ Γκόρμαν.
Τον Αύγουστο οι Τζόυς ταξιδεύουν στη Βρετάνη και τον Σεπτέμβριο περνούν τρεις εβδομάδες στο Λονδίνο. Ένα δεύτερο απόσπασμα από την Αγρύπνια των Φίνεγκαν δημοσιεύεται στο λονδρέζικο περιοδικό Criterion. Την 1η Οκτωβρίου η επιθεώρηση Navire d’Argent (Παρίσι) δημοσιεύει το απόσπασμα Άννα Λίβια Πλουραμπέλ.
1926-1927
Από τον Ιούλιο έως τον Σεπτέμβριο του 1926 ζει στην Οστάνδη και στις Βρυξέλλες. Δουλεύει τα τρίτο και το τέταρτο κεφάλαιο της Αγρύπνιας των Φίνεγκαν. Στις αρχές του 1927 παθαίνει κατάθλιψη. Είναι απογοητευμένος από την εξέλιξη της γραφής του μυθιστορήματος. Εξομολογείται σε φίλους του ότι σκέφτεται να το παρατήσει, όμως τελικά ανακαλεί. Τον Απρίλιο η παρισινή επιθεώρηση transition δημοσιεύει νέα αποσπάσματα από την Αγρύπνια των Φίνεγκαν. Η προδημοσίευση του έργου στο ίδιο έντυπο θα συνεχιστεί μέχρι τον Μάιο του 1938. Στις 6 Ιουλίου εκδίδεται από τον οίκο Shakespeare & Co. η συλλογή Poems Penyeach., που περιλαμβάνει 13 ποιήματα του Τζόυς τα οποία γράφτηκαν ανάμεσα στο 1924 και στο 1927.
1927-1929
Γνωρίζεται στο Παρίσι με τον Σάμιουελ Μπέκετ. Ο 23χρονος τότε Μπέκετ επηρεάζεται βαθειά από τη γνωριμία του με τον Τζόυς, το έργο του οποίου θαυμάζει. Συνδέεται φιλικά μαζί του αλλά και με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας Τζόυς, ειδικά με την Λουτσία. Ο Μπέκετ αναλαμβάνει χρέη γραμματέα του Τζόυς, ο οποίος, λόγω των προβλημάτων όρασης που αντιμετωπίζει, χρειάζεται βοήθεια στην εργασία του. Ο Μπέκετ τον βοηθά στην έρευνα για την Αγρύπνια των Φίνενγκαν και στην ταξινόμηση του υλικού. Επίσης δαχτυλογραφεί τα δύο πρώτα κεφάλαια του μυθιστορήματος. Το 1929 ο Μπέκετ συμμετέχει μαζί με τον Στανισλάους Τζόυς και άλλους συγγραφείς στο βιβλίο Our Exagmination Round His Factification for Incamination of Work in Progress, μια συλλογή δοκιμίων που υπερασπίζονται το ανολοκλήρωτο μυθιστόρημα του Τζόυς, το οποίο διχάζει τους κριτικούς.
Ο Τζόυς ταξιδεύει στη Διέπη, στη Ρουέν, στην Τουλόν και στο Σάλτσμπουργκ. Στις 27 Ιουνίου του 1928 ο Τζόυς συναντά για πρώτη φορά τον Σκοτ Φιτζέραλντ σε δείπνο που παραθέτει η εκδότρια του Οδυσσέα Σύλβια Μπητς. Ο Τζόυς λέει το εξής προφητικό για τον συγγραφέα του Μεγάλου Γκάτσμπυ: «Αυτός ο νεαρός πρέπει να είναι τρελός, πολύ φοβάμαι ότι θα κάνει κακό στον εαυτό του». Στις 20 Οκτωβρίου το απόσπασμα Άννα Λίβια Πλουραμπέλ από την Αγρύπνια των Φίνεγκαν εκδίδεται αυτόνομα σε τόμο. Τον Νοέμβριο η Νόρα υποβάλλεται σε εγχείρηση. Επιστρέφουν στο Παρίσι. Τον Φεβρουάριο του 1929 κυκλοφορεί η γαλλική έκδοση του Οδυσσέα σε μετάφραση του Ογκίστ Μορέλ.
1930
Λάτρης της μουσικής και κυρίως της όπερας, ο Τζόυς καταβάλει προσπάθειες για να προωθήσει τον ιρλανδικής καταγωγής τενόρο Τζον Ο’ Σάλιβαν. Τον Μάιο και τον Ιούνιο υποβάλλεται σε μια σειρά επεμβάσεων στα μάτια στη Ζυρίχη. Τον Ιούνιο δημοσιεύεται άλλο ένα απόσπασμα από την Αγρύπνια των Φίνεγκαν με τον τίτλο Haveth Childers Everywhere. Περνά τον Ιούλιο και τον Αύγουστο αρχικά στο Λονδίνο και κατόπιν στην Ουαλία. Στις 10 Δεκεμβρίου παντρεύεται ο γιος του, Τζόρτζιο. Εκδίδεται η μελέτη του Στιούαρτ Γκίλμπερτ James Joyce’s Ulysses, με την επίβλεψη του ίδιου του Τζόυς.
1931
Τον Μάιο ο Τζόυς και η Νόρα εγκαταλείπουν το Παρίσι και μετακομίζουν στο Λονδίνο. Εγκαθίστανται σε ένα διαμέρισμα στο Κένσινγκτον. Στις 4 Ιουλίου ο Τζαίημς Τζόυς και η Νόρα Μπάρνακλ παντρεύονται με πολιτικό γάμο. Δικαιολογούν την απόφασή τους λέγοντας ότι το έκαναν «για λόγους διαθήκης». Τον Σεπτέμβριο μετακομίζουν και πάλι στο Παρίσι. Στις 29 Δεκεμβρίου πεθαίνει ο πατέρας του, Τζον Στανισλάους Τζόυς.
1932
Στις 15 Φεβρουαρίου γεννιέται ο εγγονός του Στήβεν Τζαίημς Τζόυς. Τον Μάρτιο η κόρη του Λουτσία παθαίνει εγκεφαλικό επεισόδιο. Είναι η πρώτη ένδειξη ότι πάσχει από σχιζοφρένεια. Η σχέση της με τον Μπέκετ διαλύεται. Διαμένει για ένα διάστημα στο Φέλντκιρχ της Αυστρίας μαζί με τη σύζυγο του συγγραφέα, μεταφραστή και κριτικού λογοτεχνίας Εζέν Ζολάς, υποστηρικτή του έργου του Τζόυς. Οι γονείς της την επισκέπτονται τον Σεπτέμβριο και έπειτα ταξιδεύουν στη Ζυρίχη. Εκεί η Λουτσία υποβάλλεται σε ψυχοθεραπεία υπό την επίβλεψη του Καρλ Γιουνγκ, ο οποίος, όταν διάβασε τον Οδυσσέα, υποστήριξε ότι ο συγγραφέας του βιβλίου πάσχει από σχιζοφρένεια. Ο Πολ Λεόν αναλαμβάνει γραμματέας του Τζόυς αντικαθιστώντας τον Μπέκετ. Ο Λεόν θα διασώσει τις επιστολές του Τζόυς, που σήμερα ανήκουν στο αρχείο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ιρλανδίας.
1933
Τον Μάιο οι Τζόυς ταξιδεύουν στη Ζυρίχη και στη συνέχεια επισκέπτονται το Εβιάν, κοντά στην λίμνη της Γενεύης, όπου νοσηλεύεται η Λουτσία. Στις 6 Δεκεμβρίου εκδίδεται η ιστορική απόφαση του Αμερικανού δικαστή Τζον Μ. Γούλσεϊ, που άρει την απαγόρευση της κυκλοφορίας του Οδυσσέα στις Η.Π.Α.
1934
Τον Φεβρουάριο ο Οδυσσέας εκδίδεται στη Νέα Υόρκη. Τον Απρίλιο ο Τζόυς ταξιδεύει στη Ζυρίχη για να κάνει εξετάσεις στα μάτια του. Περνάει στην Ελβετία το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου για να είναι κοντά στην Λουτσία. Τον Ιούνιο δημοσιεύεται το απόσπασμα The Mime of Mick Nick and the Maggies από την Αγρύπνια των Φίνεγκαν. Στο τέλος του χρόνου εκδίδεται το βιβλίο του Φρανκ Μπάντγκεν James Joyce and the Making of Ulysses.
1935
Στο τέλος του Ιανουαρίου ο Τζόυς επιστρέφει στο Παρίσι. Η Λουτσία, που δείχνει σημάδια καλυτέρευσης, εγκαθίσταται αρχικά στο Λονδίνο και κατόπιν στο Δουβλίνο, όπου μένει μαζί με την παλιά ευεργέτη του Τζόυς, Χάριετ Σο Γουίβερ. Στις 22 Οκτωβρίου κυκλοφορεί στις Η.Π.Α., σε 1.500 αντίτυπα, η συλλεκτική εικονογραφημένη έκδοση του Οδυσσέα με σχέδια του Ανρί Ματίς.
1936
Στις 3 Οκτωβρίου κυκλοφορεί η πρώτη βρετανική έκδοση του Οδυσσέα. Τον Δεκέμβριο κυκλοφορεί η συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Τζόυς.
1937
Τον Αύγουστο ταξιδεύει ξανά στη Ζυρίχη. Τον Οκτώβριο εκδίδεται σε τόμο το κεφάλαιο Storiella as She Is Syung, από την Αγρύπνια των Φίνεγκαν. Είναι το τελευταίο απόσπασμα που δημοσιεύεται πριν από την τελική έκδοση του βιβλίου.
1938
Στις 13 Ιανουαρίου ο Τζόυς συνθέτει το Γράμμα και τον μονόλογο της Άννας. Το πιο φιλόδοξο έργο του, Η αγρύπνια των Φίνεγκαν, ολοκληρώνεται.
1939
Στις 2 Φεβρουαρίου, ημέρα των πεντηκοστών έβδομων γενεθλίων του, ο Τζόυς παραλαμβάνει το πρώτο τυπωμένο βιβλίο του μυθιστορήματός του. Στις 4 Μαΐου Η αγρύπνια των Φίνεγκαν εκδίδεται συγχρόνως στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη. Τον Αύγουστο οι Τζόυς ταξιδεύουν στη Βέρνη. Το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου πολέμου τους βρίσκει στη Ζυρίχη. Επιστρέφουν στη Γαλλία και εγκαθίστανται κοντά στο Βισύ, όπου νοσηλεύεται πλέον η Λουτσία.
1940
Μετά την γερμανική κατάληψη της Γαλλίας, στις 14 Δεκεμβρίου οι Τζόυς γυρίζουν στην ουδέτερη Ελβετία. Δεν κατορθώνουν να εξασφαλίσουν άδεια εξόδου από τη χώρα για τη Λουτσία.
1941
Στις 11 Ιανουαρίου εισάγεται σε νοσοκομείο της Ζυρίχης και υποβάλλεται σε εγχείρηση προχωρημένου έλκους. Στις 13 Ιανουαρίου ο Τζαίημς Τζόυς χάνει τη μάχη με τον θάνατο. Κηδεύεται στο κοιμητήριο Φλάντερν της Ζυρίχης. Στην κηδεία του ο Ελβετός τενόρος Max Meili τραγουδά το "Addio terra, addio cielo" από την όπερα Ορφέας του Μοντεβέρντι. Η Νόρα Τζόυς φεύγει από τη ζωή 10 χρόνια μετά τον σύζυγό της, στις 10 Απριλίου του 1951.
[Τζέημς Τζόυς - Οδυσσέας, μτφρ Σωκράτης Καψάσκης, εκδόσεις Κέδρος]
