Ο John Le Carré δεν ήταν απλώς ένας σπουδαίος συγγραφέας αστυνομικών, αλλά ένας από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς συγγραφείς ανεξαρτήτου είδος. Τά έργα του δεν ξεχωρίζουν μόνο για την πλοκή και την καλοστημένη ίντριγκα: ο Le Carré ήταν ένας επιδέξιος χειριστής της γλώσσας και η πρόζα του είναι ηψηλών απαιτήσεων. Είναι δύσκολα στη μετάφραση τους. Σπάνια εμφανίστηκε ξανά ένας συγγραφέας κατασκοπικών (ή και αστυνομικών) μυθιστορημάτων με τέτοια έφεση στη λογοτεχνικότητα.
Γεννημένος με το όνομα David John Moore Cornwell, στις 12 Οκτωβρίου 1931, στο Ντόρσετ της Αγγλίας, ο John Le Carré σπούδασε στα πανεπιστήμια της Βέρνης και της Οξφόρδης και δίδαξε στο Ίτον. Η γερμανική φιλολογία ήταν το μεγάλο του πάθος. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, υπυπηρέτησε στις βρετανικές υπηρεσίες πληροφοριών και το 1960 τοποθετήθηκε στην MI6, την υπηρεσία πληροφοριών εξωτερικού, υπό την κάλυψη της θέσης του «γραμματέα Β´» στη Βρετανική Πρεσβεία στη Βόννη. Το 1961 έγραψε το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο Τελευταία Κλήση (Call for the Dead) και τον επόμενο χρόνο τον Ποιοτικό Φόνο (A Murder of Quality). Το 1963 εξέδωσε το Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο που γνώρισε πρωτοφανή επιτυχία. Έκτοτε εγκατέλειψε τις μυστικές υπηρεσίες για να αφοσιωθεί στη συγγραφή.
Μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, ο Le Carré ανανέωσε τη θεματολογία του και καταπιάστηκε στα βιβλία του με ζητήματα όπως η παγκόσμια τρομοκρατία, το εμπόριο όπλων, η σκοτεινή πλευρά της βιομηχανίας φαρμάκων, οι νέες γεωπολιτικές συγκρούσεις, το Μεσανατολικό κ.ά. Στα έργα του δεν υπάρχουν καλοί και κακοί: δεν εξιδανικεύει τη Δύση απέναντι στην υποτιθέμενη απειλή του πρώην Ανατολιού Μπλοκ, ούτε ηρωοποιεί τις μυστικές υπηρεσίες (όπως κάνει ο Ian Fleming) αλλά, αντίθετα, τις καθιστά συμμέτοχες και συνεπεύθυνες στις διεθνείς αναταραχές και συρράξεις.
Μέχρι τον θάνατό του, στις 12 Δεκεμβρίου του 2020, ο John Le Carré πρόλαβε να εκδώσει 26 μυθιστορήματα. Επιλέξαμε 10 από αυτά ως πιο χαρακτηριστικά, τα οποία παρατίθενται με χρονολογική σειρά:
1. Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο
(The Spy Who Came in from the Cold, 1963)
εκδ. Bell, 1986, μτφ. Μαρίνα Κουλουμουνδούρα
Ο Βρετανός ξεπεσμένος πρώην κατάσκοπος Άλεκ Λίμας αποσκιρτεί στο αντίπαλο μπλοκ και φυγαδεύεται πίσω από το Ανατολικό Παραπέτασμα, στην πρώην Ανατολική Γερμανία. Την ίδια ώρα, η ερωμένη του Λιζ Γκολντ, ιδεαλίστρια κομμουνίστρια, λαμβάνει πρόσκληση για να παρακολουθήσει ένα σεμινάριο στη Λειψία. Καθώς τα γεγονότα εξελίσσονται, οι δύο τους αντιλαμβάνονται ότι δεν είναι παρά πιόνια σε μια παρτίδα σκάκι ανάμεσα στις μυστικές υπηρεσίες, εκατέρωθεν. Δεν πρόκειται απλώς για μια σύγκρουση ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή, αλλά και για ένα ξεκαθάρισμα λογαριασμών στο εσωτερικό της Στάζι. Ο John Le Carré αποδίδει όπως δεν το κατόρθωσε κανένας άλλος το παιχνίδι της εξαπάτησης και της προδοσίας των μυστικών υπηρεσιών, που πήρε ασύλληπτες διαστάσεις στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Με φόντο το σκοτεινό Βερολίνο, της διχασμένης καρδιάς της Ευρώπης, δεν αφηγείται απλώς μια αξεπέραστη ιστορία αγωνίας και μυστηρίου, αλλά μια ιστορία για τα ίδια τα όρια της ανθρώπινης συνείδησης σε συνθήκες που η σκοπιμότητα αντικαθιστά την ηθική και η απόκρυψη την αλήθεια.
Το μυθιστόρημα που χάρισε παγκόσμια φήμη στον συγγραφέα το 1963 και γυρίστηκε σε ταινία το 1965, με πρωταγωνιστή τον Richard Burton.
2. Μια μικρή γερμανική πόλη
(A Small Town in Germany,1968)
εκδ. Καστανιώτη, 2013, μτφ. Ιλάειρα Διονυσοπούλου
Τέλη της δεκαετίας του 1960. Από τη βρετανική πρεσβεία στη Βόννη εξαφανίζονται σαράντα πέντε άκρως απόρρητοι φάκελοι. Άφαντος είναι επίσης ο πράκτορας Χάρντινγκ. Η στιγμή είναι κρίσιμη και ενδεχομένως διόλου τυχαία. Φοιτητές και νεοναζί διαδηλώνουν στους δρόμους, ενώ διαπραγματεύσεις ζωτικής σημασίας βρίσκονται σε εξέλιξη στις Βρυξέλλες. Οι Βρετανοί στέλνουν στη Βόννη τον αξιωματικό ασφαλείας Άλαν Τέρνερ για να εντοπίσει τον αγνοούμενο και τους φακέλους. Ενώ οι Δυτικοί ανησυχούν για την εξάπλωση της «κομμουνιστικής απειλής», άλλοι φόβοι ξυπνούν από το παρελθόν: περίπου δυο δεκαετίες μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο εφιάλτης του ναζισμού δεν έχει εξαλειφθεί στη Γερμανία και απειλεί να επιστρέψει.
3. Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι
(Tinker Tailor Soldier Spy, 1974)
εκδ. Καστανιώτη, 2009, μτφ. Μιχάλης Μακρόπουλος
Πρώτο μέρος της αριστουργηματικής «Τριλογίας του Κάρλα», που θεωρείται το magnum opus του John Le Carré. Ο Τζορτζ Σμάιλι, πρώην υπάλληλος της υπηρεσίας πληροφοριών στο επονομαζόμενο Circus, αναλαμβάνει να ξετρυπώσει έναν "Τυφλοπόντικα", έναν διπλό πράκτορα που δρα υπόγεια στα ανώτερα κλιμάκια της βρετανικής αντικατασκοπείας και πουλάει μυστικά στη Σοβιετική Ένωση. Για να ανακαλύψει την ταυτότητά του, ο Σμάιλι αντιμετωπίζει σε ένα απρόβλεπτο σκακιστικό παιχνίδι τον μυστηριώδη Κάρλα, τον Σοβιετικό ομόλογό του που έχει τρομερή φήμη στους κύκλους των μυστικών υπηρεσιών. Μεταφέρθηκε άψογα στη μικρή οθόνη με τον Alec Guinness στον ρόλο του Σμάιλι, ενώ τον ίδιο ρόλο υποδύθηκε αργότερα με επιτυχία στον κινηματογράφο ο Gary Oldman.
4. Ο εντιμότατος μαθητής
(The Honourable Schoolboy, 1977)
εκδ. Καστανιώτη, 2009, μτφ. Μιχάλης Μακρόπουλος
Στο δεύτερο μέρος της «Τριλογίας του Κάρλα», η ίντριγκα και η δράση μεταφέρονται στην Άπω Ανατολή, με επίκεντρο την πρώην βρετανική αποικία του Χονγκ Κονγκ. Στο παιχνίδι κινήσεων με αντίπαλους τους Σοβιετικούς, ο Τζορτζ Σμάιλι αναθέτει στον "εντιμότατο" Τζέρι Γουέστερμπι, άσημο δημοσιογράφο, αποτυχημένο συγγραφέα και περιστασιακό πράκτορα, την αποστολή να ταξιδέψει στο Χονγκ Κονγκ και να παγιδεύσει τον μεγιστάνα λαθρέμπορο ναρκωτικών Ντρέικ Κο. Ο τελευταίος διατηρεί στενές επαφές με τους Σοβιετικούς και ο Σμάιλι υποπτεύεται ότι τους πουλάει μυστικά. Καθώς η δράση μεταφέρεται από το Χονγκ Κονγκ στην Μπανγκόκ, την Πνομ Πεν, τη Σαϊγκόν και τη Βιεντιάν, ο Γουέστερμπι βρίσκεται αντιμέτωπος με τη φρίκη του πολέμου και τη διαφθορά εχθρών και φίλων. Πολυσύνθετο στην πλοκή, το μυθιστόρημα είναι ένας υπαρξιακός λαβύρινθος, που αποτυπώνει με εξαιρετική δύναμη το κλίμα και το πνεύμα των χρόνων του Ψυχρού Πολέμου.
5. Οι άνθρωποι του Σμάιλι
(Smiley's People, 1979)
εκδ. Καστανιώτη, 2009, μτφ. Μιχάλης Μακρόπουλος
Στο τελευταίο μέρος της Τριλογίας, παρακολουθούμε ομάδες των Ρώσων αυτοεξόριστων που δρουν σε ένα περίπλοκο παιχνίδι κατασκόπων που διεξάγεται ανάμεσα στο Παρίσι, το Λονδίνο, το Βερολίνο, τη Βέρνη και το Αμβούργο. Οι κινήσεις τους συντείνουν προς την τελική αναμέτρηση του Σμάιλι με τον Κάρλα, πλην όμως ο πρώτος έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι δεν υπάρχουν καλοί και κακοί, νικητές και χαμένοι, σ’ αυτή την ατέρμονη κατασκοπική παρτίδα.
6. Η μικρή τυμπανίστρια
(The Little Drummer Girl, 1983)
εκδ. Bell, 1983, μτφ. Νέστορας Χούνος
Η ισραηλινοπαλαιστινιακή διένεξη είναι ο καμβάς σ’ αυτό το μυθιστόρημα του John Le Carré. Κεντρική ηρωίδα είναι η Τσάρλι, μια Αγγλίδα ηθοποιός, η οποία κάνει διακοπές στη Μύκονο και εκεί συναντά έναν γοητευτικό, μυστηριώδη άντρα. Ο Τζόσεφ όμως αποδεικνύεται πράκτορας των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών και θέλει να χρησιμοποιήσει την Τσάρλι για να παγιδέψουν τον ηγέτη της παλαιστινιακής επαναστατικής ομάδας που είναι υπεύθυνη για μια σειρά από θανατηφόρες βομβιστικές επιθέσεις. Καθώς η ψυχροπολεμική περίοδος δείχνει να βαδίζει προς το τέλος της, ο John Le Carré ανανεώνει τη θεματολογία του, και πραγματεύεται το ζήτημα της τρομοκρατίας, αλλά και της κρατικής βίας που μπορεί επίσης να είναι το ίδιο ανελέητη.
7. Νυχτερινή βάρδια
(The Night Manager, 1993)
εκδ. Bell, 1994, μτφ. Πητ Κωνσταντέας
Ο Τζόναθαν Πάιν δεν είναι μόνο ο νυχτερινός διευθυντής ενός πολυτελούς ξενοδοχείου στις Άλπεις, αλλά και πράκτορας των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, ο οποίος παρακολουθεί τις κινήσεις του διαβόητου λαθρεμπόρου όπλων Ρίτσαρντ Ρόπερ. Τον προσεγγίζει, κερδίζει την εμπιστοσύνη του και τελικά μπλέκει σε έναν ιλιγγιώδη αγώνα εναντίον τέτοιων ισχυρών δυνάμεων που ούτε καν είχε φανταστεί πως υπήρχαν. Ο Le Carré αφηγείται μια συναρπαστική ιστορία για τον σκληρό κόσμο του λαθρεμπορίου όπλων, τα δισεκατομμύρια δολάρια που διακινούνται στα σκοτεινά αυτά κυκλώματα και τις διεφθαρμένες μυστικές υπηρεσίες. Γυρίστηκε αξιόλογα σε μίνι τηλεοπτική σειρά το 2016.
8. Ο ράφτης του Παναμά
(The Tailor of Panama, 1996)
εκδ. Bell, 2001, μτφ. Νατάσα Ανδρίτσου
Στον τροπικό Παναμά, ο Χάρι Πέντελ είναι ο ιδιοκτήτης της επιχείρησης Πέντελ και Μπρέθγουεϊτ, όπου ράβεται όλη η καλή κοινωνία της Κεντρικής Αμερικής. Η ζωή του κυλά ήρεμα, μέχρις ότου τον επισκέπτεται ο μυστικός πράκτορας Άντριου Όσναρντ, ζητώντας να του πάρουν μέτρα για ένα κοστούμι. Ο Όσναρντ βρίσκεται σε αποστολή, στην οποία θέλει να εμπλέξει τον Πέντελ: να παρακολουθήσει τους πολιτικούς χειρισμούς που θα οδηγήσουν στην παράδοση της Διώρυγας του Παναμά από τους Αμερικάνους. Όμως, παράλληλα, ο Όσναρντ θέλει να γίνει εκατομμυριούχος απ’ όλη αυτή την ιστορία. Ο ράφτης του Παναμά είναι ένας φόρος τιμής του Le Carré στο μυθιστόρημα Ο άνθρωπός μας στην Αβάνα του δάσκαλου του κατασκοπικού, Graham Greene. Γυρίστηκε και αυτό σε ταινία το 2001, με πρωταγωνιστές τον Pierce Brosnan και τον Geoffrey Rush.
9. Ο επίμονος κηπουρός
(The Constant Gardener, 2001)
εκδ. Bell, 2001, μτφ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
Ο σκοτεινός και αθέατος κόσμος της παγκόσμιας βιομηχανίας φαρμάκων και τα δεινά που αντιμετωπίζει η πολύπαθη Αφρική είναι τα βασικά θέματα σ’ αυτό το μυθιστόρημα του μετρ. Η Τέσα Κουέιλ είναι μια ιδεαλίστρια γιατρός που προσφέρει εθελοντικά τις υπηρεσίες της στην Κένυα. Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στη λίμνη Τουρκάνα, εξαφανίζεται μαζί με τον συνταξιδιώτη της, που είναι κι αυτός Αφρικανός γιατρός, μέλος μιας ανθρωπιστικής οργάνωσης. Ο άντρας της Τέσα, ο Τζάστιν, διπλωμάτης καριέρας και ερασιτέχνης κηπουρός, που υπηρετεί στη Βρετανική Αρμοστεία στο Ναϊρόμπι, ξεκινά μια προσωπική οδύσσεια για να ανακαλύψει ποιοι και γιατί σκότωσαν τη σύζυγό του. Η έρευνά του τον οδηγεί στο Φόρεϊν Όφις στο Λονδίνο, στην Ευρώπη, στον Καναδά και πίσω στην Αφρική, στα βάθη του Νότιου Σουδάν και, τελικά, ακριβώς στο σημείο όπου πέθανε η Τέσα. Αξιόλογη η κινηματογραφική μεταφορά του με τον Ralph Fiennes και την Rachel Weisz, το 2005.
10. Η κληρονομιά των κατασκόπων
(A Legacy of Spies, 2017)
εκδ. Bell, 2018, μτφ. Βεατρίκη Κάντζολα - Σαμπατάκου
Ο John Le Carré επιστρέφει σε τούτο το μυθιστόρημά του στον Κατάσκοπο που γύρισε από το κρύο, θέλοντας να καλύψει κενά και ερωτήματα που έμειναν αναπάντητα στο πρώτο βιβλίο. Ο πράκτορας Πίτερ Γκουίλαμ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του Τζορτζ Σμάιλι, έχει αποσυρθεί στο οικογενειακό του αγρόκτημα στη νότια ακτή της Βρετάνης, όταν ένα γράμμα από την παλιά του υπηρεσία τον καλεί στο Λονδίνο.
Ο λόγος; Με τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, οι βρετανικές αρχές προσπαθούν να ξεδιαλύνουν τα κακώς κείμενα που κουβαλούν από το παρελθόν. Ένα από αυτά είναι και η αποστολή του Άλεκ Λίμας στην πρώην Ανατολική Γερμανία, στην οποία ο Πίτερ είχε ουσιώδη ρόλο. Στην κορύφωση του μυθιστορήματος, στην μετά από χρόνια επανασύνδεση του Πίτερ Γκουίλαμ με τον Τζορτζ Σμάιλι, μέσα από τα λόγια του τελευταίου, ο φανατικός ευρωπαϊστής John Le Carré θα αποδομήσει τη ματαιότητα της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου και συγχρόνως θα εκφράσει την αγωνία του για τη Μεγάλη Βρετανία στην εποχή μετά από το Brexit: «Πατρίδα; Βρετανία; Σε όλη μου την καριέρα αγωνίστηκα για την Ευρώπη». Το συγκλονιστικό φινάλε της σάγκας των κατασκόπων.
