«Θα ανακάλυπτα ότι η διαχωριστική γραμμή μεταξύ του μάρτυρα και εκείνου που συμμετέχει ενεργά είναι πολύ λεπτή. παρόλα αυτά υπάρχει[…] Έπρεπε να αποδεχτώ με την πάροδο του χρόνου πως μέρος της ευθύνης μου – ως μάρτυρα- ήταν να κινούμαι όσο το δυνατόν πιο ελεύθερα για να καταγράφω την ιστορία και να την φέρνω στην επιφάνεια».
«Θυμήσου αυτό το σπίτι»
Το Δεν είμαι ο Νέγρος Σου γεννήθηκε από τις μόλις τριάντα σελίδες σημειώσεων του James Baldwin που θα αποτελούσαν τη μαγιά για ένα βιβλίο με τίτλο Θυμήσου αυτό το σπίτι (Remember This House), στο οποίο φιλοδοξούσε να διασταυρώσει τις ζωές τριών ηγετικών μορφών του κινήματος πολιτικών δικαιωμάτων των ΗΠΑ, οι οποίες χάθηκαν ακριβώς εξαιτίας και πάνω σε αυτόν τον αγώνα: του Medgar Evers, του Malcolm X και του Martin Luther King. Ο Baldwin θέλησε με αυτό το βιβλίο να αξιοποιήσει το πλεονέκτημα της φιλικής σχέσης που τον συνέδεε με αυτούς τους τρεις, τόσο διαφορετικούς και τόσο όμοιους, ταυτόχρονα, άνδρες, προκειμένου να αναδείξει με τον πλέον εμφατικό τρόπο τη ρίζα του φυλετικού ζητήματος που ταλανίζει μια πατρίδα που δεν εννοεί να φερθεί ως τέτοια σε όλους τους πολίτες της: την Αμερική των οξύμωρων ελευθεριών και του αμερικανικού ονείρου. Με τις τριάντα αυτές σελίδες στο χέρι -γενναία δωρεά του Ιδρύματος Μπόλντουιν- και μετά από πλούσια και βαθιά έρευνα σε ομιλίες, επιστολές, συνεντεύξεις και δημοσιογραφικά και κινηματογραφικά αρχεία, ο αϊτινός κινηματογραφιστής Raoul Peck, διαχρονικός και φανατικός θαυμαστής του έργου του Baldwin, συνέθεσε ένα ντοκιμαντέρ. Με τo Δεν Είμαι Ο Νέγρος Σου (I'm Not Your Negro, 2016) είχε τη φιλοδοξία να αποκαταστήσει, στο μέτρο του εφικτού, το συγγραφικό όραμα του Baldwin για το Θυμήσου αυτό το Σπίτι: την αποκάλυψη της τραγικής ιστορίας των φυλετικών διακρίσεων στις ΗΠΑ, υπό την βαθιά ανθρώπινη ματιά ενός γνήσιου αυτόπτη, αυτήκοου και πνευματικά αυτόφωτου μάρτυρα, όπως ο James Baldwin.
«Δεν είμαι ο Νέγρος σου»
Το ντοκιμαντέρ του Raoul Peck ακολούθησε αντίστροφη πορεία μετατρεπόμενο σε βιβλίο, που λειτουργεί εν πολλοίς τόσο ως εγχειρίδιο για την ταινία, όσο και ως εισαγωγή στο έργο και τον κόσμο του Baldwin. Άψογα εκτελεσμένες τεχνικές ντοκιμαντέρ, όπως η ένθεση φωτογραφικών ντοκουμέντων -ιστοριών, όπως αυτή του προπηλακισμού της δεκαπεντάχρονης μαθήτριας Dorothy Counts καθώς κατευθυνόταν στο (μικτό) σχολείο της ή των εφόδων κατά των Μαύρων Πανθήρων το 1970. Ο ευφυής διάλογος που ανοίγει η ταινία με την αστραφτερή χολιγουντιανή αθωότητα του «λευκού» σινεμά, αγωνίζονται να χωρέσουν αξιοπρεπώς στις σελίδες ενός βιβλίου, ωστόσο αυτό που μένει να βαραίνει είναι η κοφτερή και απλή, κομψή και ανθρώπινη πρόζα του Baldwin, σαν πεζό ποίημα (sic) που σχίζει τον αέρα του αιώνιου ζητήματος των (φυλετικών) διακρίσεων για να καρφωθεί με ακρίβεια στο κέντρο του στόχου. Δηλαδή, την απαραβίαστη έννοια του ανθρώπου: «Οι λευκοί πρέπει να προσπαθήσουν να βρουν μες στην καρδιά τους τον λόγο που τους ήταν εξαρχής απαραίτητο να έχουν έναν ‘αράπη’, γιατί δεν είμαι ‘αράπης’, είμαι άνθρωπος. Αν όμως εσείς με θεωρείτε αράπη, αυτό σημαίνει πως έχετε ανάγκη τους αράπηδες».
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ: Το L.A. Των 60s Στις Φλόγες
Η κουλτούρα του διαχωρισμού και το οξύμωρο των ΗΠΑ
Η αλήθεια που προκύπτει μέσα από την ανάγνωση της οπτικής του Baldwin, όπως αυτή αποτυπώνεται στο Δεν είμαι ο Νέγρος σου, τραβάει το πέπλο πάνω από την πιο μοιραία κοινωνική κατασκευή της αμερικανικής κουλτούρας, αυτήν του (φυλετικού) κοινωνικού διαχωρισμού. Για τη χώρα της επαγγελίας και της ανεξαρτησίας, το ορόσημο των μεγάλων πολιτικών επαναστάσεων του 18ου αιώνα και των πατέρων του (καλώς εννοούμενου) φιλελευθερισμού, οι πολιτικές ξεχωριστών σχολείων, ξεχωριστών θέσεων στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και ξεχωριστών γειτονιών, με μοναδικό κριτήριο το χρώμα του δέρματος, αποτελεί ένα τεράστιο οξύμωρο που θα στοιχειώνει για πάντα την αμερικανική ιστορία, ακόμα και αν κατάφερε πριν μια δεκαετία να αναδείξει τον πρώτο αφροαμερικανό Πρόεδρο των ΗΠΑ. Για τον Baldwin, η λευκή Αμερική απλώς δεν ξέρει τι να κάνει με τον μαύρο πληθυσμό της, αναζητώντας «τελικές λύσεις» στο αμερικανικό πρόβλημα των ταυτοτήτων, που βρίσκεται στο επίκεντρο των φυλετικού ζητήματος: «Ένα από τα χειρότερα πράγματα είναι πώς στην ουσία είτε μου αρέσει είτε όχι είμαι Αμερικανός[…]Ξέρω πώς είναι να βλέπεις, καθώς μεγαλώνεις -και δεν είναι σχήμα λόγου- τα πτώματα των αδελφών σου να στοιβάζονται γύρω σου. Και όχι εξαιτίας των πράξεων τους. Παραήταν μικροί για να έχουν κάνει κάτι[…] Δεν είναι φυλετικό το ζήτημα. Το ζήτημα είναι αν είσαι ή όχι πρόθυμος να κοιτάξεις τη ζωή σου κατάματα, να αναλάβεις την ευθύνη γι’ αυτήν κι ύστερα να αρχίσεις να την αλλάζεις. Εκείνο το μεγάλο σπίτι της Δύσης, από το οποίο προέρχομαι είναι απλώς ένα σπίτι, κι εγώ είμαι ένα από τα παιδιά αυτού του σπιτιού. Μόνο που είμαι το καταφρονημένο παιδί του. Κι αυτό γιατί οι Αμερικανοί αδυνατούν να αποδεχτούν το γεγονός ότι είμαι σάρκα από τη σάρκα τους, κόκαλο από τα κόκαλά τους, δημιούργημά τους. Το αίμα μου, το αίμα του πατέρα μου, ποτίζει αυτή τη γη[…]Μα αυτό που συνειδητοποιείς είναι ότι, τη στιγμή που επιχειρείς να ορθώσεις το ανάστημά σου και να κοιτάξεις τον κόσμο κατάματα σαν να έχεις το δικαίωμα να βρίσκεσαι εδώ, επιτίθεσαι σε όλη τη δομή εξουσίας του δυτικού κόσμου».
Δεκαετίες πριν τη δολοφονία του George Floyd από αστυνομικούς στη Μινεάπολις των ΗΠΑ και τον τρόπο που αυτή επαναφωτίζει την δηλητηριώδη ρατσιστική ρίζα μιας χώρας που δίδαξε κάποτε πολιτικές και ατομικές ελευθερίες σε όλο τον σύγχρονο δυτικό κόσμο, ο James Baldwin έγραφε λόγια που για μια ακόμη φορά διαβάζονται με μια καθηλωτική αίσθηση του επίκαιρου. Ο παθητικός ιδεαλισμός των ακαδημαϊκών ανθρωπιστών, η προνομιούχα πολιτική αφέλεια της οικογένειας Kennedy, η επιθετικότητα του Malcolm X, τα κηρύγματα του Martin Luther King για το καθήκον του να ασκείς τα δικαιώματά σου, η NACCP και οι Μαύροι Πάνθηρες, η Αμερική του Χάρλεμ και του Λος Άντζελες, του George Washington και του John Wayne συγκρούονται κάτω από τη σημαία των λέξεων του Baldwin για να πουν μια άβολη για όλους αλλά βαθιά αληθινή, ανθρώπινη ιστορία.
«Η ιστορία του νέγρου της Αμερικής είναι η ιστορία της ίδιας της Αμερικής. Και δεν είναι μια ωραία ιστορία»,
