Τη δεύτερη φορά που βρέθηκα για ηχογράφηση στο Artracks στην Ελληνορώσων, ο Γιώργος Πρινιωτάκης θυμόταν –1,5 χρόνο μετά την πρώτη μου επίσκεψη εκεί– τις ρυθμίσεις μικροφώνου που θέλω στο κλαρινέτο, καθώς και το ότι με εκνευρίζει το echo. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της αξιοθαύμαστης σοβαρότητας με την οποία ο ίδιος και ο συνεργάτης του Αλέξανδρος Μπόλπασης τρέχουν το στούντιο. Μιλάμε όμως συνάμα και για έναν άνθρωπο ο οποίος ξέρει πότε είναι η ώρα για δουλειά και πότε για χιούμορ: το έδωκε λοιπόν κι αυτό απλόχερα κατά τη διάρκεια της παρακάτω συνέντευξης, μαζί με inside jokes του επαγγέλματος, αλλά και τα σχετιζόμενα με την ιδιότητα του ακροατή/συλλέκτη δίσκων. Απέναντι στην οποία επίσης δείχνει ζηλευτή σοβαρότητα, σε αντίθεση με πολλούς ηχολήπτες…
Θα σε πάω λίγο αντίστροφα, μιας και κάτι τέτοια τα ρωτάω συνήθως προς το τέλος: πώς έχεις βιώσει τις οικονομικές αλλαγές των τελευταίων χρόνων στην πορεία του στούντιο; Πώς έχει επηρεαστεί δηλαδή ο μικρόκοσμός του;
Η προπερασμένη σαιζόν ήταν η πιο δύσκολη. Το διάστημα 2013/14 στέρεψαν τα χρήματα ολονών. Συνέπεσε δε και με μια επένδυση που έκανα για το στούντιο: πήρα καινούργιο υπολογιστή, άλλαξα κάρτες ήχου, έφερα το πιάνο.
Grande piano και grande αλλαγή (πρόκειται για ένα Fazioli F212 Grand Piano)...
Βέβαια δεν είναι δικό μου. Είναι μίας πελάτισσας, με την οποία κάνουμε διάφορες δουλειές εδώ και που μετακόμισε Ελλάδα μην έχοντας όμως χώρο να το στεγάσει –μικρότερο σπίτι και όλα αυτά. Κάναμε έτσι μια συμφωνία, χρεώνουμε κάτι παραπάνω όταν η μπάντα ζητάει πιάνο φυσικό και παίρνει κι εκείνη ένα ποσοστό.
Βλέπω ότι σε αντίθεση με άλλα στούντιο, το μηχάνημα είναι πάντα ανοικτό (του δείχνω το θηριώδες μαγνητόφωνο στα δεξιά του)...
Ναι, και μάλιστα εχθές έγραφε. Μπομπίνα γράφει πάρα πολύ ο Αλέξης Μπόλπασης, με τον οποίον δουλεύουμε μαζί· το πρώτο που κάναμε ήταν με τους Whereswilder (στη νέα εποχή, διότι παλαιότερα είχα κάνει διάφορα). Έριξα κάποια χρήματα πρόπερσι και το ξαναέφερα, που λέμε. Πήρα κάποιες ταινίες mrl (βλ. σημείωση 1) που ναι μεν είναι πανάκριβες –700 ευρώ η μία– αλλά είναι ιδανικές για να ρυθμίσεις μαγνητόφωνα. Οι mrl έχουν μερικά σήματα 1 kHz, 10 kHz, 100 kHz κ.ο.κ. και σου δίνουν τη δυνατότητα να μοντάρεις εκ νέου το μηχάνημα. Έφερα και τον Bobby να βοηθήσει.
Τον θρυλικό Bobby, που ήταν στο Sierra και στο Action;
Ναι, ναι, αυτή την απίστευτη φυσιογνωμία των ελληνικών στούντιο! Αυτό βοήθησε λοιπόν στο να μπορούμε να αναλάβουμε, όπως σου είπα, δουλειές σε μπομπίνα. Και, εκτός του Heavy Eyes, κάναμε και το Cyanna Mercury, το Noise Figures, καθώς και τους Roadmiles –μια καινούργια μπάντα. Όμως και σε άλλες παραγωγές χρειάστηκε: ακόμα και αν δεν έγραψε ο μουσικός σε ταινία, έγινε τράμπα, δηλαδή πέρασαν κάποια όργανα από την ταινία.
Το οποίο έχει αρχίσει και γίνεται γενικότερα. Καταλαβαίνει δηλαδή ο μουσικός ότι μπορεί να συνδυάσει τις τεχνολογίες και όχι αναγκαστικά να πάρει θέση σε κάποιο στρατόπεδο του τύπου «εγώ είμαι vintage» κλπ…
Είναι υβριδικό το πράγμα και καλώς είναι έτσι. Δεν υπάρχει plug-in που να μπορεί να προσομοιώσει το πώς ακούγεται το ταμπούρο στην ταινία. Τα έχω δοκιμάσει όλα και σου λέω ότι δεν υπάρχει.(σημ. 2) Το συγκεκριμένο μαγνητόφωνο είναι του '86, ωστόσο, αν θέλει κάποιος να ηχογραφήσει τύμπανα, κιθάρες, μπάσο...
Μου λες ουσιαστικά για αρκετές χαμηλές, σωστά;
Ναι, αν πας να γράψεις κάτι πολύ ντελικάτο –ένα μπουζούκι, ένα ακορντεόν, ένα βιολί– δεν θα κολακευτούν πολύ στο τελικό αποτέλεσμα. Το flatter που έχει, δεν θα τα αναδείξει σωστά. Ο ήχος θα βγει μάλλον σκληρός για τα δεδομένα του οργάνου.
Αυτό είναι ειδικά στο συγκεκριμένο μαγνητόφωνο, το Otari; (σημ. 3) Το οποίο παρεμπιπτόντως, ποιας γενιάς είναι μοντέλο;
To flatter που λέγαμε είναι κοινό γνώρισμα σε κάθε ηχογράφηση ταινίας, στο Otari έχω την εντύπωση ότι γίνεται πιο αισθητό από άλλα μηχανήματα. Το οποίο, μιας και ρώτησες, είναι μοντέλο του '86. Τότε έκανε 14 εκατομμύρια δραχμές. Αγόραζες σπίτι και μάλιστα συμπαθητικό με αυτά τα λεφτά.
Θυμάμαι από προηγούμενες επισκέψεις στο Artracks να μου δείχνεις ειδική κρύπτη για τα tapes με τη σωστή θερμοκρασία και (μη) υγρασία, για την αποφυγή απώλειας της εγγεγραμμένης πληροφορίας...
Ναι, γιατί αν το βάλεις το tape κοντά σε μια οθόνη τηλεόρασης ή υπολογιστή, μπορεί να σβηστεί εξαιτίας του μαγνητισμού. Το είχαν πάθει οι Deus X Machina αυτό και είχαν βγάλει το όνομα του γκαντέμη. Μόλις πήραν δηλαδή το mastering, το 'βαλαν πάνω στην τηλεόραση –και πάει!
(αμφότεροι γελάμε)
Ω Χριστέ μου! Μου έφαγε το σήμα ο Χατζηνικολάου!
(σπαστικά γέλια παρατεταμένα)
…Ξαναγυρνάω σε αυτό που λέγαμε περί υβριδισμού στις ηχογραφήσεις, με το αναλογικό και το ψηφιακό να συμπλέουν. Είναι αποτέλεσμα, κατά τη γνώμη σου, μιας γενικότερης αναβάθμισης στη γνώση του Έλληνα μουσικού; Παλαιότερα υπήρχαν πιο πολλοί ξερόλες...
Είναι η ενημέρωση πιο άμεση. Ανέβηκε και η αισθητική, θεωρώ. Υπάρχει μια διεθνής μουσική κίνηση επειδή ακόμα και δοκιμές μηχανημάτων μπορεί ο άλλος να βρει στο YouTube, όπερ και να μάθει, αλλά και να συγκρίνει. Βοήθησε επίσης και το ότι μερικοί έφτιαξαν μικρά home studios. Πήραν κάποια plug-ins και είδαν πως λειτουργούν τα πράγματα.
Έχεις απόλυτο δίκιο, δεν το είχα σκεφθεί. Ακόμα λοιπόν κι αν ακούσαμε πολλά εκτρώματα από τα home studios στα '00s, εντούτοις υποστηρίζεις ότι αυτό τελικώς έδωσε γνώση στους χρησιμοποιούντες τέτοια μονοπάτια, ώστε να αντιληφθούν τον ήχο στη μεγαλύτερη διάστασή του;
Ακριβώς. Κι ακόμα βγαίνουν βεβαίως εκτρώματα. Παράλληλα, όμως, πολλοί μουσικοί οι οποίοι δεν είχαν τον χρόνο και το χρήμα να μπουν σε ένα μεγάλο στούντιο, έκατσαν σπίτι τους και, προσπαθώντας να βγάλουν κάτι μέσω της οικονομικής οδού, έμαθαν πραγματικά. Και έβγαλαν καλούς δίσκους, ανεξαρτήτως ύφους.
Εσείς επιλέξατε να μην έχετε περιορισμό στο ύφος, ενώ υπάρχουν άλλα στούντιο που ειδικεύονται σε ύφος/ήχο. Εσείς αντιθέτως, επειδή έχετε μεγάλο booth, έχετε ηχογραφήσει μέχρι και ορχήστρες, σωστά;
Ναι, και κάποιες χορωδίες, μα και κομπανίες. Από την άλλη, λόγω των μουσικών που ακούμε κι εγώ και ο Αλέξης, προσεγγίζουμε περισσότερο ό,τι έχει να κάνει με τον ευρύτερο χώρο του ροκ –ακόμα και στις ηλεκτρονικές του εκφάνσεις– χωρίς πάντως κάτι τέτοιο να σημαίνει ότι δεν θα δεχθούμε κι άλλα πράγματα εδώ μέσα. Είμαστε ένα εμπορικό στούντιο, το οποίο δουλεύει τα πάντα. Έχουμε δουλέψει και με την τηλεόραση και με τον χώρο της διαφήμισης, ακόμα και με λαϊκό τραγούδι. Δεν επιλεγούμε τους πελάτες.
Άλλωστε ο ηχολήπτης βλέπει και σαν πρόκληση ένα είδος που δεν ξέρει και τόσο καλά από τα καθαρώς προσωπικά του ακούσματα, έτσι δεν είναι;
Σίγουρα ισχύει αυτό. Από την άλλη, όσο περισσότερο ηχογραφείς ένα είδος, ειδικότερα στα πιο σκληρά genres –βλέπε black metal– υπάρχει ένας συγκεκριμένος ήχος και συγκεκριμένα εργαλεία για να τον πετύχεις. Εμείς δεν έχουμε κάνει τόσους πολλούς δίσκους σε αυτό το ιδίωμα, υπάρχουν στούντιο που ειδικεύονται στο metal ή στο χιπ χοπ, το οποίο επίσης είναι είδος που θέλει ειδικά εργαλεία. Όχι πως είναι δύσκολο το τελευταίο, απλά θέλει ειδική μεταχείριση. Αντιθέτως το black metal είναι δύσκολο και αποτελεί πρόκληση για τον ηχολήπτη. Τα πάντα βέβαια ξεκινάνε από τα ίδια τα παιξίματα. Αν όλα πηγαίνουν καλά σε αυτόν τον τομέα, δεν δημιουργούνται περαιτέρω προβλήματα. Αν δεν το έχεις όμως αυτό, μπαίνεις σε περιπέτειες.
Κάνεις και mastering;
Προσφέρουμε μια εναλλακτική σε ανθρώπους που θέλουν μια πιο οικονομική λύση ή ακόμα και σε ανθρώπους οι οποίοι δεν μπορούν να διαθέσουν καθόλου λεφτά για mastering. Δεν μπορεί δηλαδή να φύγει κάτι από το στούντιο και να ξέρω ότι ο άλλος θα πάει να το παρουσιάσει χωρίς κάποιο υποτυπώδες mastering επειδή δεν έχει τη δυνατότητα –οπότε αναλαμβάνω και κάνω κάποιες βασικές ρυθμίσεις. Τώρα πια, βέβαια, έφτασα να έχω κάνει πάνω από 100 δίσκους mastering εδώ μέσα (και απαριθμώ πέρα από demos). Με ενδιαφέρει σαφώς ο τομέας, αλλά η αλήθεια είναι ότι, όταν εννοούμε mastering, μιλάμε για έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο, με ανάλογα ειδικευμένα μηχανήματα, όπου ο μηχανικός ασχολείται με αυτό και μόνο.
Ποια είναι η γνώμη σου για τη μεγάλη συζήτηση που έχει ξεκινήσει τα τελευταία 15 χρόνια γύρω από το mastering, το περίφημο Loudness War; Υπάρχει όντως ζήτημα;
Ναι, σαφώς και υπάρχει. Κατά τη γνώμη μου, οι περισσότεροι δίσκοι που παράγονται τα τελευταία 10 χρόνια δεν θα ακούγονται στο μέλλον. Μου φέρνουν κάποιοι μουσικοί mainstream παραγωγές από το εξωτερικό και μου λένε «θέλω να ακούγεται σαν αυτό» και τους απαντώ «μεγάλε, αυτό δεν ακούγεται! Ό,τι έχεις φτιάξει μέχρι τώρα, θα το καταστρέψεις». Ακούς για παράδειγμα τον δίσκο και δεν ακούς τα τύμπανα στην πραγματικότητα, διότι έχουν ισοπεδωθεί από τους κομπρέσσορες. Επειδή είναι δυνατό, θεωρούν ότι είναι σωστό και ότι θα ακουστεί όπως πρέπει. Τα πρίμα επίσης είναι ένας τομέας που συγκινεί βραχύβια πολλούς ακροατές, μόνο που σε σύντομο χρονικό διάστημα δημιουργεί ό,τι ονομάζεται «listener's fatigue».
Συμφωνείς ότι ένας λόγος που πήγε προς τα εκεί το mastering έχει να κάνει με τα κινητά και την ακρόαση στο αυτοκίνητο, μέσω digital δομών, ως επί των πλείστων;
Ναι, σίγουρα. Παλαιότερα είχαμε την κασέτα στο αυτοκίνητο, αλλά η κασέτα κομπρεσσάρει: ένα χαμηλό πέρασμα θα το ακούσεις πιο δυνατά από το υπόλοιπο ηχητικό στοιχείο. Στο CD ή στο USB, αν για παράδειγμα πας να ακούσεις κλασική μουσική στο αυτοκίνητο, δεν υπάρχει περίπτωση να ακούσεις τα χαμηλά περάσματα μιας ορχήστρας. Η λύση βέβαια δεν είναι να κομπρεσσάρουμε την κλασική μουσική, αλλά σε όλα αυτά τα συστήματα –στα κινητά, στα στερεοφωνικά αυτοκινήτων– να υπάρχει ένας (είτε hardware, είτε software) κομπρέσσορας και ο ακροατής να παταει ένα κουμπί και να ρυθμίζει την ακρόασή του κατά το δοκούν.
Κάτι σαν το loudness και το dolby που κάναμε παλαιότερα δηλαδή. Ναι, αλλά μετά θα σε κυνηγάνε οι Manowar…
Χαχαχαχαχα! Γιατί;
Διότι ακόμα ψάχνουν να δείρουν τον ηχολήπτη/παραγωγό του πρώτου τους δίσκου, ο οποίος τους ηχογράφησε με ενσωματωμένο Dolby και τους κατέστρεψε!
(και η συζήτηση με το Γιώργο Πρινιωτάκη κλείνει μέσα σε γέλια μετά κλαυθμών…)
*Για οποιαδήποτε διευκρίνηση ή πληροφορία περί ηχογραφήσεων μπορείτε να πάτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση του Artracks Recording Studio @ http://www.artracks.gr/el/
{youtube}Uu0WBrFhvRI/youtube}
Σημειώσεις:
#1 MRL tapes: http://home.comcast.net/~mrltapes/
#2 Με το «Τα έχω δοκιμάσει όλα», η έκφραση του Γιώργου Πρινιωτάκη παίρνει αυτό το δοκιμασμένο ύφος του ανθρώπου που έχει ξοδέψει ώρες ατελείωτες για κάτι τέτοιο, πέρα από την επαγγελματική του ευσυνειδησία –λόγω εμμονής δηλαδή με το αντικείμενο της δουλειάς του. Ανάλογο έχω συναντήσει σε επίσης θρυλικό Αθηναίο ηχολήπτη του underground που θα παρουσιάσουμε στο μέλλον, ο οποίος επί μεγάλο χρονικό διάστημα απασχολούσε το ένα από τα δύο booth ηχογράφησης που είχε στο στούντιο για να αναπαράγει τον ήχο της μπότας του Nevermind όπως τον έφτιαξε ο Butch Vig, με την προσθήκη πολλών κομματιών μπότας στο σετ του Grohl! Και επειδή λοιπόν το ξέρω το συγκεκριμένο ύφος, όταν μου ανέφερε ο Πρινιωτάκης τη φράση αυτή, γέλασα από καρδίας –και ακολούθησε κι εκείνος συνωμοτικά.
#3 Otari: http://www.otari.com/index.html
