«Οι τρεις μεγάλες στιγμές της ζωής μου πρέπει να είναι οι συναυλίες του Ellington το 1938, του Dizzy το ’48 και της Ella το ’52».
Πέρα από το λογοτεχνικό του έργο (που δεν θα μας απασχολήσει εδώ), o Boris Vian (Βιλ ντ Αβρέ, 10 Μαρτίου 1920 - Παρίσι, 23 Ιουνίου 1959) ήταν δοσμένος στη μουσική και δη στην jazz. Δεν ήταν απλώς φαν∙ μουσικός, συνθέτης και οξυδερκής μουσικοκριτικός και ο ίδιος, ήταν ένας ρέκτης της jazz.
Hot Club de France
Το όνομα “Boris” επιλέχθηκε από τη μητέρα του, Yvonne, μανιώδη λάτρη της κλασικής μουσικής, αφού η τελευταία παρακολούθησε μια παράσταση της όπερας του Mussorgsky, “Boris Godunov”. Γύρω στο 1936 ο Vian άρχισε να ασχολείται συστηματικά με την jazz. Αυτοδίδακτος, έμαθε να παίζει τρομπέτα και εντάχθηκε στο Hot Club de France που ίδρυσε ο μεγάλος μουσικοκριτικός Hugues Panassié – στον οποίον οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό τη δεξίωση στην Ευρώπη των Αφροαμερικανών μουσικών της jazz και του blues, την εποχή που τους είχαν γραμμένους στις ΗΠΑ - ωστόσο, παρά την τεράστια συμβολή του, ο Panassié ήταν ένας συντηρητικός κριτικός της jazz. Προσηλωμένος στην trad-jazz, στην dixie και στο στυλ της Νέας Ορλεάνης, στάθηκε αφοριστικός απέναντι στα νέα πρωτοποριακά ρεύματα, στο hard bop, στην modal jazz και στη free φάση. Δουλεύοντας για το Hot Club de France, το 1939 ο Vian βοήθησε να οργανωθεί η δεύτερη συναυλία του Duke Ellington στo Παρίσι. Το 1942, ο Vian εντάχθηκε σε μια ορχήστρα jazz υπό τη διεύθυνση του Claude Abbadie, ο οποίος εμφανίστηκε ως δευτερεύων χαρακτήρας στο μυθιστόρημα Vercoquin et le plancton (“Ο σκουληκοσκανδαλιάρης και το πλαγκτόν, 1946, στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μπαρμπουνάκη, μτφρ. Παναγιώτη Παπαδόπουλος).
Boris Vian, Charlie Parker & Miles Davis
Ο Vian συνεργάστηκε συστηματικά ως κριτικός με τα περιοδικά Le Jazz Hot και Paris Jazz. Συνδέθηκε φιλικά τόσο με τον Ellington και τον Chalie Parker, όσο και με τον Hoagy Carmichael και τον Miles Davis, την εποχή που ο τρομπετίστας ζούσε στο Παρίσι, ζευγάρι με την Juliette Gréco. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 άρχισε να εμφανίζεται και ο ίδιος επί σκηνής, παίζοντας τρομπέτα στο club Le Tabou. Στη νουβέλα Ο κυνηγός του Julio Cortasar (Απόπειρα, 1988, 2014, μτφρ. Μάγια Μαρία Ρούσσου), που είναι εμπνευσμένη από τη σύντομη ζωή του Bird, o χαρακτήρας του νεαρού δημοσιογράφου/φαν της jazz που ανασυνθέτει την ιστορία του χαρισματικού, αυτοκαταστροφικού σαξοφωνίστα, βασίζεται ως έναν βαθμό στην περσόνα του Vian.
Από το 1950 έως το 1955, ο Vian εργάστηκε ως καλλιτεχνικός διευθυντής για τη δισκογραφική εταιρεία Philips. Έγραψε τις σημειώσεις για τις γαλλικές εκδόσεις δίσκων του Duke, του Miles Davis, του Kid Ory, της Mahalia Jackson, του Count Basie, του Erroll Garner και του Louis Armstrong. Μετάφρασε επίσης στα γαλλικά για τις εκδόσεις Gallimard το βιβλίο “Young Man with a Horn” της Dorothy Baker, μυθιστορηματική βιογραφία του σπουδαίου κορνετίστα Bix Beiderbecke.
Chanson & rock ‘n’ roll
Την ίδια εποχή άρχισε να συνθέτει chansons. Έγραψε το "Le Deserteur" για τον Marcel Mouloudji (1922 - 1994), όμως η συνεργασία τους έληξε πρόωρα, καθώς ο τραγουδιστής ήθελε να λογοκρίνει τους τολμηρούς στίχους του Vian. Όταν το rock ‘n’ roll εισέβαλε και στη Γαλλία, πριν ακόμα ξυπνήσει ο Johnny Hallyday, o Vian έγραψε τα πρώτα γαλλικά rock ‘n’ roll τραγούδια σε συνεργασία με τον Henri Salvador (1917 – 2018), ο οποίος τα ερμήνευσε με το ψευδώνυμο Henry Cording (εκείνη την εποχή στη Γαλλία θεωρείτο cool, ένδειξη “αυθεντικότητας” να μοστράρει κανείς ως Αμερικανός μουσικός του rock ‘n’ roll. Το ίδιο συνέβαινε και στην Αγγλία. Για παράδειγμα, ο Vince Taylor που τραγούδησε το original “Brand New Cadillac” που διασκεύασαν οι Clash, προωθήθηκε ως «Αμερικανός καλλιτέχνης που κατέφθασε στη Βρετανία», ενώ στην πραγματικότητα είχε γεννηθεί στο Isleworth, προάστειο του Δυτικού Λονδίνου). Όταν η Petula Clark (“Downtown” κλπ.) προσκλήθηκε το 1957 για εμφανίσεις στο φημισμένο Olympia–Théâtre στο Παρίσι, ο Vian έγραψε για την περίσταση το “Java Pour Petula” (“Καφεδάκι για την Πετούλα” στη γαλλική αργκό), που η τελευταία κυκλοφόρησε σε single το 1959 στην ετικέτα της Vogue Productions, με b’ side άλλη μια σύνθεση του Vian, το “Tango De L'esquimau”. Στο μεταξύ, το 1956 είχε ήδη κυκλοφορήσει -σε 33άρι βινύλιο 10 ιντσών- το πρώτο προσωπικό album του ίδιου του Vian, με τον τίτλο “Chansons Possibles" Et Impossibles” (Philips).
O Vian υποστήριξε επίσης τον Serge Gainsbourg στα πρώτα του βήματα. Ο τελευταίος παρακολουθούσε συχνά τις εμφανίσεις του Vian στο καμπαρέ Les Trois Baudets. Στις 12 Νοεμβρίου του 1958, ο Vian ήταν ο πρώτος κριτικός που εκφράστηκε θετικά για το ταλέντο του Gainsbourg, στις σελίδες της εφημερίδας Le Canard Enchaîné.
Chroniques de Jazz
Ορισμένα από τα πιο ρηξικέλευθα κείμενα του Boris Vian για την jazz έχουν συγκεντρωθεί στον τόμο “Chroniques de Jazz” (Le Livre de Poche). Στα ελληνικά είχε κυκλοφορήσει στη δεκαετία του ’80 από τις εκδόσεις Απόπειρα. Στα αγγλικά κυκλοφορεί επίσης ο τόμος “Round About Close to Midnight: The Selected Jazz Writings of Boris Vian” (Quartet Books,1988).
Ο ίδιος γράφει στο αφήγημα «Ο κομπάρσος» (εκδόσεις Νεφέλη, 1984, μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), που εμπνεύστηκε ύστερα από μια εμφάνιση του κουιντέτου του σαξοφωνίστα Don Byas: «…ένα τρομπόνι κατάφερε να ξεφύγει, και κάνοντας διάφορα ζιγκ-ζαγκ, έτρεχε κατά μήκος των λευκών πλινθόκτιστων τοίχων, όσο πιο γρήγορα μπορούσε. Βοήθησε στη σύλληψή του, έπειτα στην επαναφορά του μέσα στο κουτί και σκέφτηκε ότι η μέρα του άρχιζε καλά …Κοιτάχτηκαν μεταξύ τους και αφού γέλασαν όπως συνήθως, σε φα δίεση μείζονα, άρχισαν ένα παλιό ντίξιλαντ που πέταξε φωτιές μέσα στο καμαρίνι, ενώ η θερμοκρασία ανέβαινε από νότα σε νότα… Μπροστά στο μεγάλο καθρέφτη ο ντράμερ χόρευε μενουνέτο σηκώνοντας το παντελόνι πάνω από τις κάλτσες του και η Μπεατρίς του έδειχνε κινήσεις κλασικού χορού στη δοκό».
